اوراق اختیار معامله؛ کسب سود از پیش‌بینی قیمت دارایی‌ها در آینده
زمانی که تصمیم می‌گیرید در بازارهای مالی سرمایه‌گذاری کنید، به صورت ضمنی ریسک این مسئله را به جان می‌خرید. البته قصد شما سودآوری است ولی نمی‌توانید از ریسک‌هایی که دارایی‌تان را تهدید می‌کنند، غافل شوید. به همین دلیل ابزارهایی طراحی شده‌اند تا با کاهش ریسک، منجر به جذب سرمایه‌گذاران بیشتری شوند. از جمله این ابزارها می‌توان به اوراق اختیار معامله یا قرارداد آپشن (Option) اشاره کرد.
اوراق اختیار معامله در قالب اختیار خرید و اختیار فروش، می‌تواند خیال خریداران را تا حد زیادی در برابر نوسان‌های بازار راحت کند. هرچه ریسک سرمایه‌گذاری کمتر باشد، طبیعتا افراد بیشتری به سراغ این بازارها می‌آیند. چنانچه معامله‌ای ریسک بالایی داشته باشد، به کمک این ابزار می‌توان به میزان مطلوبی از این ریسک کاست. با توجه به همین مسئله می‌توان دریافت که این ابزار تا چه حد جذاب و کاربردی است. به همین دلیل قصد داریم در این مطلب، اوراق اختیار معامله را به صورت کامل بررسی کنیم و با مزایا و معایب آن بیشتر آشنا شویم.
اوراق اختیار معامله چیست؟
این اوراق مانند هر قرارداد دیگری، توافقی است که میان دو نفر منعقد می‌شود؛ یعنی خریدار و فروشنده. سازمان بورس و اوراق بهادار ایران نیز برای سهام شرکت‌های مختلف، اختیار معاملات را تعیین می‌کند. به طور خلاصه و به بیان ساده، فردی که این اوراق را در اختیار دارد، می‌تواند مقدار مشخصی از یک دارایی را که در قرارداد ذکر شده است با قیمتی مشخص و البته در زمانی تعیین‌شده معامله کند. حال این معامله می‌تواند در قالب خرید باشد یا فروش.
اساس قرارداد اختیار معامله، توافقی است که بر مبنای آن طرفین در آینده معامله‌ای را انجام می‌دهند.
در قرارداد آپشن (Option) مسئله مهم آن است که خریدار اوراق، می‌تواند حقی را که از آن بهره‌مند شده، اعمال کند یا خیر. پس این مسئله به تصمیم او و شرایط بازار بستگی دارد. چنانچه خریدار از اعمال حق خود چشم‌پوشی کند، مبلغی را که برای خرید این قرارداد پرداخت کرده است از دست خواهد داد. اما اگر خریدار از فروشنده درخواست کند، فروشنده موظف و ملزم به اجرای قرارداد است. اما فروشنده بنا به درخواست خریدار و موارد مندرج در قرارداد، مجبور به انجام این کار است.
به طور کلی قرارداد اختیار معامله به منظور کاهش ریسک سرمایه‌گذاری طراحی شده است. اما از آن‌جا که ابزار مذکور دارای ویژگی اهرمی است، از آن در معاملاتی استفاده می‌شود که ریسک فراوانی دارند. به همین دلیل لازم است پیش از به‌کارگیری این ابزار، از شرایط و قوانین آن مطلع باشید تا مبادا نتیجه معکوسی دریافت کنید؛ چه بسا اقدامات نادرست شما باعث ضرر و زیان‌تان شود.
بیشتر بخوانید
مثالی برای درک بهتر اوراق اختیار معامله
برای این‌که مفهوم قرارداد آپشن (Option) را بهتر درک کنید، می‌توانیم مثال‌هایی را بیان کنیم که در زندگی روزمره نمونه‌های آن را شاهدیم. به عنوان مثال پرداخت مبلغی به عنوان پیش پرداخت را برای رزرو هتل در نظر بگیرید. فرض کنید پیش از آغاز تعطیلات نوروز یک هتل را به مدت یک هفته رزرو کرده‌اید. به این ترتیب اگر حتی در طول عید اجاره‌بهای اتاق‌ها افزایش پیدا کند، شما با همان مبلغی که از قبل توافق کرده‌اید، می‌توانید از هتل و اتاق‌تان استفاده کنید. یعنی شما در این معامله به دلیل اقدامی که پیش از افزایش قیمت انجام داده‌اید، سود کرده‌اید.
در اوراق اختیار معامله نیز شرایط به همین صورت است. یعنی در ابتدا مبلغی را برای پوشش ریسک یا کسب سود پرداخت می‌کنید تا در تاریخ معینی از آن بهره ببرید. در بدترین حالت زیان شما به اندازه مبلغی است که برای خرید این اوراق پرداخت کرده‌اید.
بیشتر بخوانید
چهار اصل مهم در اوراق اختیار معامله
اوراق اختیار معامله شامل بخش‌های مختلفی است. به طور کلی در هنگام خرید این اوراق باید به چهار نکته زیر دقت کنید.
- نوع قرارداد: که می‌تواند اختیار خرید یا اختیار فروش باشد.
- زمان سررسید یا Expiration Date: که در این تاریخ خریدار اوراق می‌تواند قرارداد را اعمال کند.
- قیمت اعمال یا Strike Price: که به قیمتی اشاره دارد که در زمان سررسید مبنای محاسبه خرید یا فروش دارایی است.
- قیمت اختیار یا Premium: که مبلغ اولیه‌ای است که خریدار باید به فروشنده این اوراق بپردازد تا بتواند اوراق را از او خریداری کند.
قرارداد اختیار خرید (Call Option) چیست؟
همان‌طور که در بالا اشاره شد، این قرارداد به خرید یک دارایی در تاریخی مشخص و با قیمتی معین اشاره دارد. خریداران می‌توانند با خرید این اوراق اقدام به اخذ موقعیت در معاملات یک سهام به‌خصوص کنند.
مثال
سهام سایپا را در نظر بگیرید. فرض کنید سهام این شرکت اکنون به مبلغ ۳۰۰ تومان دادوستد می‌شود و تا سه ماه آینده رشد خواهد کرد و قیمت آن به ۳۵۰ تومان خواهد رسید. بر این اساس سرمایه‌گذاران می‌توانند اوراق اختیار معامله سه ماه آینده سهام این شرکت را با قیمت ۱۰ هزار تومان و قیمت اعمال ۳۳۰ تومان خریداری کنند. چنانچه پس از گذشت تاریخ مذکور، قیمت سهام سایپا با افزایش ۵۰ تومانی یا بیشتر مواجه شود، دارندگان اوراق می‌توانند سهام این شرکت را مطابق با قیمت اعمال خریداری کنند. یعنی اگر قیمت هر سهم به ۳۷۰ تومان برسد، خریدار اوراق اختیار خرید، روی هر سهم ۴۰ تومان سود می‌کند. چرا که با توجه به قرارداد، می‌تواند سهام ۳۷۰ تومانی را به مبلغ ۳۳۰ تومان خریداری کند. ممکن است ظرف این سه ماه، قیمت سهام این شرکت کاهش پیدا کند. به این ترتیب سهام‌داران تنها به میزان ۱۰ هزار تومان که بابت خرید اوراق پرداخته بودند، ضرر خواهند کرد.
زمانی که یک سرمایه‌گذار اوراق اختیار خرید یک شرکت را خریداری می‌کند، حق خرید تعداد مشخصی از سهم آن شرکت را در تاریخی مشخص و با قیمتی معلوم پیدا می‌کند.
حالات ممکن پس از خرید اوراق اختیار خرید
با توجه به آن‌چه در بالا گفتیم، می‌توان حالاتی را که ممکن است پس از خرید اوراق اختیار خرید یک سهم به وجود آید، به صورت زیر دستهبندی کرد:
- در حالت نخست قیمت سهم پس از خرید اوراق اختیار معامله افزایش پیدا می‌کند. قیمت اعمال، پیش‌تر در قرارداد مشخص شده و ثابت است. به همین دلیل ارزش این اوراق بالا می‌رود و اختیار معامله‌هایی با همان شرایط، اکنون با قیمت‌هایی بالاتر خرید و فروش می‌شوند.
- در حالت دوم قیمت سهم کاهش پیدا می‌کند. به این ترتیب قیمت اوراق اختیار خرید نیز کم می‌شود.
به طور کلی خریداران قرارداد آپشن (Option) می‌توانند اختیار خرید را پیش از فرارسیدن تاریخ اعمال بفروشند. البته این مسئله به شیوه اعمال این قراردادها مربوط است که در بخش‌های بعدی به آن‌ها می‌پردازیم.
معاملات اوراق اختیار معامله با هدف نوسان‌گیری، اقدامی پرریسک است. به همین دلیل برای انجام این کار لازم است که سهام‌داران از مهارت و تجربه کافی برخوردار باشند. از همین رو بهتر است افرادی که چنین دانشی را ندارند از انجام آن خودداری کنند.
قرارداد اختیار فروش (Put Option) چیست؟
قرارداد اختیار فروش موجب می‌شود که دارنده آن، مقدار معینی از دارایی مشخصی را در زمانی معلوم که در قرارداد ذکر شده است، با قیمتی که بر سر آن توافق شده، بفروشد. پس به این ترتیب با خرید این اوراق فقط می‌توان موقعیت‌های خرید قبلی را بست. به یک نکته جالب در این میان دقت کنید:
خریدار قرارداد اختیار خرید، این اوراق را به امید افزایش قیمت خریداری می‌کند. در حالی که خریدار قرارداد اختیار فروش، با پیش‌بینی کاهش قیمت‌ها در آینده اقدام به خرید این اوراق می‌کند.
به بیان ساده‌تر باید گفت از قرارداد اختیار فروش در شرایطی استفاده می‌شود که تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده‌اند که قیمت یک سهام مشخص در آینده افت خواهد کرد. مثلا ممکن است تحلیل‌گران از کاهش قیمت سهام شرکت سایپا از ۳۰۰ تومان تا ۲۴۰ تومان خبر دهند. در این صورت سهام‌داران می‌توانند مبلغی را بپردازند و قرارداد اختیار فروش این سهم را خریداری کنند. در این شرایط اگر قیمت سهام سایپا تا ۲۴۰ تومان افت کند، دارنده اوراق اختیار فروش می‌تواند سهام خود را در قیمتی بالاتر (قیمت اعمال) به فروش رساند.
مجددا به این مسئله دقت کنید که خریدار این اوراق انتظار دارد که قیمت سهام کاهش پیدا کند. در سمت مقابل فروشنده این اوراق به امید آن است که قیمت با همان نسبت باشد یا این‌که افزایش پیدا کند. یعنی دارنده اختیار فروش، اجازه دارد سهام را در آینده در قیمتی مقطوع بفروشد. حال اگر قیمت سهام در تاریخ اعمال کاهش پیدا کند، بدیهی است که این اوراق ارزش‌مندتر خواهند شد. به همین ترتیب افزایش قیمت اوراق در تاریخ اعمال قرارداد، موجب کم‌ارزش شدن قرارداد اختیار فروش می‌شود. برای آشنایی بیشتر با قراردادهای اختیار فروش تبعی می‌توانید مقاله «اوراق اختیار فروش تبعی؛ ارزش دارایی خود را بیمه کنید!» را بخوانید.
خریدار اختیار خرید، موضع خرید را در بازار دارد.
فروشنده اختیار خرید، دارای موضع معاملات فروش است.
خریدار اختیار فروش، موضع معاملاتی فروش را دارا است.
فروشنده اختیار فروش، از موضع معاملاتی خرید برخوردار است.
انواع اوراق اختیار معامله
تاکنون تنها به قرارداد آپشن (Option) در بورس اوراق بهادار پرداختیم. اما باید بدانید که اوراق اختیار معامله در بورس کالا یا اوراق قرضه نیز قابل استفاده هستند. در ادامه انواع این اوراق را با هم مرور می‌کنیم.
- اختیار معامله سهام: که تاکنون به طور مفصل در خصوص آن توضیح داده شد.
- اختیار معامله شاخص: این قراردادها روی شاخص اعمال می‌شوند. یعنی در این قراردادها تغییرات شاخص حائز اهمیت است. البته چنین معاملاتی بیشتر در بورس آمریکا مشاهده می‌شود.
- اختیار معامله اوراق قرضه: دارایی پایه در این نوع از قراردادها، اوراق قرضه است.
- اختیار معامله نرخ بهره: در این قراردادها دارایی پایه نرخ بهره است. به این ترتیب سود و زیان با توجه به تفاوت بین نرخ بهره فعلی و نرخ بهره پیش‌بینی‌شده قابل محاسبه خواهد بود.
- اختیار معامله ارزی: ارزهای مختلف در چنین قراردادهای در نقش دارایی پایه ظاهر می‌شوند. معمولا از چنین قراردادهایی برای پوشش ریسک مربوط به تغییرات ارزها استفاده می‌کنند.
- اختیار معامله کالا: در این قراردادها، اختیار معامله می‌تواند روی کالاهایی نظیر نفت، گندم، طلا و … اجرا شود. البته در بورس کالای ایران، سکه و زعفران به عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شده‌اند.
- اختیار معامله قراردادهای آتی: می‌توان اختیار معاملاتی را روی قراردادهای آتی اعمال کرد. یعنی دارایی پایه در این قرارداد، یک قرارداد آتی است. استفاده از اختیار خرید و فروش به منزله برخورداری از حق ورود به یک موقعیت خرید یا فروش در قرارداد آتی است.
البته انواع دیگری از قرارداد آپشن (Option) نیز وجود دارد که دارایی پایه در آن‌ها آب، برق، آلودگی هوا و … است. به عنوان مثال می‌دانیم که شرایط جوی مختلف می‌تواند روی فعالیت‌های اقتصادی یک کشور اثرگذار باشد. پس با انتشار اوراق اختیار معامله بر روی آب و هوا می‌توان پوشش ریسک انجام داد. یعنی می‌توان دارایی‌ها را در برابر حوادثی نظیر سیل، زلزله یا طوفان بیمه کرد.
نماد اوراق اختیار معامله در بازار ایران
نماد اوراق اختیار خرید در ایران با افزودن حرف «ض» به آغاز نمادهای شرکت‌های بورسی (سه حرف اول) و نماد اختیار فروش با افزودن حرف «ط» مشخص می‌شود. هم‌چنین تاریخ و قیمت اعمال نیز در انتهای نماد درج می‌شود. مانند ضخود ۲۰۰۵ و طخود ۲۰۰۵ که به ترتیب نشانگر اختیار معامله خرید و فروش خودروست.
به این مسئله توجه کنید که ممکن است در تاریخ اعمال یکسان، قیمت‌های اعمال با هم تفاوت داشته باشند. به این دلیل است که شرکت‌ها چند نماد مختلف را بر حسب قیمت اعمال معرفی می‌کنند.
البته نام‌گذاری این اوراق در بورس کالا بر اساس نام کالا صورت می‌گیرد. مثلا اختیار معاملاتی زعفران با سرسید دی‌ماه ۱۳۹۸ به این صورت نمایش داده می‌شود: SAFDY98 که سه حرف اول، نشانگر سه حرف آغازین نام کالا یعنی Saffron است و حروف و ارقام بعدی تاریخ اعمال را نشان می‌دهد.
بررسی سودآوری اوراق اختیار معامله
در بخش‌های قبلی گفتیم که ممکن است قیمت دارایی بر اساس پیش‌بینی‌ها تغییر نکند. پس در این شرایط خرید این اوراق می‌تواند منجر به زیان خریدار شود. به بیان دیگر هیچ تضمینی در سودآوری این اوراق وجود ندارد. به منظور بررسی بهتر این شرایط، به سه حالت زیر دقت کنید:
- در سود یا باقیمت: اگر قیمت سهم از قیمت اعمال در اوراق اختیار معامله کمتر باشد، به آن اختیار فروش باقیمت گفته می‌شود. در این حالت خریدار این اوراق به سود می‌رسد.
- بی‌تفاوت یا بهقیمت: چنانچه قیمت سهام و قیمت اعمال با یک‌دیگر برابر باشد، اختیار فروش بهقیمت خواهد بود. یعنی تفاوتی ندارد که خریدار اوراق خود را اعمال کند یا خیر. چرا که در هر صورت نه سودی از این معامله خواهد برد نه زیان خواهد کرد.
- در زیان یا بی‌قیمت: چنانچه قیمت سهام بیشتر از قیمت اعمال باشد، اختیار فروش مذکور، بی‌قیمت خواهد بود. بدیهی است که این نوع اختیار معامله هیچ‌گاه اعمال نمی‌شود. چرا که در این صورت دارنده اوراق ضرر خواهد کرد.
به طور کلی سود این قراردادها برای خریداران (Holder) نامحدود است و در بدترین حالت زیان آن معادل با قیمت اختیار است که در آغاز برای خرید این اوراق پرداخت کرده‌اند. اما در سمت مقابل فروشندگان این اوراق (Writer) سود محدودی به دست می‌آورند. سود آن‌ها برابر با قیمت اختیاری است که خریدار در آغاز در مقابل واگذاری حق اختیار به آن‌ها پرداخت کرده است. به‌علاوه اگر فروشندگان پیش‌بینی خوبی از آینده نداشته باشند و در این میان دچار خطا شوند، ممکن است ضرر و زیان فراوانی متوجه آن‌ها شود چرا که پیش‌تر گفتیم، در صورت درخواست خریدار، فروشنده موظف به اجرا و اعمال قرارداد است.
مزایای اوراق اختیار معاملات
در ابتدای این مطلب به این نکته اشاره کردیم که از قرارداد آپشن (Option) به منظور پوشش ریسک سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود. اما به جز این مزیت، مزایای دیگری نیز می‌توان برای این اوراق برشمرد. در ادامه به چند مورد از این مزایا توجه کنید.
- کسب فرصت برای تصمیم‌گیری بهتر: از آن‌جا که تاریخ اعمال یکی از مبانی این قراردادهاست، سرمایه‌گذاران با خرید این اوراق می‌توانند زمان خوبی را برای تصمیم‌گیری در اختیار داشته باشد. یعنی با خرید این اوراق می‌توانید برای خود زمان بخرید.
- کسب درآمد: با فروش این قراردادها سرمایه‌گذاران قادر خواهند بود درآمد خود را گسترش دهند. فروش اوراق اختیار معامله به خریداران، از جمله ساده‌ترین استراتژی‌های کسب سود است.
- کسب سود بیشتر با نقدینگی کمتر: در قرارداد آپشن (Option) سرمایه اولیه خریدار، همان مبلغی است که در آغاز برای خرید این اوراق پرداخت می‌کند و اگر قیمت دارایی پایه افزایش پیدا کند، دارنده اوراق می‌تواند سود خوبی دریافت کند.
اعمال قرارداد اوراق اختیار معامله
اعمال این قراردادها به صورت غیرخودکار انجام می‌شود. یعنی آن دسته از افرادی که موقعیت خرید باز دارند، در صورت تمایل به اعمال قرارداد باید درخواست خود را از طریق کارگزاری به اتاق پایاپای ارسال کنند. لازم به ذکر است که تسویه در قراردادهای اختیار معامله به سه شیوه زیر انجام می‌شود:
- فقط نقدی
- ابتدا نقدی و سپس فیزیکی
- صرفا فیزیکی
نحوه خرید اوراق اختیار معامله درست مانند سهام است. یعنی در کارگزاری خود نماد موردنظر را انتخاب می‌کنید. سپس می‌توانید اطلاعاتی نظیر تاریخ شروع قرارداد، تاریخ سررسید، قیمت اعمال، قیمت دارایی پایه، وجه تضمین اولیه و اندازه یا حجم قرارداد را مشاهده کنید و در نهایت خرید خود را انجام دهید.
شیوه‌های اعمال
تا کنون با انواع قرارداد آپشن (Option) یعنی قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش آشنا شدیم. اما حال می‌خواهیم بدانیم چگونه می‌توان این قراردادها را اعمال کرد. این قراردادها را به لحاظ شیوه اعمال می‌توان به دو نوع دستهبندی کرد. یکی از این دسته‌بندی‌ها شیوه آمریکایی است که حتی پیش از فرارسیدن سررسید هم قابل اعمال است. گروه دیگر به شیوه اروپایی معروف است که تنها در تاریخ سررسید قابل اعمال است. اوراق اختیار معامله در بازار سرمایه ایران از نوع اروپایی هستند؛ یعنی تنها در تاریخ انقضا می‌توان آن‌ها را اعمال کرد.
اندازه قراردادهای اختیار معامله
اوراق اختیار معامله استاندارد دربردارنده ۱۰۰۰ اختیار معامله یک‌واحدی هستند. یعنی اگر سرمایه‌گذاری این اوراق را خریداری کند، این امر به منزله آن است که او حق خرید یا فروش ۱۰۰۰ سهم را دارد. پس اگر ۲۰۰۰ سهم از یک شرکت دارید، باید دو اختیار معامله خریداری کنید که مجموع آن برابر خواهد بود با ۲۰۰۰ واحد. هم‌چنین ممکن است شرکت‌های بورسی افزایش سرمایه داشته باشند یا سودی برای سهام خود اعلام کنند. به این ترتیب تعداد سهام در قرارداد تغییر خواهد کرد. این تعداد با توجه به میزان افزایش سرمایه در قرارداد تعدیل خواهد شد.
مثلا اگر یک شرکت، سود سهام خود را ۱۵ درصد اعلام کند، تعداد سهام از ۱۰۰۰ به ۱۱۵۰ واحد تغییر پیدا خواهد کرد. بدیهی است که قیمت اعمال نیز مطابق با تعداد سهام تغییر خواهد کرد.
جمع‌بندی
قرارداد آپشن (Option) یا اختیار معامله قراردادی است که بین خریدار و فروشنده منعقد می‌شود و بر اساس آن خریدار حق دارد که دارایی معینی را در زمانی مشخص و به قیمتی تعیین‌شده معامله کند. اوراق اختیار معامله به منظور کاهش ریسک سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. سازوکار این اوراق به گونه‌ای است که خریدار با پیش‌بینی صعود یا نزول قیمت یک دارایی، یکی از انواع قراردادهای اختیار خرید یا فروش را خریداری می‌کند. یعنی اگر در تحلیل‌هایش متوجه شود که سهام شرکت الف طی دو ماه آینده چند درصد سودآوری خواهد داشت، با خرید یک قرارداد اختیار خرید از این افزایش قیمت به سود می‌رسد.
استفاده از این قراردادها نیازمند دانش و تجربه است. در صورتی که از این فاکتورها بهره‌مند نباشید ممکن است نه تنها سود نکنید بلکه متضرر نیز بشوید. البته لازم به ذکر است که خریداران این قراردادها در بدترین حالت تنها به اندازه مبلغی که در آغاز برای خرید این اوراق هزینه کرده‌اند، ضرر خواهند کرد اما فروشندگان در صورت پیش‌بینی‌های نادرست، ممکن است ضررهای فراوانی را متحمل شوند.
