هزینه استهلاک چیست؟ ارزیابی بهای فرسایش دارایی‌ها

یکی از مهم‌ترین موارد موجود در صورت‌های مالی که اساس تحلیل بنیادی هستند، هزینه استهلاک است. توجه به هزینه استهلاک در برنامه‌ریزی‌های آینده‌ی شرکت‌ها و واحدهای تولیدی، بسیار ضروری است. هزینه استهلاک همان‌طور که از نام آن پیدا است، به هزینه‌هایی اشاره دارد که به صورت تدریجی و با گذر زمان و فرسودگی، به دارایی‌ها وارد می‌شود. به عبارتی استهلاک همان کاهش ارزش اجتناب‌ناپذیر دارایی‌ها است. اما مقوله‌ی هزینه استهلاک به همین سادگی نیست، تعاریف و زیرمجموعه‌های مختلفی دارد و برای محاسبه آن روش‌های متفاوتی وجود دارد. در این مطلب به طور کامل توضیح می‌دهیم که هزینه استهلاک دقیقا چیست و به چه طریقی محاسبه می‌شود.

• آشنایی با مفهوم استهلاک
• هزینه استهلاک در حسابداری چیست؟
• انواع استهلاک در حسابداری
• چه مسائلی موجب استهلاک دارایی‌ها می‌شوند؟
• شاخص‌های محاسبه هزینه استهلاک چیست؟
• انواع روش‌های محاسبه هزینه استهلاک چیست؟
• نحوه محاسبه هزینه استهلاک در اکسل
• مقایسه روش‌های مختلف استهلاک در حسابداری
• جمع‌بندی

آشنایی با مفهوم استهلاک

استهلاک یک شیوه حسابداری است که در آن هزینه‌ها به دارایی مشهود و غیرمشهود (در طول عمر مفیدشان) تخصیص داده می‌شوند. یعنی استهلاک نشان می‌دهد که در یک بازه زمانی مشخص چه میزان از ارزش دارایی موجود، استفاده شده است.

اما مهم است که بدانیم اساس مفهوم هزینه استهلاک چیست. به این مسئله دقت کنید که هزینه‌هایی که برای خرید یک دستگاه می‌پردازید چگونه می‌تواند با درآمدهای حاصل از کارکرد آن دستگاه هم‌خوانی داشته باشد. مثلا اگر دارایی‌ای به قیمت یک میلیارد تومان خریداری کرده‌اید، با توجه به استهلاک مستقیم و عمر مفید ۱۰ ساله‌اش، باید هزینه استهلاک سالیانه آن را ۱۰۰ میلیون تومان در نظر گرفت. به این ترتیب لازم است که هزینه استهلاک را با دارایی‌هایی که به کمک این دستگاه حاصل می‌شود، تطبیق داد.

هزینه استهلاک در حسابداری چیست؟

پیش از آن‌ که بدانیم روش‌های مختلف محاسبه هزینه استهلاک چیست، باید به چند مسئله توجه کنیم. نخست آن‌ که، هدف اصلی محاسبه استهلاک در حسابداری اندازه‌گیری سود است. این مسئله از طریق اندازه‌گیری کاهش در میزان سودمندی دارایی‌ها قابل بررسی است.

اگر بخواهیم از منظر حسابداری استهلاک را بررسی کنیم، باید گفت سرشکن کردن قیمت یک دارایی ثابت (مانند تجهیزات و ماشین‌آلات) به عمر مفید آن‌ها، استهلاک نامیده می‌شود.

از آن‌جا که هزینه‌ها و درآمدها باید با هم هم‌خوانی داشته باشند، واحدهای تجاری دارایی‌هایی را که وسایلی برای رسیدن به درآمد هستند، به هزینه تبدیل می‌کنند. اگر بخواهیم به بیانی دیگر این مسئله را موشکافی کنیم، باید گفت بهایی که برای یک دارایی پرداخته می‌شود، در طول عمر مفید آن ثابت می‌ماند. مجموع اقلام استهلاک دوره‌هایی که در آن‌ها از آن دارایی استفاده شده است، برابر است با اختلاف بهای اولیه برای خرید دارایی و ارزش آن پس از سر آمدن طول عمر مفیدش.

اما فایده محاسبه هزینه استهلاک چیست؟ این مسئله موجب می‌شود که شرکت‌ها متوجه شوند در طول یک دوره به چه میزان از ارزش دارایی خریداری‌شده‌ استفاده می‌شود. با افزودن هزینه‌ دارایی‌های مذکور به هزینه برند، می‌توان در راستای اهداف مالیاتی گام برداشت. هم‌چنین بازپرداخت مالیات نیز با تکیه بر این مسئله به میزان چشم‌گیری قابل کاهش است. این امر از جمله اصلی‌ترین و اساسی‌ترین کاربردهای استهلاک است که در قالب یک مثال در بخش قبلی به آن پرداختیم.

در استهلاک حسابداری، مسائل مهمی باید موردتوجه قرار گیرند. اما از جمله مهم‌ترین آن‌ها، باید به دو نکته زیر اشاره کرد:

• استهلاک با ارزیابی دارایی متفاوت است و نباید از این دو به جای هم استفاده کرد.
• منظور از استهلاک انباشته، این نیست که بنگاه یا شرکت مذکور، اقدام به انباشته کردن وجوه نقدی کرده است تا پس از اینکه دارایی مستهلک شد، آن را به کمک وجوه ذخیره‌شده جایگزین کند.

فرمول استهلاک انباشته عبارت است از مجموع هزینه‌های استهلاک ثبت‌شده از زمان خرید دارایی ثابت. یعنی در هر دوره میزان استهلاکی که محاسبه شده است در حسابی با عنوان استهلاک انباشته ذخیره می‌شود. این مسئله در حالی است که هزینه استهلاک تنها نشان‌گر میزان استهلاک دوره جاری است. ارزش دفتری دارایی برابر است با اختلاف استهلاک انباشته دارایی و بهای تمام‌شده آن.

در تعاریف فوق بارها از کلمه دارایی استفاده کردیم. دارایی به هر چیزی گفته می‌شود که برای خریدن و استفاده از آن مبلغی را پرداخت کرده باشید. تنها دارایی‌هایی را می‌توان مستهلک کرد که در تصاحب شرکت است و شرکت از آن‌ها به منظور پیش‌برد اهداف و انجام کسب و کار و درآمدزایی استفاده می‌کند.

انواع استهلاک در حسابداری

در حسابداری با دو نوع استهلاک سروکار داریم که عبارت‌اند از:

• استهلاک اعم
• استهلاک کاهش منابع طبیعی

استهلاک اعم همان سرشکن کردن بهای تمام‌شده دارایی بر عمر مفید آن است که خود در دو گروه دیگر قابل بررسی است:

1. استهلاک دارایی‌های مشهود که به دارایی‌های بلندمدتی اشاره دارد که موجودیتی عینی دارند. مانند تجهیزات و ماشین‌آلات یا ساختمان.
2. استهلاک دارایی‌های نامشهود در سمت مقابل قرار می‌گیرند. یعنی دارایی‌هایی که ماهیت فیزیکی ندارند و تنها به دلیل امتیازاتی که دارند مفیدند. مثل حق امتیاز، علایم تجاری، حق اختراع و حق تالیف.

استهلاک حسابداری کاهش منابع طبیعی نیز به مواردی اشاره دارد که در پی استخراج و یا مصرف، به کاهش میزان ذخیره‌شده می‌انجامد. یعنی زمانی که از معادن یا چاه نفت استخراج می‌کنید، میزان ذخایر آن کم می‌شوند. این مسئله به سرمایه‌گذاری در موجودی‌های داخل زمین اشاره دارد.

مطابق بند ۵ استاندارد حسابداری شماره ۱۱ که در سامانه سازمان حسابرسی قابل دسترسی است، فرآیند استهلاک دارایی‌های ثابت مشهود با آماده شدن دارایی برای بهره‌برداری آغاز می‌شود؛ یعنی زمانی که دارایی در مکان مورد نظر به منظور بهره‌برداری قرار می‌گیرد و تمام شرایط لازم برای کار کردن آن فراهم شده است.

اما برآورد عمر مفید دارایی، با توجه به پیش‌بینی‌های واحد تجاری با در نظر گرفتن تجربه دارایی‌های مشابه انجام می‌شود. در بند ۵۶ استاندارد مذکور، مبلغ استهلاک‌پذیر یک دارایی پس از تفریق ارزش اسقاط از بهای تمام‌شده قابل محاسبه است.

چه مسائلی موجب استهلاک دارایی‌ها می‌شوند؟

• عدم استفاده مداوم از دارایی موجب فرسودگی آن در طول زمان می‌شود.
• چنان‌چه دارایی فاقد کیفیت لازم باشد، به مرور زمان کارایی‌اش را از دست می‌دهد.
• زنگ‌زدی یا پوسیدگی نیز عامل مهمی به شمار می‌رود.
• برخی از تجهیزات مانند قطعات الکترونیکی یا کامپیوترها، به شدت وابسته به زمان هستند. یعنی ممکن است با گذشت زمان و پیش از آن‌ که دچار فرسایش شوند، به دلیل قدیمی شدن قابلیت‌ها و تولید مدل‌های جدید با قابلیت‌های به‌روز‌تر، کنار گذاشته شوند. پس عمر مفید یک دارایی می‌تواند با عمر فیزیکی آن تفاوت داشته باشد. به این ترتیب نابابی فنی ناشی از پیشرفت تکنولوژی نیز عاملی است که در استهلاک برخی دارایی‌ها موثر است.
• برخی از دارایی‌ها نیز به دلیل محدودیت‌هایی نظیر تاریخ انقضا مستهلک می‌شوند.

بعضی از دارایی‌هایی که انتظار نمی‌رود مجددا مورد استفاده قرار گیرند، با کاهش ارزش مواجه می‌شوند. این ارزش باید با توجه به پیش‌بینی فروش این دارایی‌ها که خالص ارزش بازیافتنی نام دارد، کاهش پیدا کند. اموالی که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، در حساب مخصوصی در بخش دارایی‌های شرکت نگهداری می‌شوند.  

شاخص‌های محاسبه هزینه استهلاک چیست؟

به منظور محاسبه استهلاک یک دارایی ثابت، لازم است که به چند مسئله دقت کنیم:

• بهای تمام‌شده: این فاکتور به بهایی که برای ساخت یا خرید یک دارایی اختصاص می‌یابد، اشاره دارد.
• عمر مفید برآوردی: مدت‌زمانی است که انتظار می‌رود از دارایی استفاده شود.
• ارزش اسقاط برآوردی: مبلغی است که پیش‌بینی می‌شود در پایان عمر مفید دارایی ثابت از فروش آن حاصل شود.

به این ترتیب در نحوه محاسبه هزینه استهلاک باید به یک عامل واقعی و دو عامل تخمینی توجه کرد. اختلاف میان بهای تمام‌شده و ارزش اسقاط، ماخذ استهلاک نامیده می‌شود. دقت کنید که در عمل معمولا ارزش اسقاط را در نظر نمی‌گیرند. در واقع در برخی از مواقع حاصل فروش اسقاط دارایی با هزینه پیاده کردن آن یکسان است. در این شرایط عملا ارزش اسقاط برابر با صفر خواهد بود. هم‌چنین اگر مبلغ حاصل از فروش بسیار ناچیز باشد، می‌توان از محاسبه ارزش اسقاط چشم‌پوشی کرد.

بهای تمام‌شده دارایی = مبلغی که برای خرید آن پرداخته می‌شود + ارزش افزوده + هزینه حمل دارایی + نصب و راه‌اندازی

عمر مفید را می‌توان بر اساس بازه‌های زمانی هم‌چون ماه و سال و یا این‌که جمع محصولاتی که به کمک آن دارایی قابل تولید است، تعیین کرد. در این شرایط میزان تولید بر حسب واحد سنجش یا جمع ساعات کارکرد و بهره‌برداری مورد توجه قرار می‌گیرد. کاهش عمر مفید دارایی به صورت هزینه استهلاک به عملیات واحد اقتصادی اختصاص می‌یابد.

در علم حسابداری، در صورت سود و زیان، استهلاک با توجه به ماهیت و موارد کاربرد دارایی در قالب یکی از سه عنوان هزینه فروش، هزینه اداری یا هزینه ساخت کالای فروش‌رفته در نظر گرفته می‌شود. هزینه پیاده‌سازی و تعویض دارایی هم ممکن است به هزینه‌های اولیه اضافه شود. نکته مهم دیگر این است که نحوه محاسبه هزینه استهلاک با توجه به سیاست‌ها و راه‌کارهای مختلف شرکت‌ها با هم متفاوت خواهد بود.

انواع روش‌های محاسبه هزینه استهلاک چیست؟

در میان روش‌هایی که برای محاسبه هزینه استهلاک وجود دارد، چند روش عمده به چشم می‌خورد که هر کسب‌وکاری می‌تواند با توجه به دارایی‌هایی که دارد از یکی از این روش‌ها کمک بگیرد. این سه روش عبارت‌اند از:

• استهلاک خط مستقیم
• استهلاک کاهشی
• استهلاک واحدهای تولید

در ادامه این روش‌ها را بررسی می‌کنیم.

محاسبه هزینه استهلاک به روش خط مستقیم

ساده‌ترین نحوه محاسبه هزینه استهلاک دارایی همین مورد است. معمولا کسب‌وکارهایی که حجم آن‌ها کوچک است و شخصی را به عنوان حسابدار برای انجام امور مالی خود استخدام نمی‌کنند، می‌توانند از این روش استفاده کنند. در این شیوه یک هزینه ثابت را در دوران عمر مفید دارایی به عنوان هزینه استهلاک مدنظر قرار می‌دهند. هر سال این مبلغ از دارایی‌های شرکت کم می‌شود.

اما فرمول محاسبه هزینه استهلاک در این روش چیست؟ ابتدا باید ارزش اسقاط دارایی در پایان عمر مفید آن محاسبه شود. سپس این میزان باید از ارزش اولیه خرید دارایی کم شود. در نهایت حاصل به‌دست‌آمده تقسیم بر سال‌های عمر مفید دارایی خواهد شد. عددی که به دست می‌آید هزینه استهلاک را نشان می‌دهد که در طول زمان عمر مفید کالا، ثابت است.

محاسبه هزینه استهلاک سالانه به روش خط مستقیم = (ارزش اسقاط دارایی – بهای تمام شده دارایی)/ تعداد سال‌های عمر مفید دارایی.

مثال: شرکتی را در نظر بگیرید که دستگاهی به ارزش ۱۰۰ میلیون تومان خریده است. عمر مفید این دستگاه ۱۰ سال برآورد شده است. پس از ۱۰ سال ارزش دستگاه مذکور چیزی در حدود ۲۰ میلیون تومان تخمین زده می‌شود. به منظور محاسبه هزینه استهلاک به شیوه خط مستقیم، لازم است ارزش اسقاط که ۲۰ میلیون تومان است از ارزش اولیه کم شود. این عدد برابر خواهد بود با ۸۰ میلیون تومان. در نهایت اگر این حاصل را بر سال‌های عمر مفید دستگاه تقسیم کنیم، هزینه استهلاک سالیانه برابر خواهد بود با ۸۰۰ هزار تومان.

محاسبه هزینه استهلاک به روش کاهشی

در این شیوه، هزینه استهلاکی که در سال‌های اولیه برای دارایی در نظر گرفته می‌شود، با گذشت زمان کم می‌شود. یعنی این هزینه در سال‌های نخست بیشتر است. بدیهی است که این نحوه محاسبه هزینه استهلاک، برای دارایی‌هایی به کار می‌رود که ارزش آن‌ها در سال‌های اولیه بیشتر است و پس از مدتی کارایی خود را از دست می‌دهند. مثلا تجهیزات مربوط به تکنولوژی در همین گروه جای می‌گیرند. این تجهیزات دارایی‌های هستند که گذشت زمان بر کارایی آن‌ها اثر می‌گذارد. چرا که با تولید مدل‌های جدید، ارزش اولیه مدل‌های قدیمی به مرور کم و کم‌تر می‌شود.

اما فرمول محاسبه هزینه استهلاک کاهشی چیست؟ در این روش هم نرخ ثابتی برای استهلاک دارایی در نظر گرفته می‌شود. هنگام محاسبه هزینه استهلاک سالانه، این نرخ را در ارزش دارایی ضرب می‌کنند. از آن‌جا که در سال نخست ارزش دارایی بیشتر است، هزینه استهلاک نیز بیشتر خواهد بود. بدیهی است که در سال‌های بعدی و با کاهش ارزش دارایی، هزینه استهلاک رفته‌رفته کم و کم‌تر می‌شود.

نرخ استهلاک را می‌توان به کمک جدولی که توسط استاندارد تنظیم شده است، محاسبه کرد. هم‌چنین می‌توان از استهلاک خط مستقیم کمک گرفت. با تقسیم هزینه استهلاک خط مستقیم بر اختلاف ارزش اولیه و ارزش اسقاطی، عددی به دست می‌آید که از دو برابر کردن آن می‌توان نرخ استهلاک را به دست آورد. در ادامه هم برای محاسبه هزینه استهلاک سالانه، کافی است نرخ استهلاک در ارزش دارایی در آن سال ضرب شود.

محاسبه هزینه استهلاک به روش واحدهای تولید

 اما این روش با روش‌های دیگر متفاوت است. اکنون می‌خواهیم ببینیم تفاوت نحوه محاسبه هزینه استهلاک واحدهای تولیدی در چیست. در این شیوه زمان مانند دو روش قبلی عاملی تعیین‌کننده به شمار نمی‌رود. بلکه میزان کارکرد دستگاه است که در این میان بر استهلاک اثرگذار است. به عبارت دیگر اگر در یک بازه زمانی از یک دارایی استفاده می‌کنید، هزینه استهلاک آن قابل محاسبه است. اما اگر از آن دارایی استفاده نکنید یا میزان استفاده‌تان کمتر باشد، هزینه استهلاکی که می‌پردازید کمتر خواهد بود. معمولا هزینه استهلاک دارایی‌هایی که ارزش آن‌ها بسیار بالاست به کمک این روش محاسبه می‌شود. در این روش برای مواقعی که میزان تولید بالاست، هزینه‌های بالایی برای استفاده از تجهیزات در نظر گرفته می‌شود.  

در این روش ابتدا باید تعداد واحدهای تولیدی را در یک بازه زمانی معین در نظر بگیرید. سپس لازم است که این عدد را بر تعداد کل واحدهایی که دستگاه در سال‌های عمر مفیدش تولید کرده است، تقسیم کنید. در نهایت عدد حاصل در ارزش دارایی (در بازه زمانی که قبلا تعیین شده است) ضرب خواهد شد. به این ترتیب هزینه استهلاک در آن بازه زمانی به دست خواهد آمد.

هزینه استهلاک واحد = عمر مفید هر واحد / (ارزش متعارف – ارزش باقی‌مانده)

هزینه استهلاک دوره‌ای = هزینه استهلاک واحد * واحدهای تولید شده

نحوه محاسبه هزینه استهلاک در اکسل

اما در تراز پایان سال، باید استهلاک دارایی‌ها را لحاظ کرد. با توجه به آن‌که نرم‌افزارهای حسابداری بسیار متنوع و پیشرفته شده‌اند، دیگر نیازی به محاسبه دستی این اعداد و ارقام نیست. در این بخش به کمک چند مثال ساده، شیوه‌های مختلف محاسبه هزینه استهلاک را در اکسل بیان می‌کنیم.

باید توجه کرد که هر یک از این شیوه‌ها با توجه به نوع دارایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مثال‌های زیر از توابع DDB، DB، SYD SLN و VDB استفاده خواهد شد که در اکسل وجود دارند.

نحوه محاسبه هزینه استهلاک در اکسل به کمک روش خط مستقیم

این شیوه را پیش‌تر توضیح دادیم و اکنون تنها قصد داریم با بیان مثال، محاسبات آن را در اکسل انجام دهیم. همان‌طور که بیان کردیم، مقدار استهلاک دارایی را ثابت در نظر می‌گیریم و در هر دوره مالی از تابع SLN کمک می‌گیریم. به این ترتیب می‌توان مقدار افت قیمت دارایی را با توجه به دوره بهره‌برداری از آن مشخص کرد. پارامترهای این تابع به شرح زیر هستند:

• Cost: که به ارزش یا قیمت‌ تمام‌شده دارایی اشاره دارد. این عدد مقداری مثبت دارد و ارزش دارایی را در آغاز طول عمر مفیدش نشان می‌دهد.
• Salvage: که آن را با عنوان ارزش اسقاط می‌شناسیم و مقداری مثبت دارد که نشان‌گر ارزش دارایی در انتهای عمر مفیدش است.
• Life: که طول عمر مفید دارایی را نشان می‌دهد، مقداری مثبت دارد. ارزش یک دارایی در انتهای طول عمرش برابر است با ارزش اسقاط.

نکته: در این بخش باید به یک نکته مهم باید دقت کنید. در توابع مالی در اکسل لازم است که واحدهای زمانی پارامترها را یکسان در نظر بگیرید. مثلا اگر پارامتر Life را بر حسب ماه در محاسبات خود لحاظ کرده‌اید، سایر پارامترها را نیز باید بر حسب ماه محاسبه کنید. البته با توجه به این‌که این هزینه‌ها را دفاتر مالی پایان سال ثبت می‌کنیم بهتر است بازه زمانی را بر حسب سال در نظر بگیریم. دقت کنید که لازم است هزینه استهلاک را در صورت‌های مالی در قسمت هزینه‌ها درج کنید. چرا که این عدد از میزان دارایی کم می‌شود. پس با این تفاسیر مشخص است که که فلسفه نام‌گذاری هزینه استهلاک چیست؛ استهلاک از دیدگاه حسابداری نوعی هزینه محسوب می‌شود.

مثال

چنین در نظر بگیرید که عمر مفید یک جرثقیل ۱۰ سال است. ارزش آن را نیز برابر با ۱۰ میلیون تومان در نظر بگیرید. یعنی برای خرید این وسیله مبلغ ۱۰ میلیون تومان پرداخت شده است. چنان‌چه پس از گذشت ۱۰ سال، ارزش اسقاط آن را یک میلیون تومان لحاظ کنید، هزینه استهلاک آن را به کمک تابع SLN محاسبه می‌کنیم. با انجام محاسبات، هزینه استهلاک به صورت ثابت و سالانه قابل دسترسی خواهد بود. توجه کنید که برای کار با این تابع لازم است به سربرگ Formula در اکسل مراجعه کنید. سپس از قسمت Functions Library گزینه Financial را ا نتخاب کنید. در لیستی که ظاهر می‌شود، تابع موردنظر را از میان توابع موجود انتخاب کنید.

محاسبات فوق نشان‌گر آن است که هر سال مبلغ ۹۰۰ هزار تومان از ارزش دارایی مذکور کسر می‌شود. به این ترتیب پس از این‌که این زمان به پایان می‌رسد، ارزش دارایی به یک میلیون تومان خواهد رسید. فرمول محاسباتی تابع فوق را نیز در تصویر بالا مشاهده می‌کنید. اما اگر برای‌تان جای سوال است که دلیل نام‌گذاری این نحوه محاسبه هزینه استهلاک چیست باید گفت به دلیل آن‌که میزان کاهش ارزش دارایی در این شیوه ثابت است و تغییرات آن در زمان به صورت خطی اندازه‌گیری می‌شود به آن روش خط مستقیم گفته می‌شود.

با نگاهی به تصویر زیر می‌توانید پارامترهای این تابع را مشاهده کنید. مقادیری که در مثال نخست به آن پرداخته شد، در تصویر زیر قابل مشاهده است.

نکته: در برخی از شرایط نیاز به محاسبه هزینه استهلاک انباشته داریم. چنان چه نرخ استهلاک سالانه به صورت خطی و با تابع SLN محاسبه شده باشد، به منظور محاسبه استهلاک انباشته در طول N سال نخست کارکرد دستگاه، باید نرخ استهلاک سالانه در عدد N ضرب شود. مثلا پس از پنج سال هزینه استهلاک انباشته دستگاه برابر است با 4 میلیون و 500 هزار تومان (۵ * ۹۰۰,۰۰۰). پس در انتهای سال پنجم ارزش این دستگاه در دفاتر مالی برابر است با ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان (۴,۵۰۰,۰۰۰ – ۱۰,۰۰۰,۰۰۰).

نحوه محاسبه هزینه استهلاک در اکسل به کمک روش مجموع سنوات (Sum-of-Years Depreciation)

این روش همان شیوه استهلاک کاهشی است که پیش‌تر به آن پرداخته‌ایم. یعنی روشی که در آن دارایی در سال نخست بیشترین کاهش ارزش را دارد و این مسئله به مرور کم می‌شود. معمولا برای محاسبه استهلاک ماشین‌آلات صنعتی از این روش استفاده می‌شود. در این روش استهلاک از طریق ضرب مبلغ قابل استهلاک دارایی در یک کسر محاسبه می‌شود. در مخرج کسر مجموع سال‌های عمر دارایی لحاظ می‌شود.  

مجموع سنوات عمر دارایی = (عمر مفید دارایی + ۱) عمر مفید دارایی / ۲.

با توجه به این‌که در انتهای سال اول، ارزش دارایی با در نظر گرفتن استهلاک کم می‌شود، ارزش دارایی در انتهای سال نخست مبنای محاسبات استهلاک در سال دوم است. این مسئله موجب می‌شود که هزینه استهلاک در پی افزایش سال‌های فعالیت دستگاه کم شود.

تابع SYD تمام پارامترهای تابع SLN را داراست و تنها یک پارامتر اضافه‌تر با نام Per‌ نیز دارد. این پارامتر به دوره‌ای اشاره دارد که می‌خواهید استهلاک مجموع سنوات را در آن زمان محاسبه کنید. این تابع نیز مانند تابع SLN از سربرگ Formula قابل دستیابی است. فرمول این تابع به شکل زیر است:

در این تابع نیز باید به یکسان بودن واحدهای زمانی پارامترها توجه داشته باشید.

مثال

مجددا اطلاعات مربوط به مثال اول را در نظر بگیرید. هزینه استهلاک این دستگاه در ماه ششم و هجدهم فعالیتش به شکل زیر قابل محاسبه است:

از مقایسه این دو مقدار می‌توان دریافت که هزینه استهلاک با گذشت زمان کاهش پیدا کرده است.

در نمودار زیر می‌توانید هزینه استهلاک دارایی مذکور را با گذشت زمان ببینید. این هزینه با رنگ نارنجی در تصویر مشخص است. درست است که میزان تغییرات به شکل خطی است؛ ولی ارزش دارایی (خط آبی‌رنگ) تغییراتی به فرم نمایی منفی دارد و نشان از این دارد که در ابتدای طول عمر کاهش به صورت سریع و در انتهای آن به صورت اندک بوده است. در نهایت هم ارزش دارایی در انتهای عمر مفیدش، به ارزش اسقاط که همان یک میلیون تومان است رسیده است.

محاسبه هزینه استهلاک به روش مانده نزولی یا نرخ تنزیل در اکسل

حال می‌خواهیم بدانیم منظور از هزینه استهلاک به روش مانده نزولی چیست. از آن‌جا که در روش خط مستقیم میزان کاهش ارزش دارایی به صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود، به جای آن‌که از نرخ کاهش یا تعادل استفاده شود، از واژه کاهش استفاده می‌شود. به‌علاوه در شرایطی که از تابع SYD به منظور محاسبه نرخ استهلاک استفاده می‌شود، ارزش دارایی در سال جاری از طریق تفاضل ارزش دارایی سال قبل از میزان استهلاک سال قبل حاصل می‌شود.

به این ترتیب میزان کاهش‌ در سال‌های مختلف با توجه به گذشت زمان به صورت خطی در نظر گرفته می‌شود. اما اگر تغییرات با یک نرخ یا درصد مشخص کسر شوند، دیگر باید به دنبال یک روش جدید بود. این روش نرخ تنزیل یا مانده نزولی نام دارد.

اگر برای به‌دست‌آوردن میزان استهلاک دارایی یک نرخ ثابت را مدنظر قرار می‌دهید، بهترین کار آن است که از توابع DB و DDB استفاده کنید. پارامترهای تابع DB در تصویر زیر مشخص شده‌اند. دقت کنید منظور از Period، بازه زمانی است که تمایل به محاسبه هزینه استهلاک در آن دوره را دارید.

این تابع ویژگی‌های کاربردی مطلوبی دارد که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. اگر دوره و عمر مفید دارایی‌ها را به صورت سالانه در نظر بگیریم اما زمان خرید دارایی با ابتدای سال مالی هم‌خوانی نداشته باشد، می‌توان در ماه‌های مربوط به اولین سال نیز مقداری را در نظر گرفت. به بیان دیگر، می‌توان در سال نخست فقط برای تعداد ماه‌های مشخص‌شده، هزینه استهلاک را در محاسبات گنجاند. هرچند این پارامتر اختیاری است. اگر عددی نداشته باشد، تعداد ماه‌های سال اول به صورت کامل و برابر با ۱۲ لحاظ خواهد شد.

شیوه محاسبه هزینه استهلاک در تابع مذکور به شکل زیر است:

در این فرمول DB₁ نماینده دوره نخست و DB_life دوره آخر است. DB_life-1 مجموع استهلاک تا پیش از آخرین دوره یا همان عمر مفید دارایی است.

مثال

دستگاهی را در نظر بگیرید که در ماه چهارم سال و به ارزش ۱۰۰ میلیون تومان خریداری شده است. عمر مفید این دستگاه را پنج سال در نظر بگیرید. سال مالی نیز در پایان اسفند در نظر گرفته می‌شود. از سوی دیگر ارزش اسقاطی این دستگاه پس از گذشت عمر مفید آن برابر است با ۱۰ میلیون تومان. مقدار استهلاک این دستگاه در انتهای سال مالی و به کمک تابع DB در تصویر زیر مشخص است:

دقت کنید از آن‌جا که دستگاه در ماه تیر خریداری شده است، پارامتر month برابر است با ۴-۱۲. هم‌چنین به خاطر داشته باشید که محاسبه نرخ استهلاک مبنای خاصی دارد و نمی‌توان آن را به دل‌خواه تعیین کرد، برای این کار باید از تابع DDB استفاده کرد.

نحوه محاسبه هزینه استهلاک در اکسل به روش مانده نزولی مضاعف

چنان‌چه تمایل داشته باشید که میزان نرخ را به شکل ثابت در محاسبه استهلاک در نظر بگیرید، لازم است که از تابع DDB استفاده کنید. در این روش درصد ثابتی که در نظر گرفته می‌شود دو برابر نرخ استهلاک خط مستقیم است.

نرخ نزولی مضاعف سالانه = (۱ / عمر مفید دستگاه بر حسب سال) * ۲

دقت کنید در این روش ارزش اسقاط نباید مستهلک شود. یعنی باید تا زمانی که دارایی را کنار نگذاشته‌اید، در دفتر باقی بماند. پارامتر‌های این تابع را می‌توانید در ادامه مشاهده کنید.

پارامتر Factor در این بخش همان نرخ استهلاک است که مقداری اختیاری است. یعنی اگر این مقدار را وارد نکنید، به صورت پیش‌فرض برابر با ۲ خواهد بود. به همین خاطر است که این شیوه به مانده نزولی مضاعف یا Double Decline Balance معروف است.

مثال

اگر دستگاهی داشته باشیم که طول عمر مفیدش ۱۰ سال باشد و برای خرید آن ۱۰ میلیون تومان هزینه کرده باشیم و اسقاط آن یک میلیون تومان ارزش داشته باشد، برای محاسبه میزان استهلاک آن به شیوه مانده نزولی مضاعف، در سال اول به صورت زیر محاسبه می‌شود:

در روش DB یا DDB در پایان دوره، ممکن است پس از کسر استهلاک‌های دوره‌ها، ارزش دارایی به ارزش اسقاط نرسد. هرچند به آن بسیار نزدیک خواهد بود.

مثال

مجددا مثال نخست را به یاد بیاورید. در جدول زیر محاسبات تابع DB و DDB قابل ملاحظه است. از این جدول می‌توان دریافت که نرخ تنزیل در تابع DB برابر با ۰.۲۰۶ است؛ در حالی‌که در تابع DDB این نرخ برابر است با دو درصد. به‌علاوه ارزش دارایی در انتهای عمر مفیدش در هیچ‌یک از توابع به مبلغی که پیش‌بینی شده بود، نرسیده است ولی به آن نزدیک است. به همین دلیل می‌توان از تابع جایگزین VDB استفاده کرد.

محاسبه هزینه استهلاک در اکسل به روش نرخ تنزیل متغیر

نرخ تنزیل به کمک تابع VDB قابل محاسبه است. در روش مجموع سنوات نیز به این مسئله اشاره شد که هزینه استهلاک به صورت سالانه در حال تغییر است. در این تابع نیز نرخ استهلاک متغیر در نظر گرفته می‌شود. هرچند این نرخ در آغاز سال‌های عمر دارایی مقدار زیادی دارد و رفته‌رفته از آن کاسته می‌شود.

مثلا می‌توانید نرخ استهلاک یک دارایی را به صورت سالانه برابر با ۱.۵ درصد ارزش سال جاری لحاظ کنید. هم‌چنین این امکان هم وجود دارد که در برخی از دوره‌ها، تنها یک نرخ استهلاک در نظر بگیرید ولی در دوره‌های دیگر نرخ‌های متفاوتی را در محاسبات دخیل کنید. به این ترتیب نحوه محاسبه هزینه استهلاک متفاوت خواهد بود. در ادامه می‌توانید این تابع را به همراه پارامتر‌هایی که دارد در تصویر زیر مشاهده کنید:

پارامترهای این تابع به شرح زیر هستند:

• Start period یا دوره آغازین محاسبه استهلاک: زمانی که محاسبه هزینه استهلاک در آن آغاز می‌شود.
• End period یا دوره پایان محاسبه استهلاک: زمانی که محاسبات در آن به پایان می‌رسد.
• Factor، عامل یا نرخ تنزیل: نرخ استهلاک می‌تواند برابر صفر باشد که در این صورت استهلاک در شرایطی که پارامتر no_switch مقدار false داشته باشد، خطی است. اگر این پارامتر برابر ۲ باشد، استهلاک مانده نزولی مضاعف است. ممکن است این پارامتر هر مقدار دلخواه دیگری هم داشته باشد.
• No_switch یا تغییر به محاسبه استهلاک خطی: مقداری است که یا True است یا False. از این پارامتر برای مشخص کردن این مسئله استفاده می‌شود که از تابع استهلاک خطی در محاسبات کمک گرفته شده یا مانده نزولی.

مثال

دستگاه مثال یک را دوباره در نظر بگیرید. چنان‌چه استهلاک سال اول این دستگاه را به روش نزولی و با نرخ تنزیل ۱.۵ یا ۱۵ درصد محاسبه کنیم، نتیجه به شکل زیر خواهد بود. البته در فرمول دوم استهلاک خطی با نرخ ثابت را در نظر گرفته‌ایم که می‌توانید تفاوت میان این دو مقدار را مشاهده کنید.

در جدول زیر می‌توانید مقایسه دو روش استهلاک جمع سنوات و نرخ تنزیل ۲ (نزولی مضاعف) را مشاهده کنید. می‌بینید که در هر یک از دو روش مذکور، ارزش دارایی در پایان طول عمر دستگاه برابر است با یک میلیون تومان.

می‌بییند که نرخ کاهش در روش استهلاک نزولی مضاعف در آغاز، بیشتر از استهلاک جمع سنوات است. اما در سال‌های بعدی این مسئله متفاوت است. در نمودار زیر می‌توانید ارزش دارایی مذکور را در هر دو شیوه و برای سال‌ نخست تا سال پایانی مشاهده کنید.

مقایسه روش‌های مختلف استهلاک در حسابداری

به کمک روش میزان تولید دارایی، می‌توان مناسب‌ترین و بهترین راه را برای برخورد با دارایی‌هایی که در اثر استفاده فیزیکی فرسوده نمی‌شوند، به کار بست. یعنی اگر یک دارایی در یک بازه زمانی قادر به ایجاد درآمد بیشتر باشد، هزینه استهلاک آن نیز بیشتر خواهد بود. اما در روش برآورد میزان تولید تنها باید دارایی‌هایی را لحاظ کرد که کارکرد آن‌ها از طریق معیارهایی نظیر کلیومتر یا سرعت پرواز قابل اندازه‌گیری باشد. مثلا هواپیما یا کامیون.

روش‌ تسریعی استهلاک (از جمله روش‌ نزولی مضاعف و مجموع سنوات) در دارایی‌هایی کاربرد دارد که در سال نخست فعالیت‌شان درآمد بیشتری را حاصل می‌کنند. به این ترتیب هزینه استهلاک آن‌ها بیشتر است. در ادامه می‌توانید دسته‌بندی این روش‌ها را مشاهده کنید.

انواع روش‌های محاسبه استهلاک با توجه به گذر زمان:

• روش خط مستقیم

انواع روش‌های محاسبه استهلاک با توجه به محصول یا روش مبتنی بر تغییر هزینه هر دوره:

• استهلاک به روش میزان تولید
• استهلاک به روش ساعت کارکرد

انواع روش‌های محاسبه استهلاک با توجه به استهلاک بیشتر در سال‌های عمر دارایی و کاهش تدریجی آن:

• استهلاک به روش مجموع سنوات
• استهلاک به روش مانده نزولی

جمع‌بندی

مستهلک شدن وسایل و تجهیزات به مرور زمان، امری است که خواه‌‌ناخواه اتفاق می‌افتد. به این ترتیب، این مسئله موجب ایجاد هزینه‌هایی به منظور تعمیر یا جایگزینی ابزار جدید می‌شود. پس به طور کلی استهلاک برابر است با کاهش کمیت، کیفیت یا ارزش دارایی در اثر استفاده و با گذشت زمان. این مسئله در واحدهای تولیدی نظیر کارخانه‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است و در تحلیل بنیادی شرکت‌ها نیز کارآمد است؛ چرا که آگاهی از این هزینه موجب می‌شود تصمیم‌گیری‌های آینده به شیوه بهتری انجام شوند.

در این مطلب دریافتیم که فرمول‌های مختلف برای محاسبه هزینه استهلاک چیست و چگونه می‌توان به کمک اکسل این هزینه را محاسبه کرد. در این راستا از توابع SLN، SYD، DB، DDB و VDB استفاده شد. با توجه به نوع دارایی که قصد محاسبه هزینه استهلاک آن را داریم، می‌توان یکی از روش‌های محاسباتی را برگزید.