نرخ تنزیل؛ تعیین ارزش دارایی در گذر زمان

تا به حال فکر کرده‌اید که ارزش دارایی فعلی شما در آینده چقدر خواهد بود؟ چنین مفهومی در قالب یک اصطلاح به نام نرخ تنزیل قابل بررسی است. این نرخ در حقیقت به یک فرآیند استاندارد مالی اشاره دارد. نرخ تنزیل معمولا در تحلیل‌های بین‌زمانی در علم اقتصاد به کار گرفته می‌شود. اما هدف از محاسبه نرخ تنزیل چیست؟ در حقیقت به کمک این میزان، می‌توان ارزش فعلی جریان وجوه نقدی را در بازه‌های زمانی در آینده تخمین زد. این ارقام می‌تواند شامل درآمد و هزینه باشد.

در این رویه معمولا ارزش دارایی فعلی در دوره‌های زمانی آینده محاسبه می‌شود. این فرآیند به صورتی است که در آن هرچه بازه‌های زمانی افزایش پیدا می‌کنند، ارزش فعلی آن‌ها وزن کمتری خواهد داشت. یعنی تمام اعداد و ارقام فارغ از این‌که در چه مقطع زمانی در آینده آن‌ها را بررسی می‌کنیم، با ارقامی که در زمان حال در دست داریم مقایسه می‌شود. سپس محاسباتی بر روی آن‌ها انجام خواهد شد. اگر می‌خواهید به طور دقیق‌تر متوجه شوید که نرخ تنزیل چیست و چه کاربردی دارد، با ما همراه باشید.

نرخ تنزیل چیست؟

با توجه به مطالبی که به آن اشاره شد، می‌توان نرخ تنزیل (Discount Rate) را به چند شیوه تعریف کرد. نرخ تنزیل به طور کلی، نرخی است که شرکت‌ها ترجیح می‌دهند بر مبنای آن هزینه‌ها و منافع حاصل کنونی را با هزینه‌های آینده تعویض کنند. باید دید فلسفه وجودی نرخ تنزیل چیست که منجر به چنین موضوعی شده است. این فرآیند به هزینه فرصت سرمایه و کسب سود از این طریق اشاره دارد.

به طور کلی می‌توان این حقیقت را بیان کرد که ارزش دارایی در امروز، بیشتر از فرداست. با این تفاسیر اگر شما ۱۰۰۰ ریال داشته باشید، ارزش امروز آن بیش از ارزش فردای آن است. چنین مسئله‌ای ناشی از مواردی نظیر تورم و هزینه‌های نگهداری پول است. به طور کلی اگر می‌خواهید بدانید نرخ تنزیل چیست باید توجه کنید که به این روش می‌توانید ارزش پولی را که در آینده به دست می‌آورید، به‌روز کنید.

البته تعاریف متعددی برای این مفهوم ارائه شده است که تمام آن‌ها در نهایت یک موضوع را بیان می‌کنند. به این ترتیب نرخ تنزیل یک فرآیند مالی به حساب می‌آید که خود اساس تحلیل‌های بین‌زمانی در بازارهای مالی و بسترهای اقتصادی است. یعنی هزینه‌ها و درآمدهای ریالی در بازه‌های زمانی مختلف در آینده، به ارزش دارایی در زمان حال تبدیل می‌شود. سپس این ارزش‌ها با یک‌دیگر مقایسه می‌شوند. البته برعکس این امر نیز صادق است. یعنی ارزش حال به هزینه‌ها و درآمدهای آینده تبدیل می‌شود.

با این تفاسیر این‌گونه به نظر می‌رسد که اصل نرخ تنزیل بر یک حقیقت استوار است. آن‌ هم این است که سرمایه امکان زایایی دارد. همین امر باعث می‌شود نوعی هزینه فرصت مشمول آن شود. به طور کلی می‌توان در پاسخ به پرسش نرخ تنزیل چیست، چنین گفت:

نرخ تنزیل نرخی است که تمام دست‌اندکاران اقتصادی از جمله شرکت‌ها و افراد و حتی خود جامعه هم تمایل دارند که در همان نرخ هزینه‌ها و درآمدهای فعلی را با مقادیر همتا در زمان آینده تبادل کنند. مشخص است که چنین نرخی از منظر افراد و جوامع مختلف، متفاوت خواهد بود.

نرخ تنزیل بهینه

آن‌چه مهم است، انتخاب نرخ تنزیل به گونه‌ای است که بهینه باشد. برای این‌که اهمیت این مسئله بهتر درک شود، بهتر است نگاهی به جدول زیر بیندازید. با تحلیل داده‌های این جدول، درک بهتری از این موضوع خواهید داشت. به کمک جدول زیر می‌توانید ارزش ۱۰۰۰ ریال را در سال‌های متفاوت به همراه نرخ تنزیل‌های مختلف ببینید.

نوسان نرخ تنزیل و هم‌چنین در نظر گرفتن بازه‌های زمانی مختلف، ارزش حال محاسبه‌شده را به شدت دستخوش تغییر می‌کند. به وضوح مشخص است که دو مولفه نرخ و زمان تا چه میزان در فرآیند تنزیل اهمیت دارند. در واقع نتیجه تنزیل تابعی از این دو عنصر است. به همین دلیل اگر تحلیل‌گر و محقق هرگونه خطایی را در تعیین نرخ تنزیل انجام دهند، این اشتباه در نتایج به دست آمده قطعا خودنمایی خواهد کرد.

محاسبه نرخ تنزیل

زمانی که یک بنگاه اقتصادی (اعم از حقیقی و حقوقی) قصد محاسبه نرخ تنزیل را داشته باشد، باید به عوامل متعددی توجه کند. برخی از این عوامل عبارتند از هزینه فرصت سرمایه، ریسک‌های مختلف موجود در سرمایه‌گذاری، تورم‌ و چشم‌انداز آن، توقع سرمایه‌گذاران و هم‌چنین هزینه مبادلات. از این رو برای محاسبه نرخ تنزیل، تمام این فاکتورها باید مدنظر قرار گیرد.

متاسفانه در بسیاری از موارد، نرخ تنزیل با نگرشی سهل‌انگارانه و به اشتباه برابر با نرخ تورم در نظر گرفته می‌شود. حتی در مواردی به جهت سادگی محاسبات، یک نرخ مرجع (به عنوان مثال ۱۰ درصد) در نظر گرفته می‌شود. این موارد هر دو نادرست هستند.

هم‌چنین در برخی از طرح‌ها از اصطلاح حداقل نرخ بازدهی جذاب (MARR) بهره می‌گیرند. طبق این رویکرد، نرخ تنزیلی که برای بررسی یک طرح انتخاب می‌شود، بزرگ‌تر یا مساوی حداقل نرخ بهره‌ای است که منابع قابل جذب مانند بانک‌ها و موسسات اعتباری آن را در نظر می‌گیرند. این امر چنین بیان می‌کند که اگر طرح مذکور در این نرخ قابل قبول نباشد، قطعا و به هیچ‌ وجه به لحاظ مالی توجیه‌پذیر نخواهد بود.

برای توجیه‌پذیر بودن این امر، می‌توان به شیوه‌ای دیگر عمل کرد. یعنی حداقل نرخ جذاب ‌و مورد انتظار بدون ریسک را در نظر بگیرید. این نرخ معمولا برابر با همان سود سپرده‌های بانکی است. سپس آن را با درصدی از ریسک سرمایه‌گذاری جمع کنید. بدیهی است که نرخ مطلوب از دید سهام‌داران مختلف متفاوت است. در این راستا مثالی را در ادامه بیان می‌کنیم.

مثال

فرض کنید که شما ۲۲ درصد برای سود بانکی و ۳ درصد برای ریسک در نظر گرفته‌اید. در این شرایط برای طرح مذکور، رقمی معادل ۲۵ درصد را اعلام می‌کنید. اما برای یک سهام‌دار دیگر در یک صنعت متفاوت که هم‌اکنون از فعالیت خود ۳۵ درصد سود کسب می‌کند، قطعا نرخ مطلوب بیش از این میزان است.

مشخص است اگر سازمانی قصد دارد بداند میزان دقیق نرخ تنزیل چیست، باید در یک رویکرد مشخص تمام موارد فوق را بررسی کند. مثلا برای آن‌که هزینه سرمایه را محاسبه کنیم، یکی از مهم‌ترین فاکتورها شاخص میانگین وزنی هزینه سرمایه (WACC) است. بنگاه‌ها معمولا این شاخص را مدنظر قرار می‌دهند. بنگاه‌ها از یک منبع واحد برای تامین مالی خود در سرمایه‌گذاری‌های‌شان استفاده نمی‌کنند. به این ترتیب بنگاه‌ها به گزینه‌های مختلفی روی می‌آورند تا بتوانند هزینه‌های لازم را برای پیش‌برد طرح‌های خود تامین کنند. بدیهی است که در چنین شرایطی، هزینه تامین سرمایه نیز متفاوت خواهد بود. این شاخص بر اساس همین مورد به وجود آمده است.

به عنوان مثال ممکن است یک شرکت به منظور تحقق اهداف و پیاده‌سازی طرح‌های خود، منابع مالی را هم‌زمان از طریق بانک، فروش سهام و یا استقراض خارجی تامین کند. مانند روز روشن است که هر یک از این شیوه‌های تامین منابع مالی، هزینه‌های متفاوتی دارند. اما شاخص WACC میانگین وزنی هزینه‌های هر یک از منابع مذکور را محاسبه می‌کند. سپس متوسط هزینه تمام‌شده برای تامین سرمایه در هر بنگاه را به عنوان معیاری واحد برای تصمیم‌گیری، در اختیار بنگاه قرار می‌دهد.

به همین صورت چنین انتظار می‌رود که اگر در تعیین نرخ تنزیل از شاخص WACC استفاده شود، به لحاظ هزینه فرصت می‌توان به واقعیت‌های موجود به شکلی بهتر و حقیقی‌تر پی برد.  

جمع‌بندی

با توجه به آن‌چه بیان شد دریافتیم که نرخ تنزیل چیست. به طور کلی تنزیل شیوه‌ای است که می‌توان به کمک آن ارزش دارایی‌ فعلی را در آینده تخمین زد. این نرخ در تحلیل جریان‌های نقدی شرکت‌ها و سازمان‌ها، ارزش زمانی پول را با توجه به ریسک‌ها و یا عدم قطعیت‌های جریان‌های نقدی در آینده محاسبه می‌کند. عدم قطعیت بیشتر برابر است با نرخ تنزیل بیشتر.

نرخ تنزیل از جمله مبانی علوم مالی و هم‌چنین تامین مالی است که به کمک آن می‌توان اقدام به ارزیابی دارایی‌های موجود از جمله اوراق قرضه نمود. در چنین شیوه‌ای ارزش فعلی دارایی به کمک فاکتورهایی مانند نرخ بازده، قیمت اسمی، جریان وجوه و زمان پرداخت یا دریافت آن و هم‌چنین مبلغ اقساط دریافتی یا پرداختی محاسبه می‌شود.