قرارداد آتی چیست و چه تفاوتی با پیمان آتی دارد؟

همان‌‌قدر که بورس کالا هنوز به اندازه‌ی بازار سهام شناخته شده نیست، ابزارهای آن هم نسبتا همین وضعیت را دارند. قراردادهای مختلف بورس کالا ویژگی خاص این بازار به شمار می‌روند که معمولا با اهدافی مثل پوشش ریسک و تضمین انجام تعهدات طرفین به وجود آمده‌اند. یکی از مهم‌ترین این قراردادها قرارداد آتی نام دارد که روی کالاهای مختلفی مثل سکه یا زعفران بسته می‌شود. این بار توان تحلیل توضیح می‌دهد که قرارداد آتی در بورس چیست و چه تفاوت هایی با پیمان آتی دارد و سپس انواع آن را هم بررسی می‌کند.

فهرست مطالب با دسترسی سریع

قرارداد آتی چیست؟

برای اینکه بفهمیم تفاوت بین قرارداد آتی و پیمان آتی چیست اول از همه باید به سراغ تعریف این دو مورد برویم. قرارداد آتی و پیمان آتی هر دو جزو ابزار مشتقه هستند. مشتقات ابزارهایی هستند که ارزش‌شان را از یک یا چند دارایی پایه تامین می‌کنند. این ابزار باعث می‌شوند که طرفین قرارداد بهتر بتوانند ریسک بازار را کنترل و مدیریت کنند.

قرارداد آتی (Futures Contract) که با نام معاملات فیوچرز هم شناخته می‌شود، نگاهی به آینده دارد. در این قرارداد فروشنده متعهد می‌شود که در یک تاریخ مشخص در آینده کالایی معلوم را با حجم و قیمتی که از قبل تعیین شده است بفروشد. پس فارغ از قیمت کالا در آینده، قیمتی که در قرارداد درج شده است اهمیت دارد. خریدار هم همین تعهد را دارد ولی در سمت دیگر. یعنی تعهد می‌دهد که آن کالا را در آن تاریخ از فروشنده بخرد. حالا شاید بپرسید که فایده‌ی این کار چیست و چرا باید به سراغ قرارداد آتی برویم؟ چرا خریدار و فروشنده معامله را همین الان انجام نمی‌دهند و آن را به آینده موکول می‌کنند؟ دلیل این مسئله عدم اطمینان و عدم قطعیت در آینده است. هم‌چنین گروه دیگری به سراغ این قراردادها می‌روند تا از طریق نوسان گیری کسب سود کنند.

در قرارداد آتی می‌توانید کالایی را که اکنون مالک آن نیستید بفروشید. یعنی شما کالایی را در حال حاضر ندارید، ولی تعهد می‌دهید که آن را در آینده به خریدار تحویل بدهید. در غیر این صورت فقط اسناد قرارداد بین طرفین رد و بدل می‌شود. این قرارداد دوطرفه است و ساز و کار آن مثل معاملات فیوچرز ارز دیجیتال است. یعنی هم می‌توانید در موقع افزایش قیمت‌ها از طریق آن سود کنید و هم موقع کاهش قیمت‌ها. اما در بورس ایران یک عامل مهم هم در این معاملات دخیل است به نام اتاق پایاپای.

ارتباط اتاق پایاپای و قرارداد آتی در بورس

یک توضیح کوتاه در مورد اتاق پایاپای مشخص می‌کند که نقش آن در قرارداد آتی چیست. این اتاق نقش تضامنی دارد. یعنی خریدار و فروشنده مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد این اتاق سپرده‌گذاری می کنند. آن‌ها هم‌چنین تعهد می‌دهند که با نوسانات قیمت کالای پایه، این وجه تضمین هم به نسبت تغییر می‌کند. این اتاق کارکرد مهمی هم در تسویه معاملات دارد. سوابق معاملاتی طرفین قراردادها در این اتاق ثبت و نگهداری می‌شود. اگر طرفین به تعهدات‌شان در مورد قرارداد پایبند نباشند، این اتاق جریمه‌هایی را برای آن‌ها در نظر می‌گیرد.

اتاق پایاپای یکی از ارکان مهم بورس کالا است که اصلا بدون آن نمی‌توانیم مشروعیت بورس کالا را قبول کنیم. این اتاق نقش واسطه‌ای را در قراردادهای بورس کالادارد. یعنی برای خریدار حکم فروشنده را دارد و برای فروشنده حکم خریدار. پس حالا دیگر مشخص است که نقش اتاق پایاپای در قرارداد آتی و سایر قراردادهای بورس کالا چیست. جای ابهامی نیست که این اتاق خیال سرمایه‌گذار را راحت می‌کند و افراد می‌توانند با اطمینان بیشتری قراردادهای خودشان را منعقد کنند. کارگزارهاو اشخاصی که صلاحیت عضویت در این اتاق را دارند اعضای آن را تشکیل می‌دهند.

ویژگی های قرارداد آتی

به نظر شما ویژگی های قرارداد آتی چیست که افراد را مجاب می‌کند به سراغ آن بروند؟ تا همینجا هم می‌توانیم بفهمیم که این قرارداد چه جذابیت‌هایی دارد. همین که دوطرفه است و می‌توان هم از ریزش‌ها سود کرد و هم از افزایش قیمت‌ها، خودش نکته‌ای است قابل توجه.

اما ویژگی مهم و برجسته قرارداد آتی در بورس کالا اهرمی بودن آن است. حالا این اهرمی بودن یعنی چه؟ یعنی اینکه خریدار و فروشنده سود و زیانی متقارن دارند. درست مثل بازی الاکلنگ می‌ماند که یکی بالا می‌رود و دیگری می‌آید پایین. پس اگر یک طرف قرارداد سود کند، طرف دیگر زیان می‌کند. اما همه‌ی سرمایه‌گذاران این‌قدر ریسک پذیر نیستند که چنین خطری را به جان بخرند. 

ویژگی اهرمی بودن همان‌قدر که می‌تواند سود معاملات را افزایش دهد، ریسک آن‌ها را هم تشدید می‌کند. برای اینکه بهتر متوجه شویم ویژگی اهرمی در قرارداد آتی چیست بیایید با هم یک مثال را بررسی کنیم. فرض کنید شخصی از این اهرم مالی استفاده می‌کند. او در حالی که سرمایه‌اش تنها به خرید ۱۰ کیلوگرم زیره سبز می‌رسد، می‌تواند روی ۱۰۰ کیلوگرم زیره سرمایه‌گذاری کند. یعنی اهرم به او اجازه می‌دهد دارایی‌اش را ۱۰ برابر کند. خیلی خوب به نظر می‌رسد اما باید حواس‌مان باشد، همان‌طور که سود با این اهرم می‌تواند ۱۰ برابر شود، اگر معامله‌گر زیان کند، ضررش هم ۱۰ برابر سنگین‌تر خواهد بود.

اصطلاحات رایج در انواع قرارداد آتی بورس کالا

حالا کمی جلوتر می‌رویم و چند اصطلاح و لغت رایج را که با قرارداد آتی ارتباط تنگاتنگی دارند بررسی می‌کنیم.

• دارایی پایه: همان کالایی است که قرارداد روی آن نوشته می‌شود. مثل همان زیره که در مثال بالا گفتیم. دارایی پایه معمولا می‌تواند کالاهای بخش‌های کشاورزی، فلزات، فرآورده‌های نفتی، طلا و سهام باشد. مثلا قرارداد آتی زعفران یا سکه از جمله مهم‌ترین انواع قرارداد آتی است که دارایی پایه آن‌ها سکه و زعفران است.
• اندازه قرارداد: اندازه قرارداد آتی مسئله‌ای است که سازمان بورس آن را مشخص می‌کنند و در این زمینه سرمایه‌گذار نمی‌تواند با میل و اختیار خودش آن را تعیین کند. مثلا در قرارداد آتی زعفران در بوس کالا، اندازه قرارداد معادل ۱۰ کیلوست. هر سرمایه‌گذار می‌تواند روی مضارب صحیح آن معامله کند. مثلا ۲۰، ۳۰، ۴۰ کیلو یا بیشتر.
• سررسید قرارداد: همان تاریخی که معاملات در آن انجام می‌شود.
• موقعیت تعهدی باز: این موقعیت به شرایطی اطلاق می‌شود که در آن معامله‌گر:
  • هنوز موقعیتش را نبسته است.
  • قراردادش را تسویه نکرده است.
  • کالایی را به صورت فیزیکی به سمت مقابلش تحویل نداده است.
• موقعیت تعهدی خرید: وقتی کسی قرارداد آتی را امضا می‌کند باید دارایی پایه را با توجه به ضوابطی که بورس کالا مشخص می‌کند بخرد. خرید هم در تاریخ معین انجام می‌شود. به این ترتیب یک موقعیت تعهدی خرید باز می‌شود. اگر خریدار تا زمان سررسید در قرارداد باقی بماند، باید سر تاریخ مشخص، دارایی پایه قرارداد را بخرد.
• موقعیت تعهدی فروش: فروشنده قرارداد آتی وظیفه دارد مطابق قوانین سازمان بورس دارایی پایه را در تاریخ مشخص به خریدار تحویل بدهد. اگر فروشنده تا زمان سررسید موقعیت خود را حفظ کند موظف و متعهد است که دارایی پایه را به خریدار تحویل بدهد.

مزایای قرارداد آتی چیست؟

در آموزش قرارداد آتی و ساز و کار آن مهم است که مزایای این قرارداد هم بپردازیم. مهم‌ترین مزایا این‌ها هستند:

• پوشش ریسک
• وجود اهرم مالی
• نقدشوندگی بالا
• تضمین معاملات

پوشش ریسک

غایت آمال هر معامله‌گری این است که معاملاتش بدون ریسک باشد. در دنیای واقعی این امر محال است اما ایده‌آل‌ترین حالت ممکن این است که ریسک را به حداقل برسانیم. قرارداد آتی با هدف پوشش ریسک و کم کردن آن ایجاد شده است.

با یک مثال ملموس در این زمینه موافق‌اید؟ فرض کنید کشاورزی نگران است که در ماه‌های آینده قیمت محصولاتش کم شود. وقتی یک موقعیت تعهدی فروش را باز می‌کند می‌تواند دارایی‌اش را در قبال نوسانات بیمه کند. یعنی محصولش را با قیمتی که الان مدنظر خودش و خریدار است برای تحویل در آینده معامله می‌کند. در این صورت حتی اگر قیمت افت هم بکند، خطری آن کشاورز را تهدید نمی‌کند؛ چون قیمت از قبل تثبیت و تعیین شده است. یا مثلا یک تولیدکننده نگران است که مبادا قیمت محصولات و لوازم اولیه در ماه‌های آینده بالا برود. پس وارد یک موقعیت خرید می‌شود و قراردادی را امضا می‌کند و قیمت آن را در زمان حاضر مشخص می‌کند. به این ترتیب ریسک‌های ناشی از افزایش قیمت احتمالی را به میزان خوبی کم می‌کند.

استفاده از اهرم مالی

در مورد اهرم مالی بالاتر توضیح دادیم. اگر معامله‌گری ریسک‌پذیر باشد ولی سرمایه‌اش کافی نباشد، قرارداد آتی می‌تواند گزینه‌ی خیلی خوبی برای او باشد. هر چند باز هم لازم است تاکید کنیم اهرم مثل یک شمشیر دولبه عمل می‌کند. پس مراقب باشید که اگر از این شمشیر درست استفاده نکنید، خودتان را زخمی خواهد کرد!

نقدشوندگی بالا

گفتیم که در قرارداد آتی حتی اگر دارایی را در اختیار نداشته باشید، می‌توانید آن را بفروشید. پس در واقع با این کار دارید پیش‌فروش می‌کنید. فرض کنید شما می‌خواهید کالای الف را پیش‌فروش کنید. در حال حاضر این کالا را ندارید. اما فکر می‌کنید که در آینده قیمت آن پایین می‌آید. پس وقتی که در آینده قیمت آن کم شد، در صورتی که در قرارداد باقی مانده‌اید می‌توانید دارایی را با قیمتی پایین بخرید و با قیمتی که از قبل توافق کرده‌اید به خریدار بفروشید. این مسئله نشان از نقدشوندگی بالای معاملات دارد. این وسط اگر پیش‌بینی شما از افت قیمت کالا درست باشد سود خوبی به دست می‌آورید.

تضمین معاملات در حضور اتاق پایاپای

قرارداد آتی بدون وجود اتاق پایاپای معنایی ندارد. گر این اتاق را یکی از مبانی اصلی قرارداد آتی و به طور کلی بورس کالا بدانیم می‌توانیم نقش محوری آن را به خوبی درک کنیم. ایجاد اعتماد، اطمینان، و تضمین معاملات مسئله‌ی مهمی است که هر معامله‌گر به آن نیاز و توجه ویژه‌ای دارد.

به جز این مزایا می‌توان به مواردی مثل کارمزدهای پایین بانکی و معافیت‌های مالیاتی این قراردادها هم اشاره کرد.

انواع قرارداد آتی در بورس ایران

در بورس ایران قرارداد آتی انواع مختلفی دارد و سرمایه‌گذاران اکنون مشغول معامله آن هستند. اولین نمونه‌های این قرارداد در دنیا در بورس کالا شکل گرفت. در کشور ما نیز وضعیت به همین صورت است. اولین بار یک شمش طلای یک اونسی در تاریخ ۱۳۸۷/۰۴/۰۱ در این بازار پذیرش شد و سرانجام قراردادهای آتی از تاریخ ۱۳۸۷/۱۲/۰۳ شروع به کار کردند. بعد از شمش طلا قرارداد آتی روی سکه بهار آزادی هم فعال شد و در تاریخ ۱۳۸۷/۰۹/۰۵ نخستین معاملات آن انجام شد.

به طور کلی انواع قرارداد آتی را می‌توان در دو گروه قرارداد آتی کالا و قرارداد آتی مالی دسته‌بندی کرد. در ایران دارایی پایه شامل زعفران، پسته، نقره، زیره و کاتد مس است. هم‌چنین صندوق طلا نیز دارایی پایه دیگری است که در بورس ایران و قرارداد آتی به کار می‌رود.

جدول بالا لیست انواع قرارداد آتی در بورس کالای ایران را نشان می‌دهد که در سایت بورس کالا به آدرس https://www.ime.co.ir/list-gharardad-hayeati.html می‌توانید جزئیات هر یک از دارایی‌های پایه را بهتر مشاهده کنید.

مشخصات قرارداد آتی

در این بخش می‌خواهیم نگاهی به قرارداد آتی بیندازیم و ببینیم محتوای آن شامل چیست. در یک قرارداد آتی می‌توانید مشخصات و اطلاعات زیر را ببینید:

• نوع دارایی پایه
• اندازه قرارداد
• مدت قرارداد
• حداقل وجه تضمین اولیه
• دامنه نوسان روزانه قیمت
• حداکثر مقدار هر سفارش
• سقف مجاز موقعیت‌های باز
• دوره و ساعت معاملاتی
• تاریخ سررسید
• تحویل و مهلت گواهی آمادگی تحویل
• کارمزدها و جرایم

در فایل زیر می‌توانید مشخصات قرارداد زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) را مشاهده کنید.

حداقل وجه تضمین اولیه در قرارداد آتی چقدر است؟

معامله‌گران برای اینکه بتوانند در بازار آتی بورس کالا فعالیت کنند و قرارداد ببندند، باید اول از همه حساب‌شان را به میزان لازم شارژ کنند. یعنی باید حداقل مبلغی برای تضمین اولیه داشته باشند و آن را به حساب عملیاتی واریز کنند. وقتی مبلغ وجه تضمین، از میزان مشخص‌شده کمتر باشد، معامله‌گر اخطار مارجین کال (Margin Call) دریافت می‌کند. پس از آن موظف است که مابه‌التفاوت را پرداخت کند تا وجه تضمینش از حداقل مبلغ لازم کمتر نشود.

اما حداقل وجه تضمین اولیه ثابت نیست و در طول زمان با توجه به نوع قرارداد تغییر می‌کند. برای آگاهی از این مبلغ در هر زمان باید به سایت بورس کالا مراجعه کنید.

مدارک لازم برای دریافت کد معاملات آتی

اما به جز وجه تضمین باید شرایط دیگری هم فراهم شود تا معامله‌گر بتواند در بازار‌ آتی معامله کند. برای دریافت کد معاملاتی آتی لازم است که متقاضی مراحل زیر را طی کند:

• مراجعه به کارگزاری موردنظر
• ارائه‌ی مدارک مربوط به هویت مثل شناس‌نامه و کارت ملی
• تکمیل و امضای فرم‌های لازم مثل درخواست کد، اقرارنامه، بیانیه ریسک معاملات قرارداد آتی
• ارائه اطلاعات حساب بانکی برای انجام معاملات
• تایید مدارک توسط کارگزار
• تحویل مدارک به بورس کالا
• بررسی و تایید مدارک توسط بورس کالا
• صدور کد معاملاتی آتی

پس از صدور کد، کارگزاری نام کاربری و رمز عبور متقاضی را در اختیار او قرار می‌دهد. سپس شخص می‌تواند از طریق سامانه معاملات آنلاین وارد بستر بازار آتی شود و معامله کند. با واریز وجه تضمین اولیه فرد قادر به ثبت سفارش خرید یا فروش است و می‌تواند موقعیت تعهدی خرید یا فروش را باز کند.

پیمان آتی چیست؟

بعد از قرارداد آتی نوبت آن است که ببینیم پیمان آتی چیست. پیمان آتی با نام (Forward Contract) شناخته می‌شود و از جمله ابزارهای مشتقه است. پیمان آتی نه تنها به لحاظ نام بلکه از نقطه نظر ویژگی ها هم به قرارداد آتی شباهت دارد. هرچند تفاوت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد.

پیمان آتی یک توافق‌نامه است که خریدار و فروشنده بر سر مفاد آن با هم توافق می‌کنند. در برگه قرارداد در مورد خرید یا فروش یک کالا با هم توافق می‌کنند. درست مثل قرارداد آتی، امضای پیمان آتی هم الزامی است که معامله‌ی کالا در زمانی مشخص را نشان می‌دهد. چگونگی تحویل کالا، زمان و مکان آن نیز در قرارداد درج می‌شود. مبلغ و اندازه و تاریخ تحویل هم که از جمله اطلاعات مهمی است که باید به صورت مکتوب در قرارداد نوشته شود.

ویژگی های پیمان آتی

گفتیم که پیمان آتی یک توافق‌نامه است. در بازار پیمان آتی یا همان فوروارد شرایطی برقرار است که نیازهای طرفین قرارداد پوشش داده می‌شود. این قرارداد معادل همان مبادلات معمولی است که خریدار و فروشنده در آن با هم توافق می‌کنند. این سبک از معامله‌گری از زمان‌های قدیم رواج داشته است و حالا در قالب پیمان آتی با قوانین و مقررات مشخصی انجام می‌شود. معمولا شرکت‌های بزرگ بیشتر به سراغ پیمان آتی می‌روند.

در مورد تاریخ و نحوه تحویل کالا باز هم پای سازمان بورس در میان است. اما در اینجا دیگر حجم و قیمت تحویل کالا مسئله‌ای است که خریدار و فروشنده بر سر آن توافق می‌کنند. اگر بخواهیم این قرارداد را از منظر اسلامی نگاه کنیم، می‌توانیم آن را مشابه قرارداد سلف در بازار اسلامی بدانیم.

انواع پیمان آتی

قرارداد فوروارد را می‌توان با توجه به دارایی پایه به چند گروه تقسیم کرد که عبارت‌اند از:

• پیمان آتی اوراق بهادار: این پیمان  روی اوراق بهادار مختلفی مثل سهام یا حتی اوراق بدهی بسته می‌شود. دارایی پایه حتی ممکن است سبدی از سهام مختلف یا سبد شاخص باشد.
• پیمان آتی کالا: طرفین در این پیمان روی یک کالای مشخص با هم توافق می‌کنند. به این ترتیب خریدار در تاریخ مشخص و در قیمتی که از قبل تعیین شده است، کالا را از فروشنده تحویل می‌گیرد. با استفاده از این قرارداد افراد می‌توانند قیمت آینده‌ی کالا را، در زمان فعلی قطعی کنند و این مسئله باعث کاهش ریسک می‌شود. مشخص است که این قرارداد در بورس کالا انجام می‌شود.
• پیمان آتی روی نرخ ارز: بازار ارزهای خارجی پر از نوسان است. افرادی که در پی تثبیت قیمت هستند، می‌توانند به سراغ پیمان آتی بروند.

مزایا و معایب پیمان آتی

با نگاهی به آنچه که گفتیم حالا بهتر می‌فهمیم که مزایا و معایب پیمان آتی چیست. با هم چند مورد را بررسی می‌کنیم:

• انعطاف بالا: انعطاف بالا به آن معناست که در این قراردادها طرفین می‌توانند بر سر مسائلی مثل حجم، تاریخ تحویل و قیمت به شکلی دلخواه توافق کنند.
• پوشش ریسک نوسان قیمت: پوش ریسک هم در قرارداد آتی و هم در پیمان آتی مزیت بزرگی به شمار می‌رود. خریدار در این معاملات می‌تواند قیمت را همین الان و در زمان حال مشخص کند. اگر قیمت در آینده افزایش پیدا کند، خریدار نگرانی‌ای از این بابت ندارد. یا اگر فروشنده نگران کاهش قیمت باشد، می‌تواند کالاهای خودش را به کمک این معاملات از ریسک و خطر محافظت کند. این ویژگی باعث می‌شود علاوه بر پوشش ریسک، مدیریت نوسان قیمت هم به خوبی انجام شود.

و اما عیب مهم پیمان آتی:

• ریسک نکول و نقدشوندگی:‌ پیمان آتی برخلاف قرارداد آتی ساختار قانونی مشخصی ندارد. پس عیب آن این است که با ریسک نکول همراه است. چون هیچ ضمانت اجرایی در این قراردادها به چشم نمی‌خورد. این قراردادها بر اساس توافق طرفین منعقد می‌شوند، پس امکان انتقال قرارداد در آن‌ها خیلی کم است. کار بسیار سختی است که کسی پیدا شود که کاملا با خریدار یا فروشنده هم‌عقیده باشد. پس می‌فهمیم که ریسک نقدینگی هم عیب دیگر پیمان آتی است.

تفاوت پیمان آتی با اختیار معامله و قرارداد آتی در چیست؟

حالا همه چیز آماده است تا به این پرسش مهم پاسخ بدهیم که تفاوت پیمان آتی و قرارداد آتی چیست؟ در تمام طول مطلب این تفاوت‌ها را بیان کردیم. حالا می‌دانیم که پیمان آتی در بازارهای خارج از بورس  (Over-the-Counter) کاربرد دارد. در حالی که قرارداد آتی مطابق ضوابط بورس انجام می‌شود.

در جدول زیر می‌توانید ببینید که این دو ابزار مشتقه چه تفاوت‌های دیگری با هم دارند.

ویژگی‌ها	قرارداد آتی	پیمان آتی
مکان	بازار بورس	خارج از بورس
نوع قرارداد	استاندارد	غیراستاندارد
تاریخ تحویل	مشخص و به صورت بازه‌ای	مشخص
تسویه	روزانه	موقع اتمام قرارداد
اتمام قرارداد	معمولا قبل از تاریخ سررسید	تحویل یا تسویه نقدی
شفافیت قیمت	دارد	ندارد
شناخت طرفین	نیازی نیست	نیاز است
ریسک اعتباری	کم	زیاد
نقد شوندگی	بالا	پایین
انعطاف‌پذیری	پایین	بالا
ریسک نکول	ندارد	دارد
نقش اتاق پایاپای	مهم	نقشی ندارد

پیمان آتی با اختیار معامله هم تفاوت دارد. اختیار معامله حق خرید یا فروش یک کالا را در زمان معینی به خریدار می‌دهد. اما در پیمان آتی تعهدی برای تحویل کالای مندرج در قرارداد داده می‌شود. هم‌چنین اختیار معامله هم مثل قرارداد آتی در بازار بورس انجام می‌شود.

حکم شرعی قرارداد آتی چیست؟

برای ما مسلمانان مهم است که معاملاتی سالم و شرعی داشته باشیم و به مشروعیت درآمدمان توجه کنیم. به همین خاطر است که برخی از افرادی که فکر می‌کنند قرارداد آتی مشروعیت ندارد سراغ آن نمی‌روند. سید عباس موسویان، دبیر کمیته فقهی سازمان بورس این مسئله را رد کرده است. به گفته‌ی او معاملات آتی سکه طلا با اعمال شروط سه گانه از حالت قمار خارج می‌شود و بر اساس شرع اسلام پذیرفتنی است.  

این سه شرط این‌ها هستند:

• دارایی پایه باید یک دارایی واقعی باشد. کالاهای فلزی همچون طلا و نقره یا کالاهای کشاورزی مثل گندم و جو می‌توانند به عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شوند. یا اینکه دارایی مثل سهام یا اوراق مشارکت یا صکوک باید مشروع باشد. اما دارایی‌های مانند اوراق قرضه، شاخص سهام و دیگر شاخص‌ها و نرخ بهره که دارایی واقعی نیستند در شرع اسلام باطل هستند.
• باید بتوان در تاریخ سررسید دارایی را تحویل داد. یعنی دو طرف معامله باید قدرت تسویه فیزیکی قرارداد را در این تاریخ داشته باشند. از آن‌جا که قرارداد فیوچرز در فقه اسلامی روی دارایی واقعی نوشته می‌شود پس کارگزار باید قدرت تحویل فروشنده را در سررسید احراز کند.
• شرط سوم هم این است که کل بازار باید قدرت تحویل داشته باشند. یعنی اگر حجم معاملات آن‌قدر بالا برود که قدرت تحویل کم شود، چنین معامله‌ای نباید انجام شود.

با رعایت این سه شرط، قرارداد آتی پذیرفته می‌شود و از نظر شرعی مشکلی نخواهد داشت.

جمع بندی

قرارداد آتی یا فیوچزر از جمله ابزار مشتقه است که به طرفین آن اجازه می‌دهد به کمک آن دارایی‌های خود را به نوعی در برابر نوسانات قیمت بیمه کنند. این قرارداد در بازار بورس و در چارچوب استانداردی مشخص که حتی حجم و اندازه را هم تعیین کرده است انجام می‌شود. در سمت دیگر پیمان آتی یا معاملات فوروارد را داریم که در بازارهای خارج از بورس انجام می‌شود و بر خلاف قرارداد آتی، حجم و قیمت مسائلی هستند که مطابق توافق و نظر طرفین مشخص می‌شوند. هم در پیمان آتی و هم در قرارداد آتی کالایی برای تحویل و معامله در آینده مشخص می‌شود. اتاق پایاپای وظیفه دارد وجوهی را به عنوان وجه تضمین از طرفین دریافت کند تا به این ترتیب طرفین در انجام تعهدات‌شان کوتاهی نکنند.

سوالات متداول با پاسخ های کوتاه