نسبت‌های مالی چیست؟ ارتباط منطقی و ریاضی میان داده‌های موجود در صورت‌های مالی

سهام‌داران و سرمایه‌گذاران برای بررسی شرکت‌های مختلف و انتخاب مقصدی مطمئن سرمایه‌های خود، نیازمند اطلاعات متفاوتی هستند. آن‌ها باید بتوانند با مطالعه این اطلاعات، عملکرد شرکت‌ها را بسنجند و بهترین تصمیم را برای سرمایه‌گذاری دارایی خود بگیرند. صورت‌های مالی یکی از اساسی‌ترین مولفه‌ها در چنین بررسی‌هایی است. آن‌چه در این میان مهم است، تجزیه و تحلیل اطلاعاتی است که در این اسناد موجود است. نسبت‌های مالی در صورت‌های مالی از جمله ابزارهایی هستند که می‌توانند در رسیدن به این هدف نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشند. پس مهم است که بدانیم هر یک از انواع نسبت‌های مالی بیانگر چیست و اطلاعات موجود در اسناد مالی شرکت‌ها چه کاربردی در سنجش میزان سودآوری آن‌ها و انتخاب بهترین تصمیم در سرمایه‌گذاری دارند. در ادامه این مطلب به با این نسبت‌ها بیشتر آشنا خواهیم شد.

منظور از نسبت‌های مالی چیست؟

نسبت‌های مالی از اطلاعاتی به دست می‌آیند که در صورت‌های مالی یک شرکت وجود دارد. اعدادی که از صورت‌های مالی شرکت‌ها به دست می‌آیند در بررسی نقدینگی، میزان رشد، حاشیه سود، نرخ بازگشت، سودآوری و ارزش‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. به این ترتیب، به کمک نسبت‌های مالی می‌توان تحلیل‌های مالی را به شکلی کاربردی انجام داد.

به بیان دیگر می‌توان گفت، نسبت‌های مالی فرمول‌هایی هستند که به ما در تحلیل بنیادی کمک می‌کنند. مقایسه شرکت‌ها با یک‌دیگر یا مقایسه عملکرد شرکت در بازه‌های زمانی متفاوت از جمله کاربرد نسبت‌های مالی به شمار می‌رود. به این ترتیب می‌توانیم دیدی روشن‌تر و واضح‌تر به شرایط شرکت داشته باشیم. چنان‌چه داده‌های مالی را در قالب نسبت‌های مالی بررسی کنیم، می‌توانیم به نتایج فوق‌العاده مهمی دست پیدا کنیم و در نهایت به میزان ارزشمندی یک شرکت پی ببریم.

نسبت‌های مالی در پنج گروه دسته‌بندی می‌شوند. در ادامه با انواع نسبت‌های مالی آشنا خواهیم شد و اطلاعات بیشتر را در این خصوص ارائه خواهیم کرد. اما در ابتدا بهتر است کمی به کاربرد و اهداف بررسی نسبت‌های مالی بپردازیم.

کاربرد نسبت‌های مالی چیست؟

به طور کلی می‌توان اهداف و کاربرد تحلیل نسبت‌های مالی را در دو دسته جای داد؛ نخست پیگیری عملکرد شرکت و دیگری مقایسه عملکرد شرکت.

• پیگیری عملکرد شرکت: تنظیم نسبت‌های مالی و بررسی تغییرات مقادیر این نسبت‌ها در طی یک دوره، به منظور به دست آوردن نشانه‌ها و راه‌کارهایی در راستای پیش‌برد اهداف و پیشرفت سازمانی انجام می‌شود. به عنوان نمونه با بررسی افزایش نرخ بدهی نسبت به دارایی، ممکن است این‌گونه تلقی شود که شرکت بدهی‌های فراوانی دارد و این امر می‌تواند آینده شرکت را به مخاطره بیندازد. به این ترتیب زنگ هشدار برای جلوگیری از خطر ورشکستگی به صدا درمی‌آید.
• امکان مقایسه عملکرد شرکت: از مقایسه نسبت‌های مالی با رقیبان شرکت، برای سنجش عملکرد آن شرکت استفاده می‌کنند. چرا که به این ترتیب می‌توانند عملکرد شرکت را با توجه به میانگین صنعتی که در آن فعالیت می‌کند، به خوبی برآورد کرد. یک تحلیل‌گر با مقایسه بازده دارایی بین شرکت‌ها می‌تواند به این امر پی ببرد که کدام شرکت‌ها توانسته‌اند استفاده بهتری از دارایی‌های خود داشته باشند و سودآوری بیشتری را از این راه کسب کنند.

چه کسانی از نسبت‌های مالی استفاده می‌کنند؟

افراد زیادی از اطلاعات موجود در این نسبت‌ها استفاده می‌کنند. اما باید دید اهداف استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی چیست، چرا که جایگاه متفاوتی با هم دارند. به طور کلی، استفاده‌کنندگان به دو گروه داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند.

• استفاده‌کنندگان خارجی: این گروه به افرادی اطلاق می‌شود که خارج از شرکت فعالیت دارند اما بنا به دلایلی بررسی این نسبت‌ها برای‌شان مهم است. تحلیل‌گران مالی،‌ اعتباردهندگان، مقامات مالیاتی، ناظران، سرمایه‌گذاران، رقبا و مقامات نظارتی از جمله استفاده‌کنندگان خارجی این نسبت‌ها به شمار می‌روند.
• استفاده‌کنندگان داخلی: منظور از استفاده‌کنندگان داخلی، همان اعضای داخلی یک موسسه یا شرکت است. مدیر، کارمندان و مالکان شرکت همگی استفاده‌کنندگان داخلی هستند.

  انواع نسبت‌های مالی چیست؟

اما بر اساس دسته‌بندی‌های معمول، نسبت‌های مالی به شرح زیر هستند:

• نسبت‌های نقدینگی
• نسبت‌های اهرمی و پوششی
• نسبت فعالیت
• نسبت‌های سودآوری
• نسبت‌های ارزش بازار

هر یک از این نسبت‌ها ویژگی‌های مختلفی دارند و برای سنجش فعالیت‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه لیست کامل انواع نسبت‌های مالی را به منظور اطلاع و آگاهی بیشتر شما ارائه می‌کنیم.

نسبت‌های نقدینگی

یکی از مهم‌ترین انواع نسبت‌های مالی، نسبت‌های نقدینگی نام دارند. این نسبت‌ها نشان می‌دهند که شرکت‌ها چطور می‌توانند تعهدات و بدهی‌های کوتاه‌مدت را پرداخت کنند. یعنی می‌توان با بررسی این نسبت‌ها دریافت، در زمانی که شرکت نیاز به پول نقد دارد، قدرت نقدینگی‌اش چقدر است.

نسبت‌های نقدینگی خود به چند دسته دیگر تقسیم می‌شوند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

نسبت‌ جاری

توانایی شرکت برای پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت به کمک دارایی‌های جاری، نسبت جاری نامیده می‌شود. این نسبت نشان می‌دهد که در ازای هر ریال بدهی جاری، چند ریال دارایی جاری در شرکت وجود دارد. اما کاربرد آن چیست؟

چنان‌چه عدد به‌دست‌آمده در این نسبت کمتر از یک باشد، از ضعف قدرت نقدینگی شرکت خبر می‌دهد. یعنی شرکت نمی‌تواند تمام بدهی‌های خود را به سرعت بپردازد. اما اگر عدد به‌دست‌آمده بیش از اندازه بزرگ باشد، نشان می‌دهد که شرکت موجودی خود را به خوبی کنترل نکرده است و بیشتر دارایی‌اش به صورت نقد در دسترس است.

بهترین عدد برای نسبت جاری، عددی نزدیک به یک است.

نسبت آنی

نسبت آنی عبارت است از توانایی شرکت برای پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت از طریق دارایی‌های نقدی؛ آن هم در زمانی که فروش کالا به سادگی انجام نمی‌شود.

بهترین نتیجه در نسبت سریع یا آنی عددی نزدیک به یک است.

نسبت وجه نقد

توانایی شرکت برای پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت از محل وجوه نقد به کمک نسبت وجه نقد قابل بررسی است. در میان انواع نسبت‌های نقدینگی، این نسبت‌ها محافظه‌کارانه‌تر عمل می‌کنند. حساب‌های دریافتنی هم در این نسبت از سرمایه‌های شرکت برداشته می‌شود.

نسبت‌های اهرمی (نسبت‌های ساختار سرمایه)

از جمله دیگر انواع نسبت‌های مالی می‌توان به نسبت‌هایی اشاره کرد که ساختار سرمایه را مدنظر دارند. اما کاربرد این نوع از نسبت‌های مالی چیست؟ نسبت‌های اهرمی می‌توانند توانایی پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت شرکت را ارزیابی کنند. این مسئله امر مهمی است که می‌توان بر اساس آن آینده شرکت را پیش‌بینی کرد. این نسبت‌ها خود به چند دسته دیگر تقسیم می‌شوند.

• نسبت بدهی: این نسبت نشانگر توانایی شرکت برای پرداخت بدهی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به کمک کل دارایی‌های در دسترس است.

• نسبت تسهیلات به سرمایه: درجه وابستگی شرکت به استقراض از بانک و حقوق صاحبان سهام به منظور تامین مالی به کمک این نسبت قابل اندازه‌گیری است.

• نسبت پوشش هزینه بهره: این نسبت بیانگر میزان توانایی شرکت‌ در پرداخت هزینه‌هایی هم‌چون بهره وام‌های دریافتی از طریق سود عملیاتی است.

• نسبت مالکانه: این نسبت نشان‌دهنده‌ی درصدی از دارایی‌های شرکت است که سرمایه‌داران آن را تامین کرده‌اند.

• نسبت بدهی به حقوق صاحبان سرمایه: این نسبت نشانگر رابطه بدهی‌ها با حقوق صاحبان سرمایه است. بیشتر بودن این نسبت به منزله آن است که طلب‌کاران کمتر احتمال می‌دهند که مطالبات‌شان وصول شود. به این ترتیب این مسئله یک فاکتور منفی تلقی می‌شود.

• نسبت دارایی ثابت به حقوق صاحبان سرمایه: با مطالعه این نسبت می‌توان دریافت که از حقوق صاحبان سرمایه به چه اندازه سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت صورت گرفته است.

نسبت‌های فعالیت

نسبت‌های فعالیت یا کارایی، از دیگر انواع نسبت‌های مالی هستند که به منظور ارزیابی کاربرد دارایی‌های شرکت از آن‌ها استفاده می‌شود. این امر به کمک ارزیابی میزان فروش شرکت و تاثیر آن بر دارایی‌های شرکت تخمین زده می‌شود. اما فایده تجزیه و تحلیل نسبت‌های فعالیت یک شرکت چیست؟

در این نسبت‌ها به مقایسه حجم فروش شرکت با سرمایه‌گذاری در دارایی‌های متنوعی هم‌چون موجودی کالا و دارایی ثابت می‌پردازند و از طریق‌ آن می‌توانند متوجه شوند که آیا منابع شرکت در مسیر صحیح و به شکل درستی مورد استفاده قرار گرفته‌اند یا خیر. به دست آوردن راندمان علمیاتی از جمله نتایجی است که با مطالعه این نسبت‌ها به دست می‌آید. با بررسی این نسبت‌ها می‌توان دریافت که دارایی‌های مختلف در شرکت با چه سرعتی به فروش می‌روند یا به پول نقد تبدیل می‌شوند.

از جمله نسبت‌هایی که در این دسته قرار می‌گیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دوره گردش موجودی کالا (میانگین سنی کالا)

این مولفه به بازه‌ زمانی معینی اشاره دارد که طی آن گردش کالا رخ داده است. منظور از گردش موجودی کالا این است که موجودی کالا و مواد اولیه شرکت، در یک برهه زمانی مشخص چندین بار فروخته شده است و مجددا جایگزین شده است.

دوره وصول مطالبات

این دوره بیانگر فاصله زمانی است که طی آن مشتری کالا را تحویل می‌گیرد و وجه نقد را پرداخت می‌کند. یعنی این مولفه به مدت‌زمانی اشاره دارد که طول می‌کشد تا مطالبات شرکت از مشتریان وصول شود. چنان‌چه این نسبت را بررسی کنیم، می‌توانیم بفهمیم که شرکت طی چه مدت‌زمانی درآمد حاصل از فروش خود را وارد چرخه عملیاتی می‌کند.

دوره گردش عملیات

این دوره به بازه‌ای از زمان اشاره دارد که طی آن شرکت مراحل نخست از جمله خرید مواد اولیه، تولید و ارسال کالا به دست مشتری و دریافت وجه را انجام می‌دهد.

نسبت گردش دارایی

با بررسی این نسبت می‌توان میزان اثرگذاری گردش دارایی‌ها را در فرایند کسب درآمد شرکت بررسی کرد. به این ترتیب می‌توان دریافت که مدیران شرکت دارایی‌های در دسترس را چگونه برای کسب درآمد به کار می‌بندند. چنان‌چه این نسبت را در دوره‌های گذشته مقایسه کنیم، می‌توانیم دریابیم که آیا افزایش دارایی‌ها موجب کسب درآمد بیشتر شده است یا خیر.

گردش دارایی‌های ثابت

میزان اثرگذاری دارایی‌های ثابت شرکت بر کسب درآمد، با توجه به این نسبت قابل بررسی است.

دوره پرداخت بدهی‌ها

این نسبت نشان می‌دهد که چقدر زمان لازم است تا شرکت بتواند بدهی‌های خود را با فراهم‌کنندگان مواد اولیه که از آن‌ها به صورت نسیه خرید کرده است، تسویه کند.

نسبت گردش سرمایه جاری

سرمایه در گردش، از کسر دارایی‌های جاری از بدهی‌های جاری به دست می‌آید. سرمایه جاری بخشی از خالص دارایی‌های جاری به شمار می‌رود که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم موجب ایجاد تسهیلاتی در چرخه تولید می‌شود. عددی که حاصل می‌شود، نشانگر آن است که آیا میزان سرمایه در گردش با حجم فروش شرکت هم‌خوانی دارد یا خیر.

نسبت‌ موجودی کالا به سرمایه‌ در گردش

موجودی کالا یکی از مواردی است که در دارایی‌های جاری لحاظ می‌شود. نسبت موجودی کالا به سرمایه در گردش، نشان می‌دهد که موجودی کالا چه میزان از سرمایه در گردش شرکت را تشکیل می‌دهد.

نسبت‌های سودآوری

یکی دیگر از انواع نسبت‌های مالی، نسبت‌های سودآوری هستند که بیانگر درجه موفقیت شرکت در سودآوری و درآمدزایی هستند. با مطالعه این نسبت‌ها می‌توان روش‌های سودآوری از محل درآمد،‌ فروش و سرمایه‌گذاری را تجزیه و تحلیل کرد.

انواع نسبت‌های سودآوری

• بازده دارایی‌ها (نرخ برگشت سرمایه یا ROI): نسبت بازده دارایی بیانگر چگونگی بهره‌مندی شرکت از منابع و دارایی‌های خود است. شرکت باید بتواند از منابع موجود به درستی استفاده کند و سود به دست آورد. به این ترتیب می‌تواند موجب ایجاد بازدهی مثبت برای سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان شود. نسبت بازده دارایی‌ها را می‌توان به عنوان معیاری نهایی برای ارزیابی میزان کارایی و هم‌چنین عملکرد مدیریت شرکت در نظر گرفت.

• بازده حقوق صاحبان سهام: این نسبت نشان می‌دهد که میزان سودآوری شرکت با توجه به سرمایه هر سهام‌دار چقدر است. برای آشنایی بیشتر با حقوق صاحبان سهام، مقاله «حقوق صاحبان سهام؛ حق سهامداران از دارایی‌های شرکت» را بخوانید.

• حاشیه سود ناخالص: در این نسبت به بررسی عملیات اجرایی و کسب درآمد شرکت‌ها پرداخته می‌شود. به علاوه مشخص می‌شود که توانایی شرکت در کنترل بهای تمام‌شده کالاهایی که فروخته شده‌اند چقدر است. به این ترتیب می‌توان رابطه معناداری میان فروش و هزینه‌های تولیدی کالاهای فروش‌رفته پیدا کرد.

• حاشیه سود عملیاتی: این نسبت نشان می‌دهد که اثر هر یک ریال حاصل از فروش محصولات یا خدمات در سود عملیاتی شرکت چقدر است.

• حاشیه سود خالص: با بررسی درصد حاشیه سود خالص شرکت‌ها می‌توان دریافت که از هر یک تومان درآمد شرکت چه میزان از آن به سود خالص تبدیل شده است.

• بازده سرمایه در گردش: این نسبت بیانگر رابطه میان سود خالص و سرمایه در گردش است.

نسبت‌های ارزش بازار

نسبت‌های ارزش بازار در میان نسبت‌های مالی، می‌توانند مشخص کنند آینده‌ی شرکت چیست. این نسبت‌ها برآوردی از درآمدها و ارزش‌های سهام را در آینده به دست می‌دهند.

• نسبت ارزش دفتری (P/B): این نسبت نشان می‌دهد که ارزش ثبت‌شده خالص دارایی‌ها بر مبنای هر سهم از سهام عادی چقدر است.

• نسبت قیمت به درآمد (P/E): سودآوری آتی شرکت با توجه به این نسبت مشخص می‌شود.

• درآمد هر سهم (EPS): این نسبت عایدی حاصل از هر یک سهم شرکت را نشان می‌دهد. به این ترتیب می‌توان پیش‌بینی کرد که شرکت چه مقدار سود را به سهام‌داران پرداخت خواهد کرد.

• نسبت قیمت به فروش: با بررسی این نسبت می‌توان دریافت هزینه‌هایی که صرف هر یک ریال فروش سالانه می‌شود چقدر است.

• قیمت به جریان نقدینگی: این نسبت می‌تواند پیش‌بینی بازده سهام را به شکلی موثر انجام دهد. در این نسبت مواردی مانند استهلاک، تخفیف درآمد و سایر موارد نقدینگی که توسط کسب‌وکار ایجاد شده است حذف می‌شود.

• نسبت درآمد به رشد: این نسبت به منظور تخمین ارزش سود سهام تا موقعی که نرخ رشد سود سهام مشخص شود کاربرد دارد. در این نسبت چشم‌انداز رشد یک سهم موردتوجه قرار می‌گیرد. در این محاسبه، نسبت P/E را بر نرخ رشد سالانه درآمد بر مبانی ارزش پنج سال پیش‌رو تقسیم می‌کنند. چنا‌ن‌چه حاصل محاسبات کمتر از یک باشد، نشان می‌دهد که بازار هیچ چشم‌اندازی در رابطه با سهم مذکور ندارد.

محدودیت‌های نسبت‌های مالی چیست؟

کاربرد نسبت‌های مالی گسترده است و تحلیل‌گران، سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر افراد از آن‌ها استفاده می‌کنند. فایده این نسبت‌ها آن است که چشم‌اندازی از شرایط اقتصادی واحد تجاری را در قالب اعداد و ارقام نشان می‌دهند. در مدل‌هایی که به پیش‌بینی‌ می‌پردازند، استفاده از این نسبت‌ها موفقیت‌آمیز است. اما محدودیت نسبت‌های مالی چیست؟ برخی از این محدودیت‌ها به شرح زیر است:

• نسبت‌های مالی اطلاعاتی هستند که پایه تاریخی دارند. به همین دلیل میانگینی از شرایط گذشته محسوب می‌شوند.
• اطلاعاتی که بر اساس بهای تمام‌شده در تاریخ‌های پیشین باشند، نمی‌توانند سطح عمومی فعلی قیمت‌ها و ارزش‌های جاری را منعکس کنند.
• برای محاسبه هر یک از نسبت‌های مالی، روش‌های مختلفی وجود دارد. به این ترتیب اطلاعات‌ گزینش‌شده می‌تواند بر نتایج نهایی اثرگذار باشد.
• بهره‌گیری از شیوه‌های مختلف حساب‌داری بر نسبت‌ها اثر می‌گذارد. یعنی استفاده از دو شیوه مختلف نتایج مختلفی را رقم می‌زند.
• شرکت‌های عملیاتی با هم متفاوت هستند. از این رو مقایسه میان شرکت‌ها امر دشواری به نظر می‌رسد.

جدول نسبت‌های مالی در اکسل

چنان‌چه می‌خواهید نسبت‌های مالی نمادهای مختلف فعال در بازار بورس را به دست بیاورید، می‌توانید از صفحه‌ی «دریافت اکسل نسبت‌های مالی» شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به آدرس www.fipiran.com/DataService/RatioIndex استفاده کنید. کافی است نام نماد و سال موردنظر را در کادر مربطه وارد کنید و لیست جدول نسبت‌های مالی را در اکسل دریافت کنید.

به علاوه می‌توانید نمونه جدول نسبت‌های مالی و لیست کامل نسبت‌های مالی به همراه فرمول محاسبه آن‌ها در از لینک‌های زیر دریافت کنید:‌

در فایل نمونه جدول اکسل نسبت های مالی، فرمول‌های لازم در اکسل درج شده است و کافی است با جای‌گذاری اعداد نسبت‌ها را به دست آورید.

دقت کنید که در فایل PDF لیست کامل نسبت‌های مالی به همراه فرمول محاسبه آن‌ها، مقابل هر ردیف از انواع نسبت‌های مالی، دو ردیف وجود دارد که ردیف بالایی نشانگر صورت نسبت و ردیف پایینی بیانگر مخرج کسر است.

جمع‌بندی

به عنوان یک سرمایه‌گذار اگر ندانیم نسبت‌های مالی چیست و هر یک چه پیامی را در رابطه با شرکت می‌دهد، بخش بسیار زیادی از تحلیل‌های بنیادین ما برای سرمایه‌گذاری، ناقص خواهد بود. با تجزیه و تحلیل نسبت‌های مالی می‌توان میزان سودآوری شرکت‌ها در دوره‌های مختلف را به دست آورد. این اطلاعات به افراد کمک می‌کند تا بتوانند عملکرد شرکت‌ها را از جنبه‌های مختلف بررسی کنند. وضعیت مالی شرکت‌ها با اطلاع از این نسبت‌ها، به شکلی کاربردی مشخص می‌شود. اما نکته مهم آن است که نمی‌توان به منظور تصمیم‌گیری در خصوص یک شرکت تنها به صورت‌های مالی اتکا کرد بلکه عوامل مهم دیگری نیز در این میان دخیل هستند.