مارجین کال چیست؟ وقتی برای ادامه معامله باید اعتبار بیشتری واریز کنیم
هر کسی که در بازار بورس فعالیت می‌کند، می‌داند که احتمال پیش‌بینی نادرست همیشه وجود دارد. به هر حال روند بازار ممکن است برخلاف پیش‌بینی برخی از افراد تغییر کند. در این صورت تعدادی از سرمایه‌گذاران در پی این پیش‌بینی نادرست متضرر خواهند شد. اما در بازار آتی، از آن‌جا که تسویه حساب‌ها به صورت روزانه انجام می‌شود، معامله‌گرانی که دچار زیان شده‌اند، در معرض یک مسئله دیگر هم قرار می‌گیرند. وضعیتی که به آن مارجین کال یا کال مارجین گفته می‌شود. برای آن‌که بهتر متوجه شویم منظور از مارجین کال چیست، بهتر است ابتدا دو وضعیت دیگر حساب را در بازار آتی بررسی کنیم. پس از آن متوجه می‌شویم که سیستم کال مارجین به چه صورتی عمل می‌کند و چگونه می‌توان با پیش‌بینی وضعیت حساب، پیش از آن‌که مارجین کال (Margin Call) اتفاق بیفتد از این وضعیت خارج شد.
انواع وضعیت حساب
هر فردی که می‌خواهد در بازار آتی فعالیت کند، باید پیش از آن‌که اقدام به خرید یا فروش کند، ابتدا حساب عملیاتی خود را به میزانی که موردنیاز است شارژ کند. می‌دانیم که بازار آتی یکی از بازارهای بورس کالا است که ماهیتی تعهدی دارد. به همین دلیل خریدار و فروشنده باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین به حساب عملیاتی خود واریز کنند. حال با این تعریف می‌توانیم بگوییم مارجین چیست. مارجین به وجه تضمین اولیه‌ای گفته می‌شود که برای اخذ موقعیت معاملاتی باید پرداخت شود.
پس از این‌که موقعیت خرید یا فروش اخذ شد، بورس، وجه مذکور را در حساب معامله‌گر و در قالب وجه تضمین بلوکه می‌کند. حساب عملیاتی در طول مدت جلسه معاملاتی و با در نظر گرفتن قیمت تسویه به‌روزرسانی می‌شود. این تازه‌سازی هر نیم ساعت یک‌بار اتفاق می‌افتد. اما با توجه به این‌که میزان موجودی حساب عملیاتی در مقایسه با وجه تضمین اولیه چقدر است، می‌توان حالات مختلف وضعیت حساب را در سه شکل زیر دسته‌بندی کرد:
- وضعیت نرمال
- وضعیت ات ریسک (At Risk)
- وضعیت کال مارجین
در ادامه برای این‌که متوجه شویم مارجین کال چیست، هر یک از این حالات را توضیح می‌دهیم.
وضعیت نرمال حساب
اگر پس از این‌که تسویه حساب انجام شد، معامله‌گر سود کند، موجودی حساب عملیاتی‌اش به همان میزان افزایش پیدا می‌کند. دقت کنید کارمزد معاملات از این مبلغ کسر می‌شود. به این شرایط که در آن موجودی حساب عملیاتی در مقایسه با وجه تضمین اولیه بیشتر یا دست‌کم با آن برابر است، به اصطلاح وضعیت نرمال گفته می‌شود.
وضعیت ات ریسک (At Risk)
اما اگر پس از تسویه حساب مشخص شود که معامله‌گر ضرر کرده است، این مبلغ از موجودی حساب عملیاتی‌اش کم می‌شود. اما قرارداد آتی چند ویژگی دارد. یکی از این ویژگی‌ها این است که اگر موجودی حساب عملیاتی در مقایسه با وجه تضمین اولیه تا ۳۰ درصد کمتر باشد، مشکلی پیش نمی‌آید. به عبارت دیگر موجودی حساب عملیاتی در بدترین حالت برابر با ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه خواهد بود.
تا این‌جا مشخص است که به دلیل زیان، موجودی حساب عملیاتی معامله‌گر کمتر از وجه تضمین اولیه می‌شود. اما اگر این موجودی حداقل برابر با ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه یا بیشتر از آن باشد، در واقع حساب در شرایط خطر قرار می‌گیرد. به این وضعیت At Risk گفته می‌شود. درست است که در این حالت موجودی حساب عملیاتی از وجه تضمین کمتر است، اما به دلیل رعایت شرط ۷۰ درصدی، هیچ مشکلی معامله‌گر را تهدید نمی‌کند. در چنین شرایطی معامله‌گر باید مدیریت حساب خود را طوری انجام دهد که شرایط مارجین کال پیش نیاید.
مارجین کال (Margin Call)
اما اگر پس از به‌روزرسانی موجودی حساب عملیاتی، موجودی آن کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه شود با وضعیت کال مارجین مواجهیم. دقت کنید اگر موجودی حساب عملیاتی حتی یک ریال کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه شود، باز هم این وضعیت برقرار خواهد بود.
اما رسیدیم به پرسش اصلی که مارجین کال چیست. در واقع این اصطلاح بیان‌گر وضعیتی است که در آن میزان ضرر در معاملات از حد مجاز عدول می‌کند. یعنی ضرر بیش از ۳۰ درصد وجه تضمین اولیه است. به همین دلیل معامله‌گر اخطاری مبنی بر افزایش وجه تضمین جبرانی دریافت می‌کند. پس مشخص است که مارجین کال به معنای فراخوانی اعتبار است.
انجام معامله روی مارجین، در بیشتر سهام و اوراق قرضه و هم‌چنین فارکس نیز امکان‌پذیر است. هرچند برخی از اوراق بهادار چنین قابلیتی ندارند یا در برخی از این اوراق از آن‌جا که مشکلاتی بر سر راه قیمت‌گذاری وجود دارد، انجام معامله روی مارجین مقدور نیست.
بیشتر بخوانید
چند نکته در مورد کال مارجین
- همان‌گونه که پیش‌تر گفتیم، به‌روزرسانی حساب عملیاتی هر نیم ساعت یک‌بار و طی جلسه معاملاتی اتفاق می‌افتد. قبلا تنها یک‌بار و آن‌هم بعد از پایان جلسه معاملاتی بود که به‌روزرسانی حساب انجام می‌شد.
- زمانی که حساب‌ها به‌روزرسانی می‌شوند، ضررها هر نیم ساعت یک‌بار روی حساب عملیاتی اعمال خواهند شد. اما اگر معامله‌گر سود کرده باشد، تمامی سودها در انتهای جلسه معاملاتی لحاظ خواهند شد.
- در بازار آتی ممکن است با دو اصلاح کال مارجین و مارجین کال مواجه شوید. هر دو اصطلاح مذکور به معنای همان Margin Call است و تفاوتی با هم ندارد.
دلایل وقوع کال مارجین چیست؟
برای درک مفهوم کال مارجین باید ابتدا علت آن را درک کنیم. به طور کلی برخی از اقدامات معامله‌گران موجب بروز چنین شرایطی می‌شود. از جمله این اقدامات می‌توان به سه مورد زیر اشاره کرد:
- معامله‌گر هم‌چنان در یک معامله ناموفق باقی می‌ماند. این امر منجر به ضرر می‌شود و در نهایت مارجین قابل استفاده از دست خواهد رفت.
بیشتر بخوانید
- زمانی که معامله‌گر بیش از اندازه از اهرم استفاده کند و هم‌چنان اصرار داشته باشد که در موقعیت ناموفق باقی بماند، Margin Call اتفاق می‌افتد.
- وقتی حساب معامله‌گر دارای سرمایه کمی است، این امر او را وادار می‌کند که معاملاتی انجام دهد که مارجین قابل استفاده آن‌ها کمتر است.
پس به طور خلاصه، اگر بیش از حد در یک معامله ناموفق باقی بمانید و یا سرمایه‌تان کافی نباشد، یا بیش از اندازه به استفاده از اهرم روی بیاورید، وقوع مارجین کال امری بدیهی به نظر می‌رسد.
مثالی از Margin Call
این‌گونه در نظر بگیرید که قراردادهای آتی زعفران وجه تضمین اولیه‌ای معادل ۴۸۰ هزار تومان دارند. پس معامله‌گر باید مبلغ ۴۸۰ هزار تومان را به حساب عملیاتی خود واریز کند تا بتواند یک موقعیت معاملاتی باز کند. فرض کنید پس از اتمام جلسه معاملاتی، موجودی حساب معامله‌گر در روز‌های مختلف به این شکل است:
| روز | موجودی حساب | وضعیت حساب |
| اول | ۴۸۰.۰۰۰ | نرمال |
| دوم | ۴۹۰.۰۰۰ | نرمال |
| سوم | ۴۶۰.۰۰۰ | At Risk |
| چهارم | ۴۹۵.۰۰۰ | نرمال |
| پنجم | ۴۳۰.۰۰۰ | At Risk |
| ششم | ۳۸۰.۰۰۰ | At Risk |
| هفتم | ۳۲۰.۰۰۰ | کال مارجین |
باتوجه به آن‌چه گفتیم، حساب عملیاتی باید حداقل برابر با ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه باشد. یعنی:
تومان ۳۳۶.۰۰۰ = ۷۰% * ۴۸۰.۰۰۰
یعنی اگر موجودی حساب عملیاتی معامله‌گر کمتر از این میزان باشد، وضعیت حساب کال مارجین خواهد بود.
گفتیم که در این مثال وجه تضمین اولیه برابر است با ۴۸۰ هزار تومان. هم‌چنین با انجام یک محاسبه ساده دریافتیم که حداقل وجه تضمین برابر است با ۳۳۶ هزار تومان. زمانی که موجودی حساب عملیاتی، مبلغی ما بین این دو عدد است، وضعیت At Risk پیش می‌آید. مجددا یادآور می‌شویم که در این شرایط، موجودی حساب معامله‌گر بیشتر از حداقل وجه تضمین مشخص‌شده است. اما میزان آن از وجه تضمین اولیه کمتر است.
راه خروج معامله‌گر از وضعیت کال مارجین چیست؟
پس از این‌که حساب‌های عملیاتی به‌روزرسانی شوند، مشخص خواهد شد که موجودی کدام‌یک از حساب‌ها کمتر از حداقل وجه تضمین است. در نتیجه افرادی که کال مارجین شده‌اند، از این امر مطلع خواهند شد. معامله‌گران این امکان را دارند که از طریق مراجعه به سامانه معاملاتی آنلاین خود، وضعیت حساب عملیاتی‌شان را بررسی کنند. هم‌چنین کارگزار با برقراری ارتباط تلفنی و پیامک با معامله‌گرانی که کال مارجین شده‌اند، به آن‌ها اطلاع می‌دهد که وضعیت حساب‌شان چگونه است. این افراد باید طی مدتی که از جانب کارگزار مشخص می‌شود، وجه خود را تکمیل کنند یا چند موقعیت باز خود را ببندند تا از وضعیت کال مارجین خارج شوند.
به این ترتیب مشخص است که راه خروج از مارجین کال چیست. به طور کلی سه راه‌حل در این مورد وجود دارد که عبارت‌اند از:
- واریز وجه
- بستن موقعیت‌های باز
- ترکیبی از دو روش قبلی؛ یعنی واریز وجه و بستن موقعیت‌های باز
زمان لازم برای واریز وجه مورد نیاز برای خروج از مارجین کال چقدر است؟
معامله‌گرانی که در این وضعیت به سر می‌برند، باید مطابق با دستورالعمل کارگزاری عمل کنند. کارگزاری به این افراد مهلت می‌دهد تا به منظور تضمین وجه جبرانی، مبلغی را به حساب عملیاتی واریز کنند. اما اگر معامله‌گر مبلغ مذکور را در زمان تعیین‌شده واریز نکند یا موقعیت‌های باز خود را نبندد، چه خواهد شد؟
بنابر دستورالعمل، اگر فردی طی مدتی که کارگزاری مشخص کرده، هم‌چنان مارجین کال باقی بماند، کارگزار باید تعدادی از موقعیت‌های باز وی را ببندد تا از این حالت خارج شود. مثلا ممکن است فرد سه موقعیت باز داشته باشد. اما وجه تضمینش تنها برای دو موقعیت کافی باشد. از این رو کارگزاری یک موقعیت را می‌بندد تا وضعیت حساب معامله‌گر از مارجین کال خارج شود.پس چنان‌چه شخصی Margin Call شود و چند موقعیت باز داشته باشد، تنها آن تعداد از موقعیت‌های او بسته می‌شود که موجب خروج از سیستم مارجین کال شود.
اگر معامله‌گر اقدامی برای خروج از کال مارجین انجام ندهد چه می‌شود؟
ممکن است به هر دلیلی فرد وجه لازم را برای خروج از این موقعیت واریز نکند. یا تعدادی از موقعیت‌های باز خود را نبندد. اگر صف‌های زیادی در بازار تشکیل شده باشد و کارگزار هم نتواند موقعیت فرد مذکور را ببندد، راه چاره برای خروج از کال مارجین چیست؟ در چنین شرایطی، کارگزار سفارشی را با قیمت سرخطی تابلو ثبت می‌کند تا بتواند موقعیت او را ببندد.
چنان‌چه شاهد صف در بازار باشیم، سفارش تا انتهای جلسه معاملاتی در سیستم باقی می‌ماند تا نهایتا انجام شود و منجر به بسته شدن موقعیت شود. اما اگر این اتفاق تا پایان جلسه معاملاتی رخ ندهد و سفارش انجام نشود، بازار جبرانی تشکیل خواهد شد تا بعد از پایان یافتن جلسه معاملاتی، موقعیت باز معامله‌گر در این بازار بسته شود.
در این بازار و در دوره زمانی اول، دامنه نوسان دارایی دوبرابر می‌شود. چنان‌چه باز هم سفارشی در سمت مقابل وجود نداشته باشد، در دوره زمانی بعدی دامنه نوسان سه برابر خواهد شد. اگر در این دوره هم معامله‌ای انجام نشود، در دوره زمانی بعدی محدودیت دامنه نوسان برداشته می‌شود.
راه جلوگیری از مارجین کال چیست؟
تا کنون گفتیم که مارجین کال چیست و چطور می‌توان از این شرایط خارج شد. اما اجازه دهید کمی به عقب برگردیم و یک سوال مهم‌تر بپرسیم. چه‌کاری می‌توان انجام داد تا اصلا چنین شرایطی پیش نیاید؟ در این‌جا لازم است از ابزار مهمی به نام اهرم نام ببریم. اگر با مفهوم اهرم آشنایی ندارید، پیشنهاد می‌کنیم که مقاله «اهرم مالی چیست؛ سود بیشتر با سرمایه کمتر» را بخوانید.
اهرم مانند یه شمشیر دولبه عمل می‌کند. یعنی همان‌قدر که می‌تواند منجر به سود شما شود، احتمال دارد زیان شما را نیز افزایش دهد. هر چقدر اهرمی که برای نگه‌داری معاملات خود آن را مورد استفاده قرار می‌دهید بزرگ‌تر باشد (چندین برابر موجودی حساب)، به همان میزان مارجین قابل استفاده نیز کمتر خواهد بود. چرا که زمانی که یک معامله روندی بر خلاف پیش‌بینی شما داشته باشد، این شمشیر موجب ایجاد شکاف عمیق‌تری خواهد شد و به محض این‌که مارجین قابل استفاده به میزان صفر درصد برسد، اخطار Margin Call را دریافت خواهید کرد. به همین خاطر است که توجه به محدوده محافظتی برای کاهش ضرر به کمترین میزان ممکن، اقدامی بسیار هوشمندانه به شمار می‌رود.
جمع‌بندی
در این مطلب کوشیدیم به بیانی ساده توضیح دهیم که مارجین کال چیست. با توجه به توضیحاتی که ارائه شد دریافتیم سیستم کال مارجین به چه صورتی عمل می‌کند. به طور خلاصه زمانی که موجودی حساب عملیاتی معامله‌گر به کمتر از ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه کاهش یابد، شرایط کال مارجین اتفاق می‌افتد. سپس برای خروج از این وضعیت، یا باید وجه لازم تامین شود تا این میزان جبران شود، یا باید چند موقعیت بسته شوند تا حساب از حالت Margin Call خارج شود. به طور کلی توصیه می‌شود که در هنگام استفاده از اهرم‌های مالی به احتمال مارجین کال توجه داشته باشید زیرا هر چه اهرم معاملات شما بزرگ‌تر باشد، به همان میزان مارجین قابل استفاده نیز کمتر خواهد بود.
