صندوق کالایی چیست؟ ابزار نوین مالی در بورس کالا
بازار بورس یک بستر گسترده است که فعالیت‌های اقتصادی بسیاری در آن انجام می‌شود. در این میان بورس کالا یکی از زیرمجموعه‌های بازار سرمایه است که مزایای فراوانی دارد. از جمله این‌که کالا از سرمایه افراد در برابر تورم محافظت می‌کند. بورس کالا ابزارهای زیادی را در اختیار مخاطبانش قرار می‌دهد که یکی از آن‌ها صندوقهای سرمایهگذاری کالایی هستند. اما صندوق سرمایهگذاری کالایی چیست و چه ساختار و ویژگی‌هایی دارد؟
بورس کالا سه زیرمجموعه دارد که عبارت‌اند از بازار کالای فیزیکی، بازار اوراق مشتقه مبتنی بر کالا، و بازار صندوقهای سرمایهگذاری. این بازار از زیرساخت‌هایی بهره میبرد که می‌تواند نوسان‌های قیمتی محصولات مختلف را کنترل کند. صندوق سرمایهگذاری کالایی که با نام صندوق کالایی قابل معامله نیز شناخته می‌شوند، یکی از ابزارهای این بازار هستند. اگر بخواهید در کالاهای پرتقاضا سرمایهگذاری کنید، صندوق کالایی گزینه مناسبی برای این کار است. به طور کلی فعالان بورس کالا می‌توانند به جای خریداری کالاهای فیزیکی، در این صندوقها سرمایهگذاری کنند. در ادامه با صندوقهای سرمایهگذاری کالایی و مزایا و روش معامله آن‌ها در بورس کالا بیشتر آشنا می‌شویم.
بیشتر بخوانید
صندوق سرمایهگذاری کالایی چیست؟
زمانی که افراد سبدهای سرمایهگذاری خود را می‌چینند، برخی از کالاهای اساسی را به عنوان جزء جدانشدنی این سبدها در نظر می‌گیرند. افراد قادر خواهند بود به بازارهای تعیین‌شده مراجعه کنند و این اقلام مورد نیاز را تهیه کنند. اما همگی به مشکلات و معضلات معاملات سنتی واقفیم. به همین منظور ابزارهای نوینی برای حل این مشکلات ایجاد شده‌اند. صندوق سرمایهگذاری کالایی یا صندوق کالایی قابل معامله که به آن ETP نیز گفته می‌شود، ممکن است از یک دارایی اساسی تشکیل شود. هم‌چنین می‌تواند ترکیبی از مجموعه چند کالا باشد که تحت نظارت سازمان بورس فعالیت می‌کند.
مشکلاتی مانند الزامات وجه تضمین، محدودیت‌های اجباری و مسائل ارتباطی، خرید و نگهداری کالا، هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری از جمله معضلات رایج در بازارهای سنتی هستند. به همین دلیل بسیاری از افراد نمی‌توانند در این بازار سرمایهگذاری کنند. اما صندوق کالایی توانسته است این مشکلات را حل کند. به این ترتیب سهام‌داران می‌توانند به جای این‌که کالای فیزیکی را خریداری کنند، اوراق این صندوق را بخرند و روی آن سرمایهگذاری کنند.
اما مزیت عمده صندوق سرمایهگذاری کالایی چیست؟ هنوز زود است که بخواهیم در این خصوص صحبت کنیم. اما می‌توان در یک جمله گفت که افرادی که در این صندوقها سرمایهگذاری می‌کنند، مالکیت کالا را در اختیار خواهند داشت اما مسئولیت نگهداری آن به عهده سرمایه‌گذار نیست. آیا همین یک مزیت کافی نیست تا واحدهای صندوق سرمایهگذاری کالایی را خریداری کنیم؟
خرید و فروش واحدهای صندوق ETC
پیشتر گفتیم که صندوقهای سرمایهگذاری کالایی با نام ETP نیز شناخته می‌شوند که از سرواژه‌های عبارت Exchange-traded products به دست آمده است. این عبارت احتمالا شما را به یاد ETF ها یا صندوقهای قابل معامله بیندازد. بله، صندوقهای کالایی در دسته صندوقهای قابل معامله در بورس جای می‌گیرند. یعنی این صندوقها روند قیمتی یک کالای پایه را دنبال می‌کنند. به بیان دیگر، ارزش صندوق با توجه به قیمت دارایی پایه می‌تواند کم یا زیاد شود. برای آشنایی بیشتر با ساختار صندوقهای قابل معامله مقاله «صندوق قابل معامله؛ مالکیت دارایی‌های متنوع با ریسک کمتر» را بخوانید.
به این ترتیب مشخص است که شباهت میان سهام عادی و صندوق کالایی چیست. همان‌طور که سرمایه‌گذاران به خرید و فروش سهام عادی و واحدهای صندوقهای سرمایهگذاری قابل معامله در بورس می‌پردازند، می‌توانند واحدهای صندوق کالایی قابل معامله در بورس را نیز خرید و فروش کنند. یعنی خرید و فروش واحدهای این صندوق نیز در بازار بورس انجام می‌شود. از آن‌جا که بازارگردان در این صندوقها نقش‌ها و وظایف مهمی دارد، ویژگی مهم این صندوقها نقدشوندگی بالای آن‌هاست.
صندوق کالایی قابل معامله در بورس (ETC) صندوقی است با سرمایه متغیر. یعنی واحدهای این صندوق به درخواست ناشر صادر و سپس بازخرید می‌شود. تقاضای بازار مبنای صدور واحدهای جدید خواهد بود. به این ترتیب مشخص است که قیمت بازار صندوق سرمایهگذاری کالایی، به ارزش خالص دارایی‌های آن نزدیک است. اما اگر چنین نبود، فرصت آربیتراژ برای سودجویان فراهم می‌شد.
دارایی پایه صندوق کالایی قابل معامله چیست؟
صندوق کالایی در دو نوع قابل دسته‌بندی است. یکی صندوقهای تک کالایی هستند که دارایی پایه آن‌ها کالایی مانند طلا یا نفت است. دیگری صندوقهای شاخصی هستند که خود سبدی متشکل از چند کالا هستند.
حال می‌خواهیم بدانیم که دارایی پایه صندوق کالایی چیست. دارایی پایه صندوق‌هایی که در بورس کالا پذیرفته می‌شوند، اوراق بهادار مبتنی بر کالاست. اوراق بهادار مبتنی بر کالا نیز شامل انواع مختلفی می‌شوند. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گواهی سپرده کالایی
- قراداد آتی کالایی
- قرارداد اختیار معامله کالایی
- قرارداد سلف موازی استاندارد
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که صندوقهای کالایی به طور مستقیم اختیاری برای خرید و یا نگهداری کالاهای فیزیکی ندارند.
تاریخچه صندوقهای کالایی در ایران و جهان
اگر بخواهیم از اولین صندوق کالایی در جهان یاد کنیم، باید به سال ۲۰۰۴ برگردیم. جایی که در بورس لندن نخستین بار این صندوقها راه‌اندازی شدند. طلا به عنوان دارایی پایه این صندوق انتخاب شد. این صندوق به موفقیت خوبی رسید. پس از آن پای کالاهای دیگری مانند محصولات کشاورزی، حامل‌های انرژی و فلزات صنعتی و گران‌بها نیز به بازار صندوقهای اساسی باز شد. این امر موجب جذب سرمایه‌های زیادی در این بازار شد.
اما در ایران، نخستین صندوق سرمایهگذاری کالایی در سال ۱۳۹۶ تاسیس شد. دارایی پایه این صندوق طلا و هم‌چنین سکه بود. پس از آن، دیگر صندوقهای کالایی با پشتوانه طلا راه‌اندازی شدند.
مزایای صندوق سرمایهگذاری کالایی چیست؟
در لابه‌لای همین خطوط و تا به این‌جا، مزایای صندوقهای کالایی تا حدودی مشخص شدند. اما اگر بخواهیم به طور دقیق‌تر بدانیم که مزایای صندوق سرمایهگذاری کالایی چیست می‌توانیم به چند مورد مهم‌تر اشاره کنیم.
- کاهش هزینه‌ها: پیشتر هم گفتیم که اگر به جای کالای فیزیکی، واحدهای صندوق کالایی قابل معامله را خریداری کنید، هزینه‌های نگهداری، انبارداری، حمل و نقل و خسارت‌های محتمل کاهش پیدا می‌کند.
- تامین امنیت بالا: در صورت خرید واحدهای صندوق کالایی، احتمال خرابی، سرقت و یا خرید کالای غیراصل به صفر می‌رسد.
- بازار ثانویه شفاف: صندوق کالایی قابل معامله، نسبت به بازار خارج از بورس، از شفافیت بیشتری برخوردار است. هم‌چنین هزینه معاملاتی آن نیز کمتر است.
- تنوع: صندوقهای کالایی از دارایی‌ها و کالاهای مختلفی به عنوان دارایی پایه بهره می‌برند. به این ترتیب سبد سرمایهگذاری متنوع خواهد شد. این تنوع در دارایی پایه، کاهش ریسک را به دنبال دارد.
- وجود پشتوانه قوی: پشتوانه کالایی این صندوقها، موجب می‌شود که سرمایهگذاری ریسک اعتباری بسیار کمی داشته باشد. به عنوان مثال، صندوق کالایی با پشتوانه طلا یکی از همین صندوق‌هاست. هم‌چنین نباید فراموش کرد که نهادهای بسیاری بر عملکرد و فعالیت این صندوقها نظارت می‌کنند.
انواع صندوق کالایی در بورس تهران چیست؟
اکنون در بازار بورس کالای ایران، شش صندوق سرمایهگذاری کالایی وجود دارند. دارایی پایه چهار مورد از این شش صندوق، طلا و دو مورد از آن‌ها که از سایرین جدیدتر هستند، محصولات کشاورزی است. از آن‌جا که این صندوقها فعالیت خوبی دارند و در جذب سرمایه عملکرد موفقی داشته‌اند، صندوقهای کالایی دیگری نیز در حال راه‌اندازی هستند. به این ترتیب انتظار می‌رود که صندوقهای کالایی در زمینه نفت، پتروشیمی و زمینه‌های دیگر نیز به زودی تاسیس شوند.
جدول زیر لیستی از صندوقهای کالایی قابل معامله در بورس کالای ایران را نشان می‌دهد.
| ردیف | نام صندوق کالایی | نماد معاملاتی |
| ۱ | صندوق سرمایهگذاری کالایی پشتوانه طلای لوتوس | طلا |
| ۲ | صندوق سرمایهگذاری کالایی زرافشان امید ایرانیان | زر |
| ۳ | صندوق سرمایهگذاری در اوراق بهادار مبتنی بر سکه طلای کیان | گوهر |
| ۴ | صندوق سرمایهگذاری در اوراق بهادار مبتنی بر سکه طلای مفید | عیار |
| ۵ | صندوق سرمایه گذاری طلای سرخ نوویرا | نهال |
| ۶ | صندوق سرمایه گذاری گروه زعفران سحرخیز | سحرخیز |
کارمزد صندوق کالایی قابل معامله
گفتیم که صندوقهای سرمایهگذاری کالایی در بورس مانند سهام عادی خرید و فروش می‌شوند. از این رو مشخص است که برای خرید و فروش آن‌ها باید کارمزد پرداخت کرد. کارمزد پذیره نویسی واحدهای این صندوق، مانند کارمزد معاملات است. کارمزد این صندوقها تنها از سرمایه‌گذار دریافت می‌شود. یعنی خریدار باید این کارمزد را بپردازد.
کارمزد معاملات واحدهای این صندوقها، به اندازه ۰.۰۰۱۲۵ قیمت خرید یا فروش است. این کارمزد شامل کارمزد کارگزار، بورس کالا، سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و هم‌چنین تسویه وجوه، مدیریت فناوری بورس تهران و هم‌چنین حق نظارت سازمان است.
نقش صندوق کالایی با پشتوانه طلا در بازار طلا چیست؟
از دیرباز طلا به عنوان یکی از گران‌قدرترین فلزات به شمار می‌رفته است. به این ترتیب افراد زیادی هنگام سرمایهگذاری، به سراغ آن رفته و می‌روند. صندوق کالایی طلا، اوراق مبتنی بر طلا و هم‌چنین گواهی‌های سپرده سکه طلا را خریداری می‌کند. به این ترتیب سرمایه‌های خرد و کوچک را یک‌جا جمع‌آوری می‌کند. در نتیجه بازدهی خوب صندوق نصیب سهام‌داران خواهد شد. این صندوقها به عنوان یکی از مهم‌ترین صندوقهای اصلی بازار هستند که تاثیر بسیار مهمی در بازار طلا می‌گذارند.
صندوق سرمایهگذاری کالایی طلا، مدیریتی حرفه‌ای دارد. در نتیجه مشخص است که ریسک سرمایهگذاری در این صندوقها بسیار کم است. شما می‌توانید هر میزان که تمایل دارید در این صندوقها سرمایهگذاری کنید. هم‌چنین این صندوقها با تکیه بر بازار ثانویه فعالی که دارند، از نقدشوندگی بالایی نیز برخوردارند. از اوراق این صندوقها می‌توان به جای وثیقه در دریافت وام استفاده کرد. ویژگی دیگر این صندوقها این است که معاملات آن معاف از مالیات است.
چگونه در صندوق سرمایهگذاری کالایی سرمایهگذاری کنیم؟
اما ملزومات سرمایهگذاری در صندوق کالایی چیست؟ هر یک از افرادی که می‌خواهند در این صندوقها سرمایهگذاری کنند، باید دارای کد بورسی فعال باشند. سرمایهگذاری در این صندوقها برای تمامی افراد ممکن است. سرمایه‌گذاران می‌توانند هنگام تاسیس این صندوقها، هر واحد را با قیمت اسمی ۱۰ هزار ریال خریداری کنند. در نهایت متقاضیان می‌توانند به کارگزاری‌های مختلف مراجعه کنند یا این‌که از طریق سامانه‌های معاملاتی، خرید خود را انجام دهند.
بیشتر بخوانید
اهمیت سرمایهگذاری در صندوق کالایی کشاورزی
محصولات کشاورزی از جمله اقلام مصرفی هستند که در سبد غذایی خانوده‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند. فارغ از این مسئله محصولات کشاورزی از دیدگاه‌های دیگری نیز برای کشور ما مهم‌اند. مثلا کشور ما با جمعیتی در حدود ۸۰ میلیون نفر، مصرف‌کنندگان زیادی دارد. هم‌چنین ما به لحاظ جغرافیایی از بستر مناسب برای تولید و کشت محصولات کشاورزی برخورداریم. همین مسائل ایجاد صندوق کالایی کشاورزی را مهم‌تر از هر زمان دیگر جلوه می‌دهد.
پیش‌نیاز تشکیل این صندوقها یکی تولید کالاهای کشاورزی و دیگری فراهم کردن بخش مالی برای تحقق این امر است. علاوه بر مهندسی آب و مهندسی کشاورزی، باید اقداماتی در زمینه سرمایه و بازار پول و بیمه نیز انجام شود. با تاسیس صندوقهای سرمایهگذاری کالایی در بخش کشاورزی، کشاورزان آسیب‌دیده و آن دسته از کشاورزانی که نمی‌توانند محصولات خود را به قیمت تمام‌شده بفروشند، مورد حمایت قرار خواهند گرفت.
اکنون با تکیه بر این ابزار، چنان‌چه دو کشاورز بخواهند کالاهای خود را در آینده با یک‌دیگر و در قیمتی مشخص مبادله کنند، می‌توانند از طریق بورس کالا این عمل را در یک چارچوب قانونی انجام دهند. در این صورت هم فروشنده می‌تواند از قیمت آینده محصولاتش مطمئن شود و هم خریدار می‌تواند برنامه‌ریزی‌های لازم را در خصوص دارایی خود مدیریت کند.
جمع‌بندی
در این مطلب توضیح دادیم که صندوق کالایی چیست. این صندوقها در دسته ابزارهای نوین مالی و صندوقهای قابل معامله قرار می‌گیرند. به این ترتیب می‌توانند معامله کالاها و محصولات را ساده‌تر کنند. دارایی پایه این صندوقها می‌تواند یک یا چند کالا باشد. در نتیجه ارزش واحدهای صندوق با توجه به تغییرات قیمت دارایی پایه تغییر می‌کند.
اکنون در بورس ایران چهار صندوق کالایی با پشتوانه طلا و دو صندوق کالایی با پشتوانه محصولات کشاورزی در حال فعالیت است. هم‌چنین سازمان بورس تلاش‌های خود را انجام داده است تا صندوق کالایی نفتی را نیز تاسیس کند. تاسیس صندوقهای جدید، موجب شفافیت در بازار معاملات کالا می‌شود. هم‌چنین راه‌اندازی این صندوقها، موجب جذب سرمایه‌های فراوانی از بازارهای غیررسمی می‌شود. به این ترتیب دارایی سرمایه‌گذاران به سمت بازارهای رسمی و شفاف سرازیر می‌شود. این مسئله هم به نفع بازار است و هم به نفع سرمایه‌گذار.
