سفته‌بازی در بورس چیست؟ ریسک بزرگ، سود هنگفت و رشد ساختگی

تقریبا تمام مطالبی که درباره استراتژی سرمایه‌گذاری وجود دارند، تاکید می‌کنند که پیش از سرمایه‌گذاری درباره شرکت و شرایط بنیادی سهم تحقیقاتی انجام دهید و برای کسب سود عجله نداشته باشید. اما دسته‌ای از معامله‌گران نیز وجود دارند که بی‌توجه به این فاکتورها، ریسک‌های سنگین را به جان می‌خرند و اتفاقا سود هنگفتی نیز کسب می‌کنند. در دنیای بازارهای مالی به این افراد سفته‌باز می‌گویند. اما سفته‌بازی در بورس چیست و چه تفاوتی با سرمایه‌گذاری دارد؟ راه تشخیص سفته‌بازی در بازار بورس چیست و چگونه قربانی آن نشویم؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ می‌دهیم.

سفته‌بازی در بورس چیست؟

اگر بخواهیم به زبان ساده توضیح دهیم که سفته‌بازی در بورس چیست، می‌توان گفت سفته‌بازی انجام معاملات پرریسک برای کسب سود از نوسان‌های کوتاه یا میان‌مدت است. در این معاملات ممکن است بخشی یا تمام دارایی از دست برود؛ اما در سمت دیگر، امکان کسب سودهای هنگفت نیز به این وسیله وجود دارد. همین امکان است که افراد را به انجام سفته‌بازی در بورس ترغیب می‌کند؛ هرچند ریسک از دست رفتن سرمایه بیش از احتمال کسب سود است. به همین دلیل است که سفته‌بازی را یک عمل بسیار پرریسک و مخاطره‌آمیز می‌دانند. البته سفته‌بازی تنها محدود به بازار سهام نیست و می‌تواند هر کالای قابل معامله یا روش اقتصادی از جمله ارز، مسکن و املاک، ابزارهای مالی و حتی آثار هنری را در بر بگیرد.

افرادی که سفته‌بازی می‌کنند در واقع نقدینگی بازار را نیز تامین می‌کنند. آن‌ها به حجم زیادی از تقاضاهای بازار پاسخ می‌دهند. از سویی دیگر این افراد در راستای پوشش ریسک به تولیدکنندگان کمک می‌کنند. اگر سفته‌بازان فروش خود را به صورت استقراضی انجام دهند، این امر مانع از ایجاد حباب قیمتی می‌شود.

گاهی پیش می‌آید که صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و صندوق‌‌های پوشش ریسک نیز به سفته‌بازی می‌پردازند. به طور کلی می‌توان سفته‌بازی را یک معامله با ریسک بالا دانست که می‌تواند سود و بازده بالایی نیز داشته باشد. قطعا اگر پای چنین سود و منفعتی در میان نبود، هیچ دلیل عاقلانه‌ای برای تن دادن به این ریسک وجود نداشت.

سفته‌باز کیست؟

افرادی که به سفته‌بازی می‌پردازند به دو دسته قابل تقسیم‌اند:

• گروه نخست افرادی از جمله تحلیل‌گران و معامله‌گران هستند که بر سرمایه‌گذاری روی یک سهم تمرکز می‌کنند.
• دسته دوم را افرادی تشکیل می‌دهند که از تحلیل‌گران کمک می‌گیرند. این افراد با پرداخت مبلغی به تحلیل‌گران، در سهمی خاص شروع به فعالیت می‌کنند و از این طریق  سود کسب می‌کنند.

سفته‌باز به دنبال ارزش کالا یا اوراق بهادار نیست و بازده‌های قیمتی تنها مسائلی هستند که به آن‌ها توجه می‌کند. سفته‌با‌زها درباره اقدامات خود ریسک‌های بالایی را به جان می‌خرند؛ ریسک‌هایی که در بیشتر موارد در خصوص پیش‌بینی تغییرات قیمت است. این افراد امیدوارند که با پذیرفتن چنین ریسک‌هایی سودهای هنگفتی کسب کنند. آن‌ها در سرمایه‌گذاری شخصیتی ریسک‌پذیر دارند و البته نباید فراموش کرد که در بازارهای مالی نیز تخصص دارند.

چنین افرادی به سراغ سرمایه‌گذاری اهرمی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله می‌روند. از آن‌جا که این اشخاص سعی در پیش‌بینی تغییرات قیمت‌ها در بخش‌های بی‌ثبات‌تر بازار دارند، به آن‌ها سفته‌باز می‌گویند. آن‌ها باور دارند که از این طریق می‌توانند سود فراوانی به دست آورند؛ حتی اگر شاخص‌های بورس یا سایر بازارهای مالی خلاف این امر را نشان دهند. به علاوه این افراد در مقایسه با سایر سرمایه‌گذاران بازه‌های زمانی کوتاه‌تری را برای معاملات خود انتخاب می‌کنند.

برخی معتقدند که هر باوری که منجر به هدایت استراتژی‌های سرمایه‌گذاری شود به نوعی با سفته‌بازی مرتبط است؛‌ اما اگر بازار چنین ایده‌ای را پشتیبانی و حمایت کند دیگر این امر چندان معادل سفته‌بازی نیست. سفته‌بازها ریسک بسیار بالایی در فعالیت‌های خود دارند. چنین ریسک‌هایی اغلب به این خاطر است که شاخص‌های بازار نشان‌دهنده احتمال بالا رفتن ارزش پولی دارایی و سرمایه نیستند. هم‌چنین سفته‌بازان معمولا بیش از آن‌که سهام مرسوم را خریداری کنند، به سراغ قراردادهای آتی یا اختیار معامله می‌روند.

احتمال سفته‌بازی در کدام سهم‌ها بیشتر است؟

افرادی که سفته‌بازی می‌کنند، به سهم‌های بنیادی با حجم مبنای پایین جلب می‌شوند؛ سهم‌هایی که به هر دلیلی بازار به آن‌ها توجه ندارد. به این ترتیب آن‌ها می‌توانند سهم خود را به اصطلاح باد کنند. اگر مقاله «نوسان‌گیری در بورس؛ کسب سود سوار بر موج نوسان‌های قیمتی» را خوانده باشید، می‌دانید که چنین سهامی برای نوسان‌گیری مناسب به نظر می‌رسند.

گفتیم که سفته‌بازان می‌توانند نقدینگی بالایی را به بازار تزریق کنند. این امر منجر به افزایش تقاضا می‌شود. در پی این امر افزایش قیمت سهم را به اندازه‌ای بیش از ارزش واقعی آن شاهد خواهیم بود. به این ترتیب ممکن است در این شرایط حباب سفته‌بازی در سهم ایجاد شود.

البته گاهی ممکن است اتفاقی برعکس آن‌چه که گفتیم رخ دهد. مثلا ممکن است یکی از افرادی که سفته‌بازی می‌کند، معتقد باشد که بازار روند نزولی خواهد داشت؛ یا باور داشته باشد که قیمت سهم خاصی بیش از ارزش ذاتی آن است. به این ترتیب در قیمت بالا دارایی را می‌فروشد و موجب افت قیمت آن می‌شود. اگر افراد دیگر نیز در سرمایه‌گذاری خود چنین اقدامی انجام دهند، قیمت آن سهم بیشتر و بیشتر کاهش پیدا می‌کند و در نهایت حباب سفته‌بازی (در صورت وجود) می‌ترکد.

تفاوت سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری در بورس چیست؟

سفته‌بازی هم نوعی سرمایه‌گذاری است اما هدف و روش انجام آن با چیزی که در فرهنگ معامله‌گری از آن با نام سرمایه‌گذاری یاد می‌شود، تفاوت دارد. از جمله عواملی که سرمایه‌گذاری را از سفته‌بازی متمایز می‌کنند، مدت‌زمان نگهداری (کوتاه، بلند یا میان‌مدت)، میزان توجه به ارزش بنیادی و میزان ریسک معامله هستند.

برای این‌که تفاوت سرمایه‌گذاری و سفته‌بازی را بهتر درک کنید، در ادامه یک مثال بیان می‌کنیم. یکی از انواع زمینه‌هایی که سفته‌بازی در آن انجام می‌شود، ملک و مسکن است. در نظر بگیرید که شخصی یک منزل مسکونی را خریداری کرده است. هدف او از این خرید اجاره دادن ملک است. به این ترتیب می‌گوییم که این شخص سرمایه‌گذاری کرده است. اما اگر همین فرد، چند منزل دیگر را با قیمتی زیر قیمت بازار خریداری کند و هدفش از این خریدها کسب سود باشد، قضیه کمی متفاوت خواهد بود. در واقع او می‌خواهد در کوتاه‌مدت این خانه‌ها را بفروشد و به کمک اختلاف قیمت خرید و فروش ملک، سود کسب کند.

البته سفته‌بازی ریسک زیادی دارد و از سوی دیگر اگر موفقیت‌آمیز باشد، سود فراوانی هم خواهد داشت. در حالت کلی ممکن است سرمایه‌گذار معتقد باشد که شرکتی که به نوعی شکست بزرگی خورده است (مثلا در مطبوعات بازتابی منفی داشته یا ورشکست شده است) به زودی به سودآوری خواهد رسید. زمانی که فرد در چنین شرکتی سرمایه‌گذاری کند، به عنوان سفته‌باز در نظر گرفته می‌شود.

سفته‌بازی چه زمانی رواج پیدا می‌کند؟

در بازارهایی که از ثبات اقتصادی یا سیاسی کمتری برخوردارند، بیشتر شاهد سفته‌بازی هستیم. البته نباید این‌گونه تصور شود که در بازارهایی که عمق کافی و ثبات اقتصادی و سیاسی دارند، خبری از سفته‌بازی نیست. در حقیقت در تمام بازارهای مالی می‌توان به نوعی ردپایی از این عمل یافت. اصلا بازار بدون حضور سفته‌بازان معنایی ندارد. اما زمانی که سفته‌بازی بی‌حدوحصر اتفاق می‌افتد، حباب‌های قیمتی ایجاد می‌شوند یا می‌ترکند. این امر موجب بالا رفتن ریسک در بازار خواهد شد.

در بازارهای کارا، اختلاف میان قیمت ذاتی اوراق و قیمت بازار ناچیز است و به شکلی منصفانه تعیین می‌شود. اما در بازار غیرکارا شاهد دل‌سردی سهام‌داران معمولی و عادی هستیم. منظور افرادی است که تنها از اطلاعات رسمی خبر دارند؛ اطلاعاتی که نمی‌توانند نمود واقعیت‌ها و اتفاقات بازار باشند. در نتیجه تعدادی سهام‌دار با نقدینگی سنگین شروع به سفته‌بازی می‌کنند.

این افراد با توجه به اطلاعات پنهانی بازار، بدون هیچ منطق و دلیلی نوسان را در سهام یک شرکت ایجاد می‌کنند. به این ترتیب تعداد زیادی از افرادی که در بورس سرمایه‌گذاری کرده‌اند، متضرر می‌شوند. بد نیست به این موضوع اشاره کنیم که سهم‌هایی که بنیاد قوی دارند، حبابی نمی‌شوند. زمانی که بازار در روند نزولی قرار می‌گیرد و ریزش اتفاق می‌افتد، چنین سهم‌هایی افت قیمت و سقوط سنگین را تجربه نخواهند کرد. اما اگر سهام یک شرکت کوچک درگیر سفته‌بازی شود، در چنین شرایطی با سرعت بالا سقوط خواهد کرد.

سفته‌بازی چگونه انجام می‌شود؟

تا اینجا دربارهمعنای سفته‌بازی و دلایل استقبال معامله‌گران از این استراتژی صحبت کردیم. اما مراحل انجام سفته‌بازی در سهام بورسی چیست؟

گام اول

پیش‌تر گفتیم سفته‌بازها دو دسته هستند. این دو گروه سهام یک شرکت را در روزهای متوالی رصد می‌کنند. سپس زمانی که شرایط را برای ورود مساعد ببینند، با کدهای معاملاتی مختلف به صورت پله‌ای و ظرف دو تا سه روز، اقدام به خرید می‌کنند. آن‌چه در اینجا این خرید را از سایر خریدها متمایز می‌کند این است که معاملات در حجم‌های بالا و با کدهای معاملاتی مختلفی انجام می‌شوند. این عمل به آن دلیل انجام می‌شود که سفته‌بازان نمی‌خواهد جزو سهام‌داران درصدی شرکت قرار گیرند. چرا که در آن صورت معاملاتشان تحت نظر خواهد بود و نمی‌توانند به اهداف خود دست پیدا کنند.

گام دوم

پس از این که خرید در قیمت‌های مطلوب صورت گرفت، سایر تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران، توجهشان به سمت این خریدها معطوف می‌شود. پس از آن که این اقدامات منجر به تشکیل صف خرید در سهم شد، در روزهای بعد، همین افراد با تشکیل صف‌های خرید صوری، قیمت پایانی سهم را تا بیشترین حد مجاز دامنه نوسان بالا می‌برند. در این شرایط بقیه افراد فعال در بازار مشاهده می‌کنند که در سهم مذکور چند روز صف خرید تشکیل شده است. به این ترتیب توجهشان به این نماد معطوف می‌شود و آن‌ها نیز به صف می‌پیوندند.

اما سفته‌بازان در روزهای آینده به مرور سفارش‌های خود را از صف حذف می‌کنند. زمانی که در روزهای پایانی، سهم به اهداف موردنظر نزدیک می‌شود، سفته‌بازان شروع به تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند. به این ترتیب سایر افراد ترغیب می‌شوند که در این سهم سرمایه‌گذاری کنند. به این افراد اصطلاحا موج‌سوار گفته می‌شود. این گروه از افراد، خطرناک‌ترین فعالان بازار بورس به شمار می‌روند. آن‌ها به کمک سرمایه‌های فراوان و با تکیه بر ترویج اطلاعات و اخبار دروغین و ساختگی، بازار را دستکاری می‌کنند و به انحراف می‌کشانند.

طبیعی است که این گروه، رغبت و تمایلی به رعایت قوانین بازی از خود نشان نمی‌دهند. در هیچ‌یک از اقدامات این افراد نمی‌توان قوانین بازی برد-برد را مشاهده کرد. در چنین شرایطی افرادی که در روزهای انتهایی و با تبلیغات کاذب وارد یک سهم می‌شوند، در نهایت با ضرر از سهم خارج می‌شوند.

سفته‌بازی با چه ریسک‌هایی همراه است؟

در بخش‌های قبل گفتیم که سفته‌بازی نیازمند ریسک‌پذیری بالا است. اما احتمالاتی که سود سفته‌بازی در بورس را تهدید می‌کند، چیست؟ نباید این تصور پیش آید که سفته‌بازی کار آسانی است. این‌طور در نظر بگیرید که سفته‌بازان چند روز منجر به مثبت شدن سهم می‌شوند. زمانی که سایر سهام‌دارانی که نماد مذکور را خریداری کرده‌اند چنین سودی را می‌بینند، احتمال دارد که دست به فروش دارایی خود بزنند. یعنی این افراد ممکن است زودتر از سفته‌بازان سهام خود را بفروشند. به همین دلیل سفته‌بازان به آن سودی که مدنظر داشته‌اند، نخواهد رسید.

از سویی دیگر از آن‌جا که این فعالیت قانونی نیست، در صورتی که سفته‌بازان با تحلیل‌گران و طرفین معامله به توافق نرسند، سهم نیز به اهدافی که برای آن در نظر گرفته شده، نخواهد رسید.

انجام سفته‌بازی در بورس را چگونه تشخیص دهیم؟

آشنایی با نحوه تشخیص سفته‌بازی در بورس می‌تواند برای سرمایه‌گذاران عادی بازار سهام حیاتی باشد. زمانی که سفته‌بازی روی یک سهم تمرکز کرده و مشغول کار بر روی آن است، حجم معاملات در یک روز چندین برابر حجم میانگین ماه خواهد شد. این روند چند روز در سهم دیده می‌شود. پس از آن با بررسی حجم معاملات می‌توانید متوجه ورود پول هوشمند و سفته‌بازی شوید.

اگر سهم ارزشمند باشد، به مرور شاهد افزایش حجم معاملات خواهیم بود. همچنین خواهیم دید که حقوقی سهم در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت سهم را جمع‌آوری می‌کند. البته ممکن است عملکرد سهم حتی در طی چندین ماه خنثی باشد. نکته مهم این‌جاست که در هر حمایتی دست به خرید نزنید و تنها حمایت‌های معتبر را در نظر بگیرید.

رعایت حد ضرر نیز یکی دیگر از مواردی است که در این زمینه می‌تواند موثر باشد. متناسب با میزان رشد هر سهم، حد ضرر خود را تغییر دهید و آن را بالاتر بیاورید. هم‌چنین با افزایش آگاهی و کسب اطلاعات در خصوص مفاهیم و ماهیت بازار بورس و شناخت شرکت‌ها می‌توانید سهام مطلوب را شناسایی کنید. به این ترتیب به آسانی در دام افراد سفته‌باز نخواهید افتاد.

جمع‌بندی

سفته‌بازی یکی از استراتژی‌های معاملاتی در بورس است که تاکیدی بر وضعیت بنیادی سهام ندارد و در بازه‌های کوتاه یا نهایتا میان‌مدت انجام می‌شود. سفته‌بازان با پذیرش ریسک‌های سنگین، شانس خود را برای بالا بردن قیمت سهام و کسب سود هنگفت امتحان می‌کنند. سفته‌بازان با خرید سهام در حجم‌های سنگین، توجه دیگر معامله‌گران را به سهام جلب کرده و صف‌های خرید ایجاد می‌کنند.

تفاوت سرمایه‌گذاری و سفته‌بازی در هدف، بازه زمانی معامله، میزان اهمیت ارزش بنیادی و میزان ریسک معامله است. سفته‌بازی معمولا بازه‌ای کوتاه‌مدت دارد و ریسک آن بسیار بیشتر از سرمایه‌گذاری‌های معمول است. یکی از راه‌های تشخیص سفته‌بازی در بورس، توجه به حجم معاملات است