قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD؛ تفاهم‌نامه‌ای بر سر اختلاف قیمت‌ها

بازارهای مالی همواره در حال گسترش هستند و قراردادها و ابزارهای مالی متنوعی در آن‌ها مطرح می‌شوند. یکی از انواع این قراردادها قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD است. این قرارداد که هم در بازار بورس و هم بازار ارزهای دیجیتال کاربرد دارد، یکی از انواع ابزارهای مشتقه است. اساس این قرارداد بر مبنای تفاوت قیمت باز و بسته شدن معامله یک دارایی پایه عمل می‌کند. اما سازوکار این قرارداد چیست و چگونه می‌توان با معامله آن کسب سود کرد؟

قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD چیست؟

قرارداد مابه‌التفاوت یا Contract For Difference یک قرارداد مشتقه است که بر اساس آن طرفین حق پرداخت یا دریافت مابه‌التفاوت قیمت آغازی و پایانی یک معامله را به یک‌دیگر واگذار می‌کنند. یعنی خریدار و فروشنده سر یک قیمت مشخص با هم توافق می‌کنند. سپس متعهد می‌شوند که اختلاف نرخ قیمت ابتدایی و قیمت بسته‌شدن یک دارایی مشخص را به یک‌دیگر پرداخت کنند.

به بیان دیگر قرارداد CFD‌ قراردادی است برای خرید سهام و کالا به کمک اعتبار. این قرارداد در ابتدای دهه ۱۹۹۰ میلادی و در لندن توسعه یافت. در آن زمان از این قرارداد به عنوان نمونه‌ای از مبادلات سهام بر اساس وجه تضمین اولیه استفاده می‌شد. گفته می‌شود دو فرد به نام‌های برایان کیلن و جان وود دست به ابتکار این قراردادها زده‌اند.

قرارداد CFD از جمله ابزارهای معاملاتی نوین به حساب می‌آید که در آغاز در بازار فرابورس به کار گرفته می‌شد. البته تنها معامله‌گران بزرگ حقوقی از این ابزار استفاده می‌کردند و هدف آن‌ها پوشش ریسک معاملات‌شان بود. اما با گذشت زمان، قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD در سامانه معاملات برخط کارگزاری GNI تعریف شد. به این ترتیب معامله‌گران حقیقی نیز این امکان را یافتند که از این معاملات بهره برند.

 اما اگر بخواهیم فراگیری این معاملات را بررسی کنیم، باید به سال ۲۰۰۲ اشاره کنیم. در این سال معاملات مربوط به قرارداد سی اف دی به صورت رسمی در بازارهای جهانی آغاز شد. به این ترتیب بسیاری از کارگزاری‌ها این ابزار را در سیستم‌های خود تعبیه کردند و افراد زیادی از آن استفاده می‌کنند.

فلسفه خلق CFD

در معاملات فیوچرز یک فروشنده برای فروش سهام خود با خریدار به توافق می‌رسد. اما ممکن است پس از دو ماه (زمان سررسید قرارداد) قیمت سهم افزایش پیدا کند. بدیهی است که در چنین معاملاتی فروشنده ممکن است ضرر کند. خریدار نیز هیچ تعهدی در قبال پرداخت این ضرر ندارد. همین مسئله کم‌کم موجب شد فروشنده‌ها در شرایط تورمی و نامطلوب اقتصادی از فعالیت و حضور در بازار معاملات آتی پرهیز کنند.

این اتفاق امری ناخوشایند بود و اقتصاد نمی‌توانست چنین چیزی را بپذیرد. همین مسائل زمینه‌ساز خلق و ابداع CFD شد. به این ترتیب، دیگر مشکلات قبلی در این معاملات دیده نمی‌شود. چرا که خریدار و فروشنده هر در یک قیمت مشخص با هم توافق می‌کنند. با توجه به این مسئله، در این قراردادها با افزایش یا کاهش قیمت‌ها، طرفین متضرر نمی‌شوند.

سازوکار قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD چگونه است؟

در توضیح سازوکار قرارداد CFD لازم است بدانید که مالک واقعی دارایی، شما نخواهید بود. بلکه با توجه به پیش‌بینی خود از قیمت آتی آن دارایی می‌توانید اقدام به خرید یا فروش دارایی کنید. یعنی شما می‌توانید بدون آن‌که دارایی را به صورت فیزیکی تحویل بگیرید یا ارزش آن را به صورت کامل پرداخت کنید، اقدام به نوسان‌گیری کنید؛ مسئله‌ای که برای بسیاری از فعالان بازارهای مالی جذاب است.

برای آن‌که بتوانید با قرارداد CFD معامله کنید، باید به قیمت دارایی پایه توجه کنید. پس مشخص است که برخورداری از تجربه و قدرت تحلیل قیمت دارایی مورد معامله در CFD امری ضروری است. چنان‌چه در پیش‌بینی‌های خود متوجه شدید قیمت دارایی صعودی است، باید موقعیت خرید را اخذ کنید. اما اگر احتمال دارد که دارایی پایه با افت ارزش مواجه شود، فروش را در دستور کار خود قرار دهید.

اگر بخواهیم تنها به سازوکار این معاملات نگاه کنیم، باید گفت قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD درست مانند خرید و فروش سایر ابزارهای مالی انجام می‌شود. تفاوتی که در این میان وجود دارد در عدم تحویل فیزیکی و مالکیت دارایی یا کالا است. به علاوه باید به یک نکته بسیار  مهم دقت کنید. قرارداد CFD را نمی‌توان در دسته معاملات آتی یا فیوچرز دسته‌بندی کرد. چرا که در این قرارداد خبری از تحویل فیزیکی کالا نیست. با این توضیحات، بد نیست پس از ارائه یک مثال، کمی در خصوص دارایی پایه در قرارداد CFD صحبت کنیم.

مثالی از پرداخت مابه‌التفاوت

فرض کنید می‌خواهید خودرویی را به صورت پیش‌فروش از یک شرکت خودروسازی خرید کنید. به این ترتیب باید بخشی از مبلغ ماشین را در ابتدا پرداخت کنید و مابقی آن را به صورت اقساط واریز کنید. در گذشته شرایط به گونه‌ای بود که پیش‌فروش‌ها به صورت فیوچرز یا همان معاملات قطعی انجام می‌شدند. یعنی شما می‌توانستید خودرو را با همان قیمتی که خودروساز به شما تعهد داده بود، دریافت کنید. فارغ از این‌که قیمت آن خودرو کاهش یا افزایش پیدا کند. اما بروز تورم در جامعه در سال‌های گذشته موجب شد که خودروسازان خودروهای خود را به شیوه معاملات CFD به فروش برسانند.

یعنی طرفین بر سر یک قیمت با هم توافق می‌کنند. اما خودروساز از مشتری تعهد می‌گیرد که در هنگام تحویل خودرو، قیمت روز مهم است. یعنی اگر تا زمان تحویل خودرو، افزایش قیمتی رخ دهد، شما به عنوان خریدار باید این مبلغ را به خودروساز پرداخت کنید. هرچند این قضیه سمت دیگری هم دارد. یعنی اگر قیمت خودرو کمتر از میزان توافق باشد، این خودروساز است که باید مابه‌التفاوت مبلغ را به شما پرداخت کند؛ مسئله‌ای که بسیار کم پیش آمده است (اگر اصلا تاکنون پیش آمده باشد)!

دارایی پایه

در آغاز معاملات CFD تنها بر اساس سهام انجام می‌شد. اما پس از گذشت زمان و با افزایش محبوبیت و کاربردهای آن، معاملات این قرارداد بر اساس دارایی‌های پایه مختلفی انجام شد؛ دارایی‌هایی نظیر کالا، ارز دیجیتال و یا شاخص. از آن‌جا که دارایی‌های پایه در قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD متعدد هستند، آن دسته از معامله‌گرانی که می‌توانند از نوسانات قیمتی به سود برسند، بدون آن‌که مالک دارایی اصلی باشند، می‌توانند به راحتی دست به خرید و فروش آن بزنند.

مثلا فردی که در یک کشور آسیایی سکونت دارد، می‌تواند به صورت آنلاین در یک کارگزاری اروپایی اقدام به افتتاح حساب کند و با توجه به تجریباتی که در نوسان‌گیری دارد، از این طریق به سود برسد. باز هم لازم است تاکید کنیم که این مسئله به این دلیل اتفاق می‌افتد که نیازی به خرید و تحویل فیزیکی دارایی نیست.

ضریب اهرمی در قرارداد مابه‌التفاوت

اهرم عنصری جذاب در بازارهای مالی است که همیشه حرف آن در میان است. ضریب اهرمی این امکان را فراهم می‌کند که بازدهی خود را در بازارهای مالی افزایش دهید. البته در صورت استفاده از اهرم، هم سود و هم زیان امکان چندبرابر شدن دارند.

اکنون قیمت بسیاری از دارایی‌های پایه در قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD به میزان زیادی افزایش پیدا کرده است. به این ترتیب سرمایه‌گذاران خرد نمی‌توانند معاملات آن‌ها را انجام دهند. چرا که سرمایه‌ اولیه لازم را برای ورود به این بازار ندارند. راه دوری نمی‌رویم. همین ارز دیجیتال بیت کوین را در نظر بگیرید. قیمت این دارایی پایه اکنون آن‌قدر بالاست که حتی سرمایه‌گذاران کلان هم نمی‌توانند یک واحد از آن را خریداری کنند. پس بدیهی است که سرمایه‌های کم نمی‌تواند موجب سودآوری معامله‌گران از نوسانات قیمتی این ارز دیجیتال شود. اما به کمک قرارداد CFD تنها می‌توان بخشی از مبلغ کل این ارز دیجیتال را پرداخت کرد و از آن به سودآوری رسید. سهام شرکت‌هایی نظیر گوگل و اپل نیز دقیقا در چنین شرایطی قرار دارند.

وجود اهرم موجب می‌شود که با همین شیوه بتوان به سودهای چندین برابری دست پیدا کرد. مسئله‌ای که بسیار وسوسه‌کننده و البته ترسناک است. چرا که زیان‌ها نیز به همین ترتیب می‌توانند چندبرابر شوند. همه‌چیز به میزان ریسک‌پذیری شما بستگی دارد.

مزایای قرارداد CFD

تا کنون با توجه به مسائلی که بیان شد، برخی از مزایای این معاملات را در لابه‌لای مطالب گفته‌شده بیان کردیم؛ مزایایی نظیر عدم نیاز به مالکیت و تحویل فیزیکی دارایی، وجود ضرایب اهرمی و معاملات دوطرفه. اما بدیهی است که این معاملات مزایای دیگری هم دارند. در ادامه چند مورد از آن‌ها را با هم بررسی می‌کنیم.

انجام معامله بدون تاریخ انقضا

یکی از مشکلاتی که در قراردادهای مشتقه همیشه بحث آن وجود دارد، تاریخ انقضای قرارداد است. در این معاملات قرارداد تنها در یک بازه زمانی معین دارای اعتبار است و پس از اتمام این مهلت، لازم است که تسویه مبلغ و تحویل دارایی صورت گیرد.

این شرط در قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD برقرار نیست. یعنی معامله‌گران از این امکان برخوردارند که بدون دغدغه در خصوص تاریخ انقضا، وارد موقعیت‌های معاملاتی مختلف شوند. هرچند باید به وجه تضمین اولیه و ضریب اهرمی هم دقت شود. چرا که ممکن است حرکات مخالف بازار، موجب مارجین کال شدن شما شود و موقعیت معاملاتی‌تان به صورت اتوماتیک بسته شود.

امکان انجام معاملات دارایی‌های متنوع در یک بستر معاملاتی

به کمک قرارداد CFD می‌توان در بازارهای سرمایه به صورت غیرمستقیم فعالیت کرد و دارایی‌های پایه مختلفی را مورد معامله قرار داد. یعنی تنها با افتتاح حساب در یک کارگزاری که خدمات CFD را ارائه می‌کند، می‌توانید معاملاتی بر پایه دارایی‌های مختلف انجام دهید. پس دیگر نیاز نیست در بورس‌ها و بازارهای مختلف حساب‌های متعدد داشته باشید. به این ترتیب می‌توانید سرمایه خود را در یک بستر تجمیع کنید و به خرید و فروش دارایی‌های مختلف بپردازید.

سودآوری در روزهای منفی و رکود

این خاصیت بازارهای دوطرفه است که در آن‌ها می‌توان از کاهش قیمت دارایی نیز به سودآوری رسید. پیش از ابداع قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD هیچ‌ راه‌حلی به منظور جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی یا رکود در زمان رشد یا سقوط بی‌اندازه قیمت‌ها وجود نداشت. اما این معاملات اکنون موجب می‌شوند که هر دو طرف بتوانند در این شرایط به سود برسند.

انتقال به غیر

از جمله دیگر مزایای قرارداد CFD این است که می‌توانید یک معامله را انجام دهید و آن را به دیگری منتقل کنید. به این ترتیب به نقدشوندگی بازار کمک کرده‌اید. با انجام این کار ریسک بلوکه شدن دارایی نیز از بین خواهد رفت. درست مانند حواله‌های پیش‌فروش خودرو که به دیگران منتقل می‌شوند.

سایر مزایا

مزایایی از جمله عدم نیاز به پرداخت تمبر مالیاتی و هم‌چنین دریافت سود نقدی سهام نیز از جمله مواردی است که بسیاری از افراد روی آن مانور می‌دهند. هم‌چنین این قراردادها موجب ایجاد ثبات در اقتصاد کشورها می‌شوند.

معایب قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD

اکنون که مزایای این قراردادها را مورد بررسی قرار دادیم باید به معایب آن نیز اشاره‌ای داشته باشیم. عمده‌ترین عیب این قراردادها از دید بسیاری از افراد این است که این ابزار در تمام بازارهای بورس پذیرفته‌شده نیستند. به همین دلیل نمی‌توان در هر کشوری از این ابزار معاملاتی بهره برد. دلیل عمده عدم صدور مجوز برای انجام معاملات CFD دقیقا مسائلی نظیر عدم تملک دارایی و یا نوسان‌گیری با ضرایب اهرمی بالاست.

چگونه وارد بازار CFD شویم؟

فرض کنید شخصی می‌خواهد سهام یک شرکت معتبر و بزرگ را در قیمت ۱۰۰۰ دلار خریداری کند. اما نه سرمایه‌ اولیه‌اش برای این کار کافی است و نه به کارگزاری بورس آن کشور دسترسی دارد. اما این شخص می‌تواند در یک کارگزاری که ارائه‌کننده خدمات CFD است، اقدام به افتتاح حساب کند. سپس باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین (مثلا ۱۰ درصد) پرداخت کند تا بتواند یک موقعیت خرید را اتخاذ کند.

اگر یک ماه از این اتفاق بگذرد و قیمت سهام به ۱۱۰۰ برسد با توجه به ضریب اهرمی سودی ۱۰۰ درصدی کسب می‌کند. در سمت مقابل اگر قیمت دارایی کمتر از قیمت خرید شود، ضریب اهرمی در جهت معکوس عمل می‌کند و معامله‌گر را چندین برابر متضرر می‌کند. پس مدیریت سرمایه در قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD مسئله‌ای است که توجه به آن از ضروریات و الزامات است.

دقت کنید که این معاملات هم‌چون سایر ابزارهای معاملاتی نیازمند پرداخت کارمزد است. کارمزدها معمولا به قوانین کارگزاری‌ها و هم‌چنین میزان نوسانات دارایی پایه در هنگام انجام معامله ارتباط دارد. پس در محاسبات باید این هزینه‌ها را نیز مدنظر قرار داد.

نقش اهرم‌ در سود و زیان قرارداد CFD

فرض کنید که سهام یک شرکت اکنون به قیمت ۲ دلار معامله می‌شود. شما در نظر دارید که ۲۰۰۰ سهم این شرکت از طریق قرارداد CFD خریداری کنید. فرض کنید حاشیه این قرارداد ۱۰ درصد است. پس وجه تضمین پرداختی مطابق فرمول زیر برابر است با:

تعداد سهام * قیمت * حاشیه سود

۴۰۰ = ۱۰٪ * ۲ * ۲۰۰۰

یعنی شما با پرداخت ۴۰۰ دلار می‌توانید یک معامله را انجام دهید. حال در نظر بگیرید که قیمت سهم به ۲.۰۵ دلار افزایش پیدا کرده است. اگر بخواهید در این قیمت سهام خود را بفروشید سودی ۱۰۰ دلاری نصیب‌تان می‌شود. فرمول زیر را مشاهده کنید:

مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش * تعداد سهام = ۰.۰۵ * ۲۰۰۰ = ۱۰۰ دلار.

بازگشت سرمایه نیز برابر است با:

۰.۲۵ = ۴۰۰ / ۱۰۰

اما اگر مستقیما در سهام اصلی سرمایه‌گذاری می‌کردید و به جای ۱۰ درصد، تمام مبلغ را پرداخت می‌کردید، بازگشت سرمایه‌تان برابر بود با ۰.۰۲۵ = ۱۰۰/ ۴۰۰۰. البته هزینه‌های مربوط به حق کمیسیون و کارمزد نیز باید در این میان محاسبه شود.

اما اگر قیمت سهم به ۱.۹۵ دلار برسد ممکن است بخواهید به منظور جلوگیری از ضرر بیشتر دارایی خود را در این قیمت بفروشید. پس یک زیان ۱۰۰ دلاری متحمل خواهید شد. محاسبات درست مانند آن‌چه در بالا در زمان سوددهی انجام شد در این بخش نیز قابل انجام است. بازگشت سرمایه نیز به همین شکل قابل محاسبه است. یعنی از قرارداد CFD معادل ۰.۲۵- ضرر خواهید کرد. این در حالی است که اگر مستقیما همان ۴۰۰۰ دلار را در سهام اصلی سرمایه‌گذاری کرده بودید، بازگشت سرمایه‌تان برابر بود با ۰.۰۲۵-.

این مثال نشان می‌دهد که اهرم چگونه می‌تواند در شرایط سود و زیان، به چند برابر شدن سود و ضرر منتهی شود.

جمع‌بندی

قرارداد مابه‌التفاوت یا CFD تفاهم‌نامه‌ای هستند که بر اساس آن طرفین حقی به منظور پرداخت یا دریافت تفاوت قیمت آغاری و پایانی را به یک‌دیگر واگذار می‌کنند. در این معاملات ابتدا یک قیمت مشخص تعیین می‌شود که طرفین بر سر آن توافق می‌کنند. مابه‌التفاوت قیمت در هنگام معامله می‌تواند منجر به سود یا زیان طرفین شود. چنان‌چه بهای سهم پس از انعقاد قرارداد افزایش پیدا کند، خریدار برد می‌کند. اگر قیمت کاهش پیدا کند، فروشنده از این معامله سود می‌کند.

قرارداد سی اف دی در دسته ابزارهای مشتقه قرار می‌گیرند. در این قراردادها اساس کار تفاوت قیمت است. به این ترتیب توافقی میان خریدار و فروشنده انجام می‌شود. سپس بر اساس آن قیمت، خریدار باید اختلاف ارزش دارایی را در زمان خرید با ارزش آن در زمان بازگشایی معاملات به فروشنده پرداخت کند. البته با توجه به روند قیمت عکس این قضیه نیز ممکن است اتفاق بیفتد که در بالا به صورت کامل شرح داده شد.