شاخص شامخ چیست؟ معیاری برای سنجش رونق، ثبات یا رکود صنعت
یکی از ابزارهای جدید و پرکاربردی که متخصصان دنیای اقتصاد برای درک و تحلیل وضعیت حاکم بر اقتصاد از آن استفاده می‌کنند، شاخص مدیران خرید نام دارد. شاخص مدیران خرید که بیشتر با نام شامخ یا PMI شناخته می‌شود، مورد پذیرش اکثر کشورهای توسعه‌یافته است و نقش تعیین کننده‌ای در تخمین وضعیت اقتصادی کشورهای جهان دارد. در این مطلب قصد داریم توضیح دهیم که منظور از شاخص شامخ چیست، چگونه محاسبه می‌شود و چه داده‌ها و پیام‌هایی را برای ما روشن می‌کند.
- شاخص مدیران خرید یا شامخ چیست؟
- شاخص مدیران خرید چه ویژگی‌هایی دارد؟
- روش محاسبه شاخص شامخ چگونه است؟
- در محاسبه شاخص شامخ چه سوالاتی مطرح می‌شود؟
- شاخص مدیران خرید ایران
- اطلاعات شاخص شامخ چه استفاده‌هایی دارد؟
- جمع‌بندی
شاخص مدیران خرید یا شامخ چیست؟
همان‌طور که در ابتدای مقاله توضیح داده شد، شاخص PMI یا همان شاخص مدیران خرید (به اختصار شامخ)، یک شاخص اقتصاد کلان است که با اطلاعات متعدد، به وضعیت کلی صنایع امتیاز می‌دهد. به منظور جمع‌آوری داده‌های این شاخص، سوالات مشخصی برای چندین بنگاه نمونه طرح و ارسال می‌شود. سپس به کمک پاسخ‌هایی که به این سوالات داده می‌شود، شاخص شامخص محاسبه می‌شود. اکنون این شاخص در بیش از ۴۰ کشور در سراسر جهان و برای حدود ۲۹ هزار بنگاه بخش خصوصی محاسبه می‌شود.
از طریق شاخص PMI، می‌توان در یک نگاه از شرایط اقتصاد کلان مطلع شد. این شاخص به ویژه در بخش صنعت و خدمات می‌تواند چشم‌انداز خوبی را ارائه دهد. به کمک این شاخص می‌توان از رونق، رکود یا ثبات در کسب‌وکارها مطلع شد.
شاخص مدیران خرید چه ویژگی‌هایی دارد؟
- داده‌های این شاخص در روزهای آغازین هر ماه و در پی انتشار داده‌های رسمی منتشر می‌شوند.
- از طریق این شاخص می‌توان بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را از طریق تولید داده‌های استاندارد‌شده با هم مقایسه کرد.
- داده‌های شامخ با توجه به مستندات واقعی کسب‌وکارها جمع‌آوری می‌شوند. یعنی نظرات، سلایق شخصی، حدس و پیش‌بینی‌های بی‌اساس در آن دخیل نیست.
- بازارهای مالی، بانک‌های مرکزی کشورها، مراکز تصمیم‌گیری امور اقتصادی و رسانه‌ها این شاخص را پیگیری می‌کنند. هم‌چنین در بازارهایی نظیر فارکس هم سرمایه‌گذاران یا اسکالپرها چشم به این شاخص دوخته‌اند.
روش محاسبه شاخص شامخ چگونه است؟
۱۲ پرسش با سه پاسخ پیش‌فرض به منظور اطلاع از وضعیت نسبت به ماه پیش منجر به جمع‌آوری داده‌ها می‌شوند. پاسخ‌ها از میان یکی از سه گزینه زیر انتخاب می‌شوند:
- بهتر شده
- بدتر شده
- تغییر نکرده
سپس هر سوال با توجه به پاسخ‌ها امتیازدهی می‌شود. اگر وضعیت در مقایسه با ماه قبل بهتر شده باشد عدد ۱، اگر تغییری نکرده باشد عدد ۰.۵ و اگر بدتر شده باشد عدد صفر در محاسبات لحاظ می‌شود.
سپس درصد پاسخ‌گویان به هر کدام از این گزینه‌ها در عدد همان سوال ضرب می‌شود تا عددی به عنوان شاخص شامخ یا شاخص مدیران خرید به دست آید. عدد مذکور مقداری بین صفر تا ۱۰۰ خواهد بود. عدد صفر نشان از آن دارد که تمامی پاسخ‌دهندگان وضعیت خود را بدتر از ماه پیش اعلام کرده‌اند. عدد ۱۰۰ نیز نشان از بهتر بودن شرایط از دید تمام پاسخ‌دهندگان دارد. اما عدد ۵۰ حاکی از عدم تغییر وضعیت و ثبات است.
هم‌چنین اگر عدد به‌دست‌آمده بالای ۵۰ باشد به منزله بهبود وضعیت است و اعداد کمتر از ۵۰ بدتر شدن شرایط را در مقایسه با ماه پیش نشان می‌دهد. اما ممکن است عدد شاخص شامخ کمتر از ۵۰ باشد ولی در مقایسه با عدد ماه قبل بیشتر باشد. این مسئله را می‌توان ناشی از کاهش سرعت وخامت شرایط دانست. هم‌چنین اگر عدد به‌دست‌آمده بالای ۵۰ ولی از عدد ماه پیش کمتر باشد، به معنای آن است که سرعت بهبود وضعیت با افت مواجه شده است.
در محاسبه شاخص شامخ چه سوالاتی مطرح می‌شود؟
از میان ۱۲ سوالی که از کسب‌وکارهای مختلف پرسیده می‌شود، پنج مورد از اصلی‌ترین آن‌ها دارای وزن‌های بیشتری هستند. این ۱۲ سوال را می‌توانید در ادامه مطالعه کنید:
سوالات اصلی
- میزان سفارشات جدید (ضریب ۳۰٪)
- مقدار تولید محصولات (ضریب ۲۵٪)
- میزان استخدام نیروی انسانی (ضریب ۲۰٪)
- سرعت انجام سفارش و تحویل آن (ضریب ۱۵٪ )
- میزان موجودی مواد خام و اولیه (ضریب ۱۰٪)
سایر سوالات
- قیمت خرید مواد اولیه
- موجودی محصول نهایی در انبار
- میزان صادرات
- قیمت نهایی محصولات تولیدشده
- میزان مصرف حامل‌های انرژی
- میزان فروش محصولات
- انتظارات تولید در ماه پیش‌رو
شاخص مدیران خرید ایران
اتاق بازرگانی، صنعت، معادن و کشاورزی ایران نخستین بار در سال ۱۳۹۷ طرح شاخص مدیران خرید را ارائه کرد. این طرح پس از بررسی‌های لازم در مهرماه این سال در بخش صنعت ارائه شد. در انتهای هر ماه پرسش‌نامه این شاخص به صورت الکترونیکی در اختیار حدود ۴۰۰ کارگاه صنعتی بزرگ و فعال قرار می‌گیرد. این واحدها معمولا سهم زیادی در اشتغال و تولید کشور دارند و نقش آن‌ها در ایجاد ارزش افزوده اقتصادی در صنعت غیرقابل انکار است.
در این طرح از ۱۲گروه صنعتی زیر آمار گرفته می‌شود:
- غذایی
- نساجی
- پوشاک و چرم
- شیمیایی
- فلزی
- لاستیک و پلاستیک
- ماشین‌سازی و لوازم خانگی
- فرآورده‌های نفت و گار
- کانی غیرفلزی
- تولید وسایل نقلیه و قطعات وابسته
- چوب، کاغذ و مبلمان
- سایر صنایع
چگونه می‌توانیم داده‌های شاخص شامخ ایران را به دست بیاوریم؟
برای آگاهی از اطلاعات مربوط شاخص شامخ ایران، می‌توانید از طریق لینک‌های زیر به پورتال خدمات الکترونیکی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران مراجعه کنید:
اطلاعات شاخص شامخ چه استفاده‌هایی دارد؟
از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های شاخص PMI می‌توان به پیش‌بینی فعالیت تولید در ماه‌های بعدی اشاره کرد. هم‌چنین این شاخص می‌تواند در خصوص تصمیم‌گیری در بازار بورس نیز مورد استفاده قرار گیرد. شاخص‌های سنجش موجودی کالا، روند قیمت و آمار استخدامی و سفارشات جدید نیز از جمله دیگر اطلاعاتی است که از این شاخص می‌توان به دست آورد.
تولید ناخالص داخلی یا به بیان دیگر ارزش کل کالا و خدمات تولیدشده در اقتصاد، معیاری است که می‌توان به کمک آن اقتصاد را اندازه‌گیری کرد. تولید ناخالص داخلی خود بخش‌های مختلفی دارد که بخش تولید و خدمات از جمله آن‌ها به شمار می‌رود. به همین دلیل است که داده‌های PMI به این دو بخش مربوط است.
بخش تولید و خدمات هر یک در اندازه کلی تولید GDP وزن متفاوتی دارند. مثلا در اقتصاد کشورهای سرمایه‌دار که مبتنی بر خدمات هستند، داده‌های PMI اهمیت بیشتری در بخش خدمات دارند. یعنی اگر شاخص PMI در بخش تولید، نتایج نامطلوبی را منعکس کند، روند نزولی ارز به این مسئله واکنش نشان می‌دهد. اما اگر PMI بخش خدمات ضعف بخش تولید را تایید نکند، شاهد برگشت قیمت ارز خواهیم بود. در کشورهایی نظیر انگلستان و استرالیا، شاخص PMI به صورت جداگانه برای دو بخش مذکور محاسبه و منتشر می‌شود.
جمع‌بندی
شاخص PMI به کمک یک نظرسنجی مشخص و فنی از بنگاه‌های کسب‌وکار محاسبه می‌شود. در این سوالات، شرایط فعلی نسبت به ماه پیش سنجیده می‌شود که می‌تواند بهتر، بدتر یا بدون تغییر باشد. عدد این شاخص می‌تواند بین صفر تا ۱۰۰ باشد و به طور کلی اعداد بالای ۵۰ حکایت از روند خوب صنعت دارند و اعداد کمتر از این مقدار نشان‌دهنده شرایط نامطلوب در مقایسه با ماه قبل هستند. این شاخص که در ابتدای هر ماه منتشر می‌شود، معیاری برای سنجش اقتصاد است و در صنایع مختلف، بازار بورس و حتی بازار فارکس نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاخص PMI در کنار داده‌های دیگری از جمله تورم و اشتغال، می‌تواند ناگفته‌های زیادی را بازگو و در فراهم کردن یک چشم‌انداز واقع‌بینانه برای اقتصاد بسیار موثر عمل کند.
