حقوق صاحبان سهام؛ حق سهامداران از دارایی‌های شرکت

به دنبال رشد تاریخی بورس ایران که از اواخر سال ۹۸ آغاز شد، عده زیادی از مردم بیش از پیش با بورس آشنا شدند و بسیاری از آنان در این بازار سرمایه‌گذاری کردند. ورود به هر بستری نیازمند اطلاعات است و بازار بورس نیز از این قاعده مستثنی نیست. هر فرد با خرید سهام یک شرکت، سهامدار آن خواهد شد. بنابراین مهم است که هر یک از سرمایه‌گذاران، از حقوق خود به عنوان صاحبان سهام یک شرکت آگاه باشند. با این مقدمه ابتدا تعاریفی از سهام و اوراق بهادار ارائه می‌کنیم و سپس توضیح می‌دهیم که حقوق مالکان یا صاحبان سهام چیست.

تعریف اوراق بهادار و سهام

اگر بخواهیم معنای سهام را بهتر درک کنیم، لازم است با تعریف اوراق بهادار آشنا شویم. اوراق بهادار به ابزارها و اسناد مالی اشاره دارد که ارزش مادی دارند. این ابزارها و اسناد بر مالکیت اشخاص حقیقی و حقوقی در مورد دارایی‌های مختلف دلالت می‌کنند. در حقیقت اوراق بهادار شکلی از طلب از نهادهایی هستند که به صورت خصوصی اداره می‌شوند یا حتی ممکن است دولتی باشند. به همین ترتیب سهام نیز یکی از انواع اوراق بهادار است که در بازار بورس دادوستد می‌شود. برای آشنایی بیشتر با جزییات و انواع سهام شرکت‌ها، مقاله «سهام چیست؛ سهم سرمایه‌گذار از سرمایه شرکت» را بخوانید.

سهام نشان‌دهنده میزان مالکیت اشخاص حقیقی و حقوقی از یک دارایی است. مثلا اگر ارزش شرکتی برابر با یک میلیارد تومان باشد و شما ۲۰ درصد از سهام این شرکت را خریداری کرده باشید، در حقیقت ۲۰۰ میلیون از دارایی این شرکت مربوط به شماست و شما مالک آن هستید.

هرچند این تنها یک مثال ساده بود و شرایط در بازار بورس پیچیده‌تر از این است. در بورس، سهام در میان افراد بیشتری تقسیم می‌شود و شیوه‌ تقسیم سهام نیز متفاوت است. مبحث سهام و حقوق صاحبان سهام از جمله مهم‌ترین مسائل در عرصه حسابداری است.

آشنایی با انواع سهام

به طور کلی سهام و شرکت‌های سهامی خود در دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند. شرکت‌های سهامی را به دو گروه سهامی عام و سهامی خاص تقسیم می‌کنند. سهام را نیز می‌توان به چند دسته تقسیم‌ کرد. لازم است پیش از صحبت در خصوص حقوق صاحبان سهام، ابتدا با این دسته‌بندی آشنا شوید.

انواع سهام عبارتند از:

• سهام عادی
• سهام ممتاز (سهام ترکیبی)

اگر می‌خواهید تفاوت این دو سهام را بدانید، توصیه می‌کنیم به مقاله «سهام ممتاز چیست و چه تفاوتی با سهام عادی دارد» مراجعه کنید.

البته فعالان بازار سرمایه تقسیم‌بندی دیگری نیز برای سهام دارند که سهام را از دیدگاه نوع ارزش تفکیک می‌کند. این سه گروه عبارت‌اند از: سهام ارزشی، سهام درآمدزا و سهام رو به رشد.

منظور از حقوق صاحبان سهام چیست؟

حقوق صاحبان سهام را با عنوان ارزش ویژه نیز می‌خوانند. این موضوع نشان‌دهنده درصد مالکیت صاحبان کسب‌وکار و مشاغل گوناگون است. این اصطلاح که معادل فارسی عبارت Owner Equity است، بیان‌گر شراکت یا به عبارت دیگر نوعی مالکیت در دارایی‌های یک شرکت است. به طور کلی می‌توان گفت این اصطلاح برابر است با بخشی از ارزش یک شرکت که یک شخص حقیقی یا حقوقی مالکیت آن را در اختیار دارد. فردی که سهام شرکت را در اختیار دارد، مالک آن بخش از دارایی شرکت است.

با انحلال یک شرکت، پس از این‌که بدهی‌ها از دارایی‌های آن شرکت کسر شد، باقیمانده دارایی شرکت به صاحبان سهام تعلق می‌گیرد. در واقع با توجه به میزان سهم هر یک از سهام‌داران، حقوق صاحبان سهام پرداخت خواهد شد.

نکته‌ مهم این است که حقوق صاحبان سهام همیشه به همان صورت اولیه باقی نمی‌ماند. یعنی ممکن است در یک شرکت فعالیت‌های سودآوری انجام شود که منجر به افزایش حقوق صاحبان سهام شود. یا ممکن است این حقوق در پی اشتباهات آن شرکت، کم شود. افزون بر این، اگر یک شرکت سودی را که سالانه از فروش محصولات یا خدمات خود به دست می‌آورد در میان افراد سهام‌دار توزیع نکند، این مسئله منجر به افزایش حقوق صاحبان سهام در آن شرکت می‌شود. به همین دلیل مهم است که در چه شرکتی قصد سرمایه‌گذاری دارید. اما نمی‌توان منکر شد که شناسایی شرکت‌هایی که رشد اقتصادی خوبی دارند، کار آسانی نیست. این عمل نیازمند علم و آگاهی بسیاری است و در گرو تحلیل و تجربه است.

بخش‌های مختلف حقوق صاحبان سهام چیست؟

• سرمایه قانونی
• افزایش سرمایه
• صرف سهام
• اندوخته قانونی
• سایر اندوخته‌ها
• سود و زیان انباشته
• سهام خزانه
• مازاد تجدید ارزیابی موجودی‌ها

در ادامه در خصوص برخی از این موارد توضیحاتی را بیان می‌کنیم.

سرمایه قانونی

بخشی از حقوق مالکان سهام در پی خرید سهم، ماشین‌آلات، ملک و … تبدیل به سرمایه شرکت می‌شود.

افزایش سرمایه

پیش‌تر در این خصوص، توضیحات مفصل را ارائه کرده‌ایم. به طور خلاصه می‌توان گفت افزایش سرمایه یکی از روش‌های رایج تامین مالی شرکت‌هاست. افزایش سرمایه خود به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود.

در برخی از مواقع شرکت‌ها به دلیل آن‌که قصد اصلاح ساختار مالی خود را دارند، یا به دلیل افزایش جریان وجود نقد یا برای بهره‌مندی از مزایای افزایش سرمایه به انجام این کار مبادرت می‌ورزند. اما دلیل این‌که افزایش سرمایه یکی از اجزای حقوق صاحبان سهام به شمار می‌رود چیست؟ از آن‌جا که افزایش سرمایه از جانب سهام‌داران قدیمی یا جدید صورت می‌گیرد، آن را در دسته حقوق مالکان سهام قرار می‌دهند.

صرف سهام

این شیوه، یکی از روش‌های مختلف افزایش سرمایه است. به کمک صرف سهام می‌توان سهام را در مبلغی بالاتر از ارزش اسمی آن ارزش‌گذاری کرد و به این ترتیب سرمایه لازم را برای انجام پروژه‌ها و طرح‌ها به دست آورد.

اندوخته

اندوخته به معنای سودی است که در انتهای دوره مالی میان سهام‌داران توزیع نمی‌شود. این مبلغ نزد شرکت باقی می‌ماند که خود سرمایه قانونی محسوب می‌شود. در نتیجه باید آن را جزئی از حقوق صاحبان سهام به حساب آورد. سود سهامی که از آن با عنوان اندوخته یاد می‌شود، بخشی از سود واحد تجاری را شامل می‌شود. این سود گاهی به دلیل برخی مسائل میان سهام‌داران توزیع نمی‌شود. از جمله این دلایل می‌توان به مسائل زیر اشاره کرد:

• الزامات قانونی
• تصمیم‌های اتخاذ شده در مجمع صاحبان سهام در یک شرکت
• حمایت از منافع افراد بستان‌کار/ اعتباردهندگان
• ایجاد منابع لازم برای توسعه شرکت

اندوخته قانونی

اندوخته با اندوخته قانونی تفاوت دارد. قانون تجارت چنین بیان می کند که میزان یک بیستم سود خالص شرکت در هر سال، به صورت پیش‌فرض به عنوان اندوخته قانونی (Legal Reserve) محسوب می‌شود. اما برای محاسبه این میزان، باید به این مسئله توجه کنید که آیا شرکت ضرر انباشته هم دارد یا خیر. اگر پاسخ مثبت بود، باید زیان سال‌های پیشین نیز در محاسبات لحاظ شود. سپس باید پنج درصد از حاصل به دست‌آمده را به عنوان اندوخته قانونی در نظر گرفت. البته برای محاسبه اندوخته قانونی باید به جزئیات زیادی اشاره کرد و موارد فراوانی را برای این کار در نظر گرفت.

اندوخته طرح

مدیریت شرکت این اختیار را دارد که بخشی از سود را به انجام پروژه‌های پیش‌رو و هم‌چنین توسعه شرکت اختصاص دهد. این میزان، اندوخته طرح و توسعه نام دارد. اگر برای این اندوخته مجوزهای لازم را دریافت کرده باشید، معاف از مالیات خواهد بود.

سود و زیان انباشته

بخشی از سود که در شرکت ذخیره شده و میان سهام‌داران توزیع نشده است، سود انباشته نام دارد. بر این اساس ضرر انباشته هم به ضررهایی گفته می‌شود که هنوز با سهام‌داران تسویه نشده است. معمولا در سمت چپ ترازنامه این عدد را در زیر بخش حقوق صاحبان سهام درج می‌کنند.

سهام خزانه

سهام ممتاز یک شرکت در بازار مالی عرضه می‌شود. سپس شرکت خود بخشی از آن سهام را بازخرید می‌کند. به این سهام، سهام خزانه گفته می‌شود.البته قوانین مختلفی در این باره وجود دارد. برای آشنایی بیشتر می‌توانید مطلب «سهام خزانه چیست» را مطالعه نمایید.

حقوق صاحبان سهام چه کاربردی دارد؟

اگر بخواهیم اهداف تعیین حقوق صاحبان سهام را بررسی کنیم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره داشته باشیم:

• تشخیص سرمایه قانونی و ثبت‌شده
• مشخص شدن منابع سرمایه شرکت سهامی
• تعیین سود سهامی که میان سهام‌داران قابل توزیع است.

سهام‌داران با در نظر گرفتن میزان سرمایه‌گذاری و خریدی که انجام داده‌اند، منافعی نیز نصیب‌شان خواهد شد. لازم است سهام‌داران از این منافع مطلع باشند تا بتوانند در بازار سرمایه، فعالیت کنند و به سودآوری برسند.

به طور کلی آشنایی با حقوق صاحبان سهام، می‌تواند آگاهی از زمان مناسب برای سرمایه‌گذاری را در پی داشته باشد. به این ترتیب سود بیشتری نصیب افراد خواهد شد. با دانستن میزان سرمایه قانونی شرکت، منابع سرمایه و میزان سودسازی آن، می‌توان اطلاعات مفیدی را کسب کرد.

حساب‌های مرتبط با حقوق صاحبان سهام در ترازنامه چیست؟

حال می‌خواهیم ببینیم صورت حقوق صاحبان سهام در ترازنامه به چه شکل است. در مورد حقوق مالکان سهام، حساب‌های مختلفی وجود دارند که در این حق و حقوق اثرگذار هستند. اگر این حساب ها در سمت بدهکار ترازنامه باشند، موجب کاهش مانده حقوق صاحبان سهام می‌شوند. اما اگر در سمت راست ترازنامه، یعنی ستون بستانکار باشند، موجب افزایش مانده‌ حساب حقوق صاحبان سهام خواهند بود. طبیعی است که این مورد نشان‌دهنده منافع سهام‌داران است. در ادامه دو حساب مهم را با هم بررسی می‌کنیم.

حساب استعفا (ماهیت کاهش حقوق صاحبان سهام)

در حقیقت این حساب با کاهش حقوق صاحبان سهام در ارتباط است. یعنی زمانی که یکی از صاحبان سهام قصد استعفا داشته باشد، وظیفه پرداخت دارایی به عهده شرکت است. به همین دلیل است که این حساب ماهیت بدهکار دارد و منجر به کاهش حقوق مالکان سهام می‌شود.

حساب درآمد (ماهیت افزایش حقوق صاحبان سهام)

درآمد می‌تواند از شیوه‌های مختلفی حاصل شود. از جمله به کمک کمیسیونی که از مشتری دریافت می‌شود یا از طریق بهره دریافتی یا سایر روش‌های موجود. به هر طریق پولی که در پی فروش محصول یا ارائه خدمات به دست می‌آید، درآمد نام دارد. این پول در ترازنامه ماهیت بستانکار و مثبت دارد. مشخص است که این قلم در ترازنامه منجر به افزایش حقوق صاحبان سهام خواهد شد.

جایگاه حقوق صاحبان سهام در معادله حسابداری

پیش‌تر اشاره کردیم که پس از انحلال یک شرکت، حقوق صاحبان سهام بعد از کسر بدهی‌ها از دارایی‌ها پرداخت می‌شود. یعنی باید دید باقیمانده مبلغ چقدر است و سپس میان سهام‌داران توزیع خواهد شد. اما رابطه و جایگاه حقوق صاحبان سهم در ترازنامه به این شکل است:

دارایی‌های شرکت = حقوق مالکان شرکت (صاحبان سهام) + بدهی‌های شرکت

به این ترتیب اگر بخواهیم از این معادله، حقوق مالکان شرکت را به دست آوریم، باید از این معادله استفاده کنیم:

حقوق صاحبان سهام = دارایی‌های شرکت – بدهی‌های شرکت

جمع‌بندی

زمانی که سهام یک شرکت را خریداری می‌کنید، حق و حقوقی به شما اختصاص داده می‌شود. مالکیت سهام‌داران از دارایی‌های شرکت، همان حقوق صاحبان سهام است. آگاهی از این حق و حقوق منافع بسیاری دارد و می‌تواند شما را در امر سرمایه‌گذاری با موفقیت بیشتری مواجه کند.

حقوق مالکان سهام یک مولفه ثابت نیست و با توجه به فعالیت‌های شرکت می‌تواند بیشتر یا کمتر شود. حقوق صاحبان سهام در کنار بدهی‌های شرکت، دارایی‌های آن شرکت را تشکیل می‌دهد. برای دسترسی به این اطلاعات می‌توان به منابع مختلفی مانند سایت کدال مراجعه کرد. اگر دوست دارید عملکرد بهتری در بازار مالی داشته باشید، همواره باید به چنین مسائلی توجه داشته باشید و آگاهی خود را در این خصوص افزایش دهید.