دامنه نوسان قیمت سهام؛ راهی برای کنترل نوسان‌های شدید قیمت
همه افرادی که در بازار بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند یا قصد سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی را دارند، ابتدا به این فکر می‌کنند که از سرمایه‌گذاری خود چقدر می‌توانند سود کنند. در بورس ایران برای پاسخ به این سوال ابتدا باید با مفهوم دامنه نوسان قیمت آشنا شوید. دامنه نوسان بازه‌ای است که برای رشد یا افت قیمت یک سهام طی یک روز تعیین شده است. میزان این دامنه تغییرات قیمت در بورس اوراق بهادار تهران از ۵- تا ۵+ درصد بود اما هم‌اکنون و به طور موقت بازه آن به ۲- تا ۶+ تغییر کرده است. تعیین چنین بازه‌ای از نوسان شدید قیمت جلوگیری کرده و هیجانات سرمایه‌گذاران را کنترل می‌کند.
بروز نوسان‌های زیاد قیمتی در بازار سرمایه که توسط فعالان بازار و میزان عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود، اجتناب‌ناپذیر است. یکی از وظایف مهم ناظر بازار، نظارت و کنترل همین نوسان‌های زیاد است. تعیین دامنه نوسان نیز یکی از تدابیری است که برای مهار نوسان‌های شدید و کنترل آن‌ها در نظر گرفته شده است.
مفهوم دامنه نوسان قیمت سهام چیست؟
امروزه به دلیل تنوع بازارهای سرمایه‌گذاری، مردم می‌توانند در میان بازارهای موجود، برای سرمایه‌گذاری خود دست به انتخاب بزنند. بورس اوراق بهادار یکی از زیر مجموعه‌های بازارهای مالی است. پیچیدگی و ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار نسبت به سایر انوع بازارهای مالی بیشتر است. به همین خاطر باید توسط نهاد نظارتی، محدودیت‌هایی برای آن در نظر گرفته شود. یکی از این عوامل که در بورس‌های سهام تحت نظارت قرار می‌گیرد، دامنه نوسان قیمت سهم است. برای کنترل نوسانات قیمت بازار، از ابتدای شروع معاملات و فعالیت در بازار بورس برای قیمت سهم، دامنه نوسان تعریف و بر آن اعمال می‌شود.
طبق آیین‌نامه معاملات در شرکت بورس تهران، در هر روز کاری برای سهام، یک بازه مجاز قیمتی تعیین می‌شود که بالاترین و پایین‌ترین قیمتی است که یک سهم می‌تواند در روز داشته باشد. از جمله دلایل وضع چنین دامنه‌ای می‌توان به کنترل قیمت سهم و کاهش هیجانات سهامداران و جلوگیری از تقابل عرضه و تقاضا اشاره کرد.
دامنه نوسان در بورس‌های دیگر کشورهای جهان
دامنه نوسان قیمت سهم در بورس‌های سهام بسیاری از کشورهای دنیا تعیین می‌شود. از جمله کشورهایی که محدودیت دامنه نوسان را در بورس‌های خود اعمال می‌کنند می‌توان به آرژانتین، بلژیک، ژاپن، فرانسه، مصر، مالزی، فیلیپین، اتریش،فنلاند، هند و ترکیه اشاره کرد. البته دامنه مجاز تغییرات قیمت در برخی از این کشورها کمتر و در برخی بیشتر است. برای مثال دامنه نوسان در ژاپن از ۱۰ تا ۶۰ درصد است. اما در فیلیپین این میزان ۴۰ تا ۵۰ درصد و در فرانسه ۱۰ تا ۲۰ درصد است. ترکیه، اتریش و مصر نیز دامنه نوسان ۵ درصدی دارند.
محدودیت دامنه مجاز تغییر قیمت سهام اما در همه کشورها وجود ندارد. مثلا قیمت سهام در کشورهایی مانند آمریکا، آلمان و برزیل می‌تواند بدون محدودیت رشد یا افت داشته باشد. بنابراین بورس نیویورک و نزدک که مهم‌ترین بورس‌های سهام دنیا هستند و در آمریکا واقع شده‌اند، محدودیت دامنه نوسان ندارند. به چنین حالتی اصطلاحا دامنه نوسان آزاد گفته می‌شود.
تعیین دامنه مجاز نوسان قیمت چه مزایا و معایبی دارد؟
مزایا
- جلوگیری از دستکاری قیمت توسط سهامداران بزرگ
- کشف قیمت واقعی سهم که به سهامدار فرصتی می‌دهد تا ارزش سهم و قیمت واقعی آن را بررسی نماید
- جلوگیری از ایجاد تغییرات ناگهانی و کاهش تلاطم‌های بازار با محدود کردن تغییرات قیمت سهم در روز
معایب
- در نظر گرفتن دامنه مجاز نوسان، از عبور قیمت سهم از حد خاصی جلوگیری می‌کند. این امر باعث می‌شود که در روزهایی که سهم از حالت توقف به مجاز تغییر می‌کند و امکان ایجاد تلاطم وجود دارد، این تلاطم به روزهای معاملاتی دیگر نیز انتقال یابد.
- تاخیر در کشف قیمت سهم. ممکن است در یک روز، اطلاعاتی مرتبط با سهم انتشار یابد که برای سهامداران و معامله‌گران جذابیت داشته باشد و موجب افزایش تقاضا شود. اما در همان روز قیمت سهم نمی‌تواند بیش از دامنه مشخص شده، افزایش یابد. به همین خاطر ممکن است قیمت روز سهم، قیمت واقعی آن نباشد.
استثنائات دامنه نوسان
تعیین دامنه مجاز نوسان برای سهم، به طور روزانه انجام می‌شود اما در برخی از روزهای خاص – برای مثال رخ دادن رویدادهای مهم برای شرکت – قانون دامنه مجاز تغییرات قیمت برداشته می‌شود و سهم می‌تواند خارج از محدودیت قیمت مجاز تعیین شده و بدون نوسان معامله شود.
عواملی که می‌توانند باعث برداشته شدن دامنه مجاز قیمت سهم در روز شوند:
- بازگشایی سهام بعد از مجمع عمومی عادی سالانه برای تقسیم سود
- بازگشایی سهام پس از مجمع فوق‌العاده به منظور کاهش یا افزایش سرمایه
- بازگشایی سهام پس از اعلام افزایش یا کاهش سود هر سهم به شرط آنکه از ۲۰ درصد بیشتر باشد
بیشتر بخوانید
مفهوم حجم مبنا
حجم مبنا، حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز، معامله شود تا قیمت آن سهم، بتواند براساس سقف دامنه نوسان، افزایش یا کاهش یابد. هدف از تعیین حجم مبنا کنترل نوسانات قیمت تحت تاثیر حجم معاملات است. در واقع برای اطمینان سهامدار از اینکه تغییر قیمت سهام قابل اطمینان است، منطقی است که تعداد بالای سهام در قیمت جدید معامله شود. در غیر این صورت تنها با خرید و فروش یک سهم در تعداد پایین حجم معاملات و در قیمت‌های غیرمتعارف می‌توان قیمت و نوسان کاذب برای سهام به وجود آورد.
قیمت و تعداد سهام منتشر شده دو عاملی هستند که برای تعیین حجم مبنای شرکت‌های بورسی حائز اهمیت هستند. به همین خاطر هر گونه تغییر در این دو عامل بر تعیین دامنه نوسان سهم تاثیرگذار است. برای مثال، با افزایش قیمت سهم، حجم مبنا کاهش می‌یابد. اگر تعداد سهام معامله شده در روز از حجم مبنا کمتر باشد، به همان نسبت درصد نوسان قیمت سهم نیز کاهش می‌یابد.
اگر دوست دارید درباره حجم مبنا و اهمیت آن اطلاعات بیشتری به دست آورید، می‌توانید مقاله «حجم مبنا چیست و چه مزایایی دارد؟» را بخوانید.
دامنه نوسان بازار بورس تهران
در بازار بورس و اوراق بهادار تهران، دامنه مجاز نوسان قیمت سهم نسبت به قیمت پایانی روز قبل آن از ۵- تا ۵+ درصد در نظر گرفته می‌شد اما در حال حاضر این میزان به طور موقت به ۲- تا ۶+ درصد تغییر یافته است. یعنی قیمت سهم نهایتا می‌تواند به میزان ۶ درصد افزایش یا ۲ کاهش داشته باشد. نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید این است که برای حق تقدم‌ها، این دامنه دو برابر دامنه مجاز خود سهم در نظر گرفته می‌شود. یعنی اگر شرکتی که در بورس پذیرفته شده و دامنه مجاز تغییرات قیمتی آن در حالت عادی ۵ درصد است، برای افزایش سرمایه حق تقدم سهام منتشر کند، دامنه نوسان قیمت این برگه‌های حق تقدم ۱۰ درصد خواهد بود.
دامنه نوسان بازار فرابورس
درصد دامنه نوسان برای سهام شرکت‌های فرابورسی همانند سهام شرکت‌های بورسی است اما این دامنه در بازار پایه فرابورس با سایر محدودیت‌های تغییرات قیمتی متفاوت است. برای آن که با ساختار بازار فرابورس ایران آشنا شوید، می‌توانید مقاله «فرابورس چیست؟» را مطالعه کنید.
دامنه نوسان بازار پایه فرابورس
دامنه نوسان سهام در بازار پایه فرابورس با دامنه مجاز قیمت سهام بازارهای بورس و فرابورس یکسان نیست.
در سال ۱۳۹۸، برای شفافیت بیشتر اطلاعاتی در بازار پایه، قوانینی اعمال شد که به موجب آن بر اساس شرایط پذیرش شرکت‌ها در بازار پایه برای هر کدام دامنه متفاوتی در نظر گرفته شد و سهام شرکت‌ها در در سه تابلوی پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز قرار گرفتند.
دامنه مجاز قیمت برای شرکت‌هایی که در تابلوی زرد درج شده‌اند ۳ درصد، در تابلوی نارنجی ۲ درصد و در تابلوی قرمز ۱ درصد است.
جمع‌بندی
برای جلوگیری از افزایش یا کاهش بیش از حد قیمت سهام در روزهای معاملاتی، در بسیاری از بورس‌های جهان، محدودیت دامنه نوسان بر قیمت سهام اعمال می‌شود. در بورس تهران نیز از سال ۱۳۸۷ این قانون اجرایی شد. اعمال این دامنه مجاز قیمت از تصمیمات هیجانی و عجولانه و غیرمنطقی سرمایه‌گذاران و نوسان‌های زیاد جلوگیری می‌کند. این کار منجر به ایجاد ثبات در بازار می‌شود. محدودیت دامنه تغییرات قیمت البته معایبی هم دارد. برای مثال در شرایطی که تقاضا برای سهم زیاد می‌شود، ممکن است کشف قیمت واقعی آن چندین روز طول بکشد.
