اوراق اختیار فروش تبعی؛ ارزش دارایی خود را بیمه کنید!
در کشور ما به خاطر وجود تورم بالا، ارزش پول به مرور زمان کم می‌شود. به همین دلیل نباید سرمایه یا دارایی خود را به شکل وجه رایج نگه داشت. پس در این شرایط چه باید کرد؟ در واقع منطقی‌تر آن است که دارایی خود را وارد بازارهای مالی کنید. ولی شما نمی‌توانید هیچ‌یک از بازارهای مالی را بیابید که بدون ریسک باشند. اما اوراق اختیار فروش تبعی که از انواع اوراق اختیار معامله است، از جمله ابزارهای جذاب بازارهای مالی محیوب می‌شود که برای کاهش ریسک معاملات ایجاد شده‌اند. اوراق اختیار فروش تبعی چه سازوکاری دارند و چگونه منجر به کاهش ریسک می‌شوند؟
اوراق اختیار معامله چیست؟
اوراق اختیار فروش تبعی یکی از انواع اوراق اختیار معامله محسوب می‌شود. بنابراین بهتر است پیش از پرداختن به اختیار فروش تبعی، آشنایی مختصری با اوراق اختیار معامله پیدا کنیم. اوراق اختیار معامله یک نوع قرارداد است که خریدار و فروشنده آن بر سر خرید یا فروش یک دارایی با قیمت معین و تا یک تاریخ مشخص توافق می‌کنند. به این ترتیب قیمت دارایی در چنین معامله‌ای تا تاریخ انجام معامله ثابت می‌ماند و عواملی از قبیل تورم یا نوسانات قیمت بازار نمی‌تواند تاثیری بر قیمت مورد توافق طرفین قرارداد بگذارند.
از این رو، قرارداد اختیار معامله گونه‌ای از ابزارهای کنترل ریسک در بازارهای مالی محسوب می‌شود و استفاده از آن در بازارهای پرنوسان می‌تواند دارایی افراد را بیمه کند. اوراق اختیار معامله به دو دسته اوراق اختیار فروش و اوراق اختیار خرید تقسیم می‌شوند.
بیشتر بخوانید
اوراق اختیار فروش تبعی چیست؟
توضیحات را با یک جمله ساده آغاز می‌کنیم. استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی مانند این است که بخواهید سهام خود را بیمه کنید. به این ترتیب هنگام نوسانات و روزهای منفی بازار، سهام شما به نوعی بیمه خواهد بود. ناشر که از بازار و پتانسیل‌های آن آگاه است، اوراقی را منتشر می‌کند. خریداران اقدام به خرید این اوراق می‌کنند تا بتوانند ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهند. اگر در تاریخ اعمال، قیمت سهم از قیمت اعمال کمتر باشد، ضرر و زیانی متوجه فرد نخواهد بود. حتی در بدترین شرایط، سرمایه‌گذار اصل سرمایه خود را باز پس خواهد گرفت.
باید به این نکته توجه کنید که تنها سهام‌دار عمده است که می‌تواند این اوراق را به فروش برساند. افرادی که این اوراق را خریداری می‌کنند، در حقیقت با این کار دارایی خود را از ضرر و زیان در امان نگه می‌دارند. اختیار فروش تبعی یکی از بهترین ابزارهایی است که برای کم کردن ریسک سرمایه‌گذاری از آن استفاده می‌شود.
سرمایه‌گذاران با تکیه بر چنین امکانی، می‌توانند از بازده و برآیند سرمایه‌گذاری خود مطمئن باشند. به عبارت دیگر اگر قیمت هر برگه سهام در تاریخ اعمال کم شود، سهام‌دار می‌تواند به کمک قرارداد اختیار فروش تبعی، سود سرمایه خود را نیز دریافت کند.
اگر هر برگه سهام در تاریخ اعمال با رشد قیمت مواجه شود، سهام‌دار می‌تواند سود خود را بدون استفاده از اختیار فروش تبعی به دست آورد. چنین ابزاری باعث ایجاد یک حاشیه امن برای سهام‌داران می‌شود. به این ترتیب آن‌ها می‌توانند با خیالی آسوده دست به معامله بزنند و نگران ریسک سرمایه‌گذاری نباشند.
مفاهیم و اصطلاحات مربوط به قرارداد اختیار فروش تبعی
در خصوص اوراق اختیار فروش تبعی چند اصطلاح مهم وجود دارد که باید با مفهوم آن آشنا شویم:
- سهم پایه: این سهم همان سهمی است که اوراق اختیار فروش تبعی برای آن در نظر گرفته شده است. در واقع این سهم توسط اوراق اختیار فروش بیمه خواهد شد.
- قیمت اعمال: قیمتی که عرضه‌کننده اوراق فروش موظف است در تاریخ اعمال، بر اساس آن عمل کند.
- تاریخ اعمال: تاریخی است که در آن اوراق اختیار فروش تبعی اعمال می‌شود.
- دوره معاملاتی: این دوره نشان‌دهنده فاصله میان اولین و آخرین روز معاملاتی اوراق اختیار فروش تبعی است.
- سقف خرید: این اصطلاح به معنای حداکثر تعداد اوراق تبعی قابل خرید به ازای هر کد حقیقی و حقوقی است.
- کل حجم عرضه: تعداد کل اوراق تبعی که ناشر سهام هر روز منتشر می‌کند.
- قیمت عرضه اوراق تبعی: این مورد برابر است با قیمت فروش اوراق اختیار فروش تبعی توسط ناشر. البته این قیمت، روزانه بر مبنای فرمولی مشخص محاسبه می‌شود.
شیوه اجرای اختیار فروش تبعی در ایران
این اوراق در سراسر جهان نیز وجود دارند. اما دو شیوه اجرایی آن عبارتند از روش اروپایی و روش آمریکایی. در شیوه اروپایی، زمان اعمال اوراق اختیار فروش تبعی در تاریخ سررسید اوراق است؛ یعنی شخص زودتر از این تاریخ نمی‌تواند از اوراق خود استفاده کند. اما در نوع آمریکایی، سرمایه‌گذار در هر زمان تا رسیدن به سررسید می‌تواند از این اوراق استفاده کند. شیوه مرسوم در ایران نیز همان شیوه اروپایی است. یعنی تنها در تاریخ سررسید است که سرمایه‌گذار قادر خواهد بود از اوراق خود استفاده کند.
نحوه خرید و استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی
برای درک بهتر مفهوم اختیار فروش تبعی و روش خرید و استفاده از این قرارداد بهتر است یک مثال ارائه کنیم. فرض کنید شخصی ۴۰۰ هزار برگه سهام شرکت فولاد را خریداری کرده است. در این مثال قیمت هر واحد از این سهم را برابر با ۳۵۰۰ تومان در نظر می‌گیریم. حال در نظر بگیرید که این شخص به منظور کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، اقدام به خرید اوراق اختیار فروش تبعی کرده است. قیمت اعمال این اوراق را ۳۷۰۰ و سررسید آن را چهار ماه آینده در نظر بگیرید.
این نکته را در خاطر داشته باشید که سرمایه‌گذار باید معادل اوراق فروش تبعی، سهام پایه را در سبد سهام خود داشته باشد. در این مثال، شخص اگر ۴۰۰ هزار سهم شرکت فولاد را نداشت، نمی‌توانست به همین تعداد، اختیار فروش خریداری کند. یعنی خرید ۴۰۰ هزار برگه اوراق اختیار فروش تبعی تنها در صورت داشتن همین تعداد سهام فولاد امکان‌پذیر است.
البته هر کد بورسی تنها می‌تواند تعداد محدود و مشخصی از اوراق فروش تبعی را خریداری کند. این امر در اطلاعیه فروش مشخص می‌شود. اگر قیمت عرضه هر برگه اوراق تبعی را یک ریال در نظر بگیریم، خریدار در این مثال باید ۴۰ هزار تومان برای خرید ۴۰۰ هزار برگه اوراق فروش تبعی بپردازد.
به این نکته هم توجه کنید که به تعداد اوراق اختیار فروش، باید سهام پایه را تا زمان سررسید اوراق در سبد خود نگهداری کنید. در این مدت امکان فروش این تعداد از سهام وجود نخواهد داشت.
بیشتر بخوانید
حال با توجه به مثال مذکور، می‌خواهیم حالت‌های ممکن را بررسی کنیم.
حالت اول: کاهش قیمت سهام در تاریخ اعمال
فرض کنید که قیمت سهام فولاد به ۲۵۰۰ تومان کاهش پیدا کند. هنگامی که سرمایه‌گذار تصمیم به اعمال اختیار فروش خود می‌گیرد، ناشر موظف است سهام را در تاریخ سررسید با قیمت اعمال خریداری کند. در این مثال قیمت اعمال برابر با ۳۷۰۰ تومان است. در چنین شرایطی، نه تنها ضرری متوجه سرمایه‌دار نشده است، بلکه او روی هر برگه ۲۰۰ تومان نیز سود کرده است. چرا که سهام شرکت فولاد را با قیمت ۳۵۰۰ تومان خریداری کرده بود و اکنون آن را به قیمت ۳۷۰۰ تومان فروخته است. به این ترتیب ریسک سرمایه‌گذاری از بین می‌رود و حتی سود نیز جانشین آن خواهد شد.
حالت دوم: افزایش قیمت سهام در تاریخ اعمال
این مورد برعکس حالت اول است. فرض کنید قیمت سهام شرکت فولاد به ۳۸۰۰ تومان برسد. در چنین وضعیتی سرمایه‌گذار از اوراق اختیار فروش تبعی استفاده نخواهد کرد. چرا که قیمت فعلی سهم از قیمت اعمال اوراق اختیار فروش بالاتر است.
حالت سوم: عدم تغییر قیمت سهام در تاریخ اعمال
در چنین شرایطی قیمت سهام در بازار با قیمت اعمال یکی خواهد بود. در این مثال قیمت اعمال ۳۷۰۰ تومان بود. پس اگر قیمت سهام هم در تاریخ اعمال برابر با ۳۷۰۰ تومان باشد، شاهد حالت سوم خواهیم بود. چنین شرایطی هیچ سود و زیانی برای سرمایه‌گذار به همراه ندارد.
دقت کنید که در هر یک از سه حالت مذکور، سرمایه‌گذار باید مبلغ ۴۰ هزار تومان بابت خرید اوراق اختیار فروش تبعی پرداخت کند. البته این مبلغ در ازای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری ناچیز است.
چه سهم‌هایی اوراق اختیار فروش تبعی منتشر می کنند؟
شرکت‌هایی که سهام خود را در بازار بورس منتشر کرده‌اند، می‌توانند برای سهام خود، اوراق اختیار فروش تبعی منتشر کنند. در صورتی که شرکتی تصمیم بگیرد که این اوراق را برای سهام خود در نظر بگیرد، اطلاعیه‌ای در این زمینه منتشر می‌کند تا سهام‌داران و سرمایه‌گذاران از این مساله مطلع شوند. شرکت‌ها در اطلاعیه‌ای که در خصوص این قرارداد منتشر می‌کنند، روش استفاده و جزییات شرایط در نظر گرفته شده در این اوراق را نیز ذکر می‌کنند.
همانطور که گفته شد، شرکت‌ها با انتشار این اوراق، قیمت سهام خود را برای سهام‌داران بیمه می‌کنند و باید در نظر داشت که شرط استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی، دارا بودن تعداد سهامی معادل اوراق اختیار فروش و حفظ آن تا تاریخ سررسید این قرارداد است.
مزایای اوراق اختیار فروش تبعی
- سهام‌داران عمده به منظور حمایت از سهام خود معمولا دارایی خود را افزایش می‌دهند. اما در روش استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی دیدگاه متفاوت است. در واقع استفاده از این اوراق منجر به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و پوشش ارزش سهام خواهد شد.
- چنانچه شاهد افت قیمت سهام در اثر هیجانات منفی بازار باشیم، اوراق مذکور با ایجاد حاشیه امن، شرایط بسیار مساعدی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند.
- در صورت وجود چنین اوراقی، سهم با تقاضای بیشتری مواجه خواهد شد. همچنین این امر موجب اعتماد سهام‌داران و سرمایه‌گذاران خواهد شد.
- به کمک این ابزار می‌توان مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری را به بهترین شیوه انجام داد. همچنین در بدترین شرایط، نتیجه خرید چنین اوراقی پس گرفتن اصل سرمایه خواهد بود که در مقایسه با فروش سهام در قیمت پایین، خود می‌تواند به عنوان سود تلقی شود.
معایب اوراق اختیار فروش تبعی
- چنین اوراقی در بازار ثانویه جایی ندارند.
- تنها در صورتی می‌توان این اوراق را خریداری کرد که سهام پایه در پرتفوی موجود باشد. یعنی اگر سهام فولاد را در سبد خود نداشته باشید، نمی‌توانید اوراق اختیار فروش تبعی فولاد را خریداری کنید.
- سقف خرید نشان از محدودیت خرید اوراق اختیار فروش دارد. این امر نکته‌ای منفی تلقی می‌شود.
- تعهد ناشر پس از تاریخ اعمال از بین می‌رود.
- امکان دارد قبل از تاریخ اعمال، به کمک هیجانات مثبت و یا جلوگیری از انتشار اطلاعیه‌های منفی، تلاش‌هایی برای عدم کاهش قیمت سهم انجام شود.
- سهام‌دار تنها در صورتی می‌تواند سهام پایه را به فروش برساند که تعداد آن از تعداد اوراق تبعی بیشتر باشد. اما در صورتی که با فروش سهام، تعداد اوراق اختیار فروش از تعداد سهام باقی‌مانده در پرتفوی بیشتر باشد، اوراق اختیار فروش مازاد در انتهای روز ابطال خواهد شد.
جمع‌بندی
کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در هر یک از بازارهای مالی مساله مهمی است که توجه به آن منجر به مدیریت بهتر سرمایه خواهد شد. چنین امری در بازار بورس به کمک اوراق اختیار فروش تبعی قابل اجراست. شرکت‌ها با انتشار اوراق اختیار فروش تبعی، قیمت سهام خود را برای سهام‌داران بیمه می‌کنند. به این ترتیب، سهام‌دار اطمینان خاطر می‌باید که حتی در صورت کاهش قیمت سهام، ارزش دارایی‌اش از میزان مشخصی کمتر نخواهد شد.
شرکت‌ها با انتشار اطلاعیه، سهام‌داران و سرمایه‌گذاران را از انتشار اوراق فروش تبعی و جزییات این قرارداد مطلع می‌سازند. سهام‌داران برای استفاده از قرارداد اختیار فروش، باید به همان تعداد سهم شرکت را در سبد سهامشان داشته باشند و تا تاریخ سررسید قرارداد، این تعداد سهم را نگهداری کنند.
