تحلیل توافق ایران و عربستان در پکن؛ چین میانجیگری احیای روابط این رقبای دیرینه را بر عهده داشت
روابط کامل دیپلماتیک رقبای بزرگ خاورمیانه، ایران و عربستان، با میانجیگری چین از سر گرفته شد. عربستان سعودی و ایران در روز جمعه مورخ ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ طی توافق‌نامه‌ای روابط دیپلماتیک خود را به صورت کامل احیا کردند. توافق ایران و عربستان اقدامیست که می‌تواند به کاهش میزان تنش‌ها در خاورمیانه و افزایش میزان نفوذ چین در خلیج فارس منجر شود. حتی ممکن است شاهد پایان جنگ در یمن، درگیری‌های لبنان و عراق یا آرام شدن جنگ داخلی سوریه باشیم. با توان تحلیل همراه باشید تا پیامد‌ها و دستاورد‌های این توافقنامه را مورد ارزیابی قرار دهیم.
مقاله‌ای که در ادامه مطالعه می‌کنید، توافق ایران و عربستان در پکن را تحلیل می‌کند که نخستین بار با عنوان Rivals Saudi Arabia and Iran restore ties, with China’s help. Here’s why it matters در وبگاه NPR منتشر شده است. نویسنده‌ی این مقاله Aya Batrawy است.
تحلیل توافق ایران و عربستان | چه نتایجی به دست آمد؟
این توافقنامه مسیر بازگشایی سفارت‌ها و نمایندگی‌های دیپلماتیک را ظرف دو ماه آینده برای ایران و عربستان سعودی هموار می‌سازد. علاوه بر این، توافق ایران و عربستان به از سرگیری همکاری‌های حیطه امنیت، تجارت و سرمایه‌گذاری میان این دو کشور نیز کمک شایانی خواهد کرد.
لازم به ذکر است، هر دو کشور در بیانیه‌ای مشترک بر «احترام به حاکمیت دولت‌ها» و «عدم مداخله در امور داخلی کشور‌ها» تاکید داشتند. به نظر می‌رسد این بیانیه نگرانی عربستان درباره سایه‌ی ایران بر شبه‌نظامیان شیعه در منطقه را نشان می‌داد.
کاخ سفید اعلام کرد که سعودی‌ها به صورت کامل آمریکا را در جریان این مذاکرات قرار داده‌اند و ایالات متحده از هرگونه اقدامی که به کاهش تنش در منطقه منجر شود استقبال خواهد کرد. سایر کشور‌های خاورمیانه و دبیرکل سازمان ملل متحد نیز واکنش مثبتی نسبت به این خبر نشان دادند.
توافق ایران و عربستان هفت سال پس از حمله به سفارت عربستان در تهران توسط معترضان ایرانی خشمگین از اعدام دسته‌جمعی ۴۷ نفر در عربستان سعودی منعقد شد. در میان افرادی که در سال ۲۰۱۶ در عربستان اعدام شدند، روحانی شیعه سعودی، نمرالنمر، که یکی از شخصیت‌های برجسته و رهبر جنبش علیه دولت آل سعود بود نیز قرار داشت. این جنبش خواستار حقوق مدنی بیشتر برای اقلیت شیعه در پادشاهی تحت رهبری مسلمانان سنی بود.
توافقنامه ایران و عربستان چه تاثیری بر روی امنیت منطقه دارد؟
این توافقنامه می‌تواند موجب کاهش تنش‌هایی شود که افزایش چشمگیر آنها در سال ۲۰۱۹ به حملات موشکی و پهبادی به تاسیسات نفتی عربستان سعودی منجر شدند. این حمله موجب تعلیق بیش از ۵ درصد از تولید روزانه نفت خام در جهان شد. آمریکا و عربستان سعودی، ایران را به حمایت مالی از این حمله متهم کردند؛ ادعایی که ایران آن را رد کرد.
تا سال ۲۰۲۱، شاهد مذاکرات مستقیم و محتاطانه ایران و عربستان در سطوح پایین و به میزبانی عراق و بعد‌ها عمان بودیم. این توافقنامه تا حدی موجب ارتقای سطح گفت‌وگو میان دو کشور خواهد شد که حتی وزرای خارجه این دو کشور نیز بتوانند با یکدیگر دیدار کنند.
عربستان سیاست‌های آتش‌بس دائمی در یمن و راهی برای خارج شدن از جنگ‌های چندین ساله علیه شبه‌نظامیان حوثی تحت حمایت ایران را دنبال می‌کند. از سرگیری روابط با ایران می‌تواند فرایند ارسال سلاح برای حوثی‌ها و آتش جنگ در یمن را کاهش دهد.
بهبود روابط میان عربستان سعودی و ایران می‌تواند تاثیر زیادی بر روی جنگ داخلی طولانی مدت در سوریه نیز داشته باشد. پادشاهی آل سعود مدت‌هاست که از گروه‌های سنی که علیه دولت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه که خود از جانب ایران و روسیه پشتیبانی می‌شود، حمایت می‌کند. با توجه به تمایل بسیاری از کشور‌های عربی برای از سرگیری مجدد روابط با رژیم حاکم در سوریه، جنگ داخلی این کشور در بخش‌های گسترده‌ای از سوریه به بن‌بست رسیده است.
ممکن است تجدید روابط عربستان و ایران بر روی امنیت و ثبات عراق و لبنان نیز تاثیر داشته باشد، یعنی مناطقی که شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در حال فعالیت کردن در آنها هستند.
این توافقنامه همچنین بر روی کاهش تنش فرقه‌های مختلف در بخش‌هایی از خاورمیانه و حتی تا جنوب آسیا نیز تاثیرگذار خواهد بود. ایران و عربستان سعودی از زمان انقلاب سال ۱۹۷۹ (انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷) ایران که طی آن روحانیون شیعه به قدرت رسیدند، برای رهبری جهان اسلام با یکدیگر رقابت کردند. در طول سال‌های اخیر، عربستان سعودی نفوذ روحانیون سنی که بسیار محافظه‌کار هستند را به نفع اصلاحات اجتماعی ولیعهد محمد بن سلمان محدود کرده است. با این وجود، پادشاهی آل سعود همچنان به اعدام معترضان شیعه که گفته می‌شود به خشونت متهم شده‌اند ادامه داده و کنترل مقدس‌ترین مکان اسلامی در مکه را در دست دارد. شایان ذکر است که کنترل مکه میزان نفوذ مذهبی زیادی را در اختیار عربستان قرار می‌دهد.
نقش چین در توافقنامه عربستان و ایران چیست؟
نقش چین در این توافقنامه با انتشار خبر توافق میان دو کشور از پکن و در روز جمعه مشخص شد. این توافقنامه پس از چهار روز مذاکره میان مقامات ایرانی و سعودی به انجام رسید.
با توجه به این‌که علی‌رغم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، چین روابط خود را با هر دو کشور ایران و عربستان حفظ کرده و از هر دو کشور عضو اپک (OPEC) نفت خریداری می‌کند، موفق شد تا نقش واسطه برای شکل‌گیری توافق میان این دو کشور را به خوبی بازی کند. رئیس جمهور ایران نیز به تازگی به چین سفر کرده است.
چین همچنین به عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت از عربستان، روابط قدرتمندی را با این کشور به وجود آورده است. شی جینپینگ (Xi Jinping)، رئیس جمهور چین، در طول ماه دسامبر (اواسط آذر ماه ۱۴۰۱) به عربستان سفر کرد و طی مقاصد بلندپروازانه پکن، نفوذ خود در خلیج فارس را به نمایش گذاشت و در کشوری که شریک امنیتی آمریکا محسوب می‌شود به گرمی مورد استقبال و پذیرایی قرار گرفت.
یو جی (Yu Jie)، محقق ارشد Chatham House یکی از اندیشکده‌های لندن است، اعلامیه توافق ایران و عربستان را یک پیروزی بزرگ دیپلماتیک برای چین توصیف کرد.
وی با افزایش رقابت میان چین و آمریکا افزود: «کشور‌های منطقه نمی‌خواهند میان دو ابرقدرت یکی را انتخاب کنند».
به گفته یو جی، چین با توجه به اصل «عدم مداخله» در خاورمیانه توانست امتیاز توافق ایران و عربستان را به دست بیاورد. به عنوان مثال، چین در مذاکره با رهبران عرب، نگرانی‌های مربوط به حقوق بشر را مطرح نمی‌کند.
توافق نامه عربستان و ایران و تحلیل تاثیر آن بر سیاست‌ها و منافع آمریکا در خلیج فارس
با وجود این‌که رئیس جمهور بایدن (Biden) تلاش کرده است تا توافقنامه هسته‌ای ایران احیا شود، اما از زمانی که دونالد ترامپ (Donald Trump)، رئیس جمهور سابق آمریکا به صورت یک‌جانبه آمریکا را از این توافقنامه خارج کرد، شاهد به تعویق افتادن و عدم حاصل شدن نتیجه از مذاکرات حول محور این توافقنامه بوده‌ایم.
روابط میان واشینگتن و تهران در ماه‌های گذشته و طی ادعاهای آمریکا مبنی بر تامین پهباد‌های روسیه از جانب ایران در جنگ با اوکراین و اعتراضات داخلی ایران بسیار تیره‌تر شده است (ایران بعد‌ها اعلام کرد که پهباد‌های خود را در اختیار روسیه قرار داده است).
نشست امنیتی میان مقامات آمریکایی و کشور‌های حاشیه خلیج فارس در ریاض، پایتخت عربستان سعودی درهفته‌های اخیر، بر نگرانی‌های مشترک آنها در مورد دسترسی موشک‌ها و پهباد‌های ایران و برنامه هسته‌ای این کشور تاکید داشت.
عربستان سعودی روابط خود با روسیه را حفظ کرده است، اما وزیر خارجه این کشور به تازگی از کیو پایتخت اوکراین بازدید کرد و طی این دیدار، عربستان متعهد شد تا ۴۰۰ میلیون دلار کمک‌های بشردوستانه به اوکراین اهدا کند.
پادشاهی آل سعود برخلاف تنش‌های پدید آمده در روابط دوجانبه بر سر نگرانی‌های حوزه حقوق بشر در عربستان و نگرانی‌های طولانی مدت کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس در مورد تعهد آمریکا برای تامین امنیت، در زمینه تجهیزات تدافعی و تسلیحات نظامی خود وابستگی شدیدی به آمریکا دارد.
نگرانی‌های مشترک در مورد ایران و احساس مشترک کشور‌های عربی خلیج فارس مبنی بر این‌که آمریکا یک شریک امنیتی غیرقابل اعتماد است، کشور‌هایی مانند امارات متحده عربی و بحرین را بر این واداشت تا روابط رسمی خود با اسرائیل را آغاز کنند. هنوز مشخص نیست که توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین، چگونه می‌تواند بر روی تلاش‌های دولت بایدن برای متقاعد کردن عربستان سعودی در راستای ایجاد روابط کامل با اسرائیل تاثیرگذار باشد.
جان کربی (John Kirby)، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، اعلام کرد که آمریکا همچنان به نظارت بر روی اقدامات چین، در حالی که آنها تلاش می‌کنند تا به صورت خودخواهانه در نقاط دیگری از جهان جایگاه جدیدی برای خود به دست بیاورند، ادامه خواهد داد. او در ادامه افزود که دولت آمریکا صرف نظر از این‌که چه کسی میزبانی و میانجیگری این توافقنامه را بر عهده دارد، از کل توافق شکل گرفته در خاورمیانه استقبال می‌کند، به ویژه اگر این توافقنامه پایدار مانده و به پایان یافتن جنگ یمن منجر شود.
سخن پایانی
در روز جمعه مورخ ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ پس از هفت سال دشمنی دیرینه، توافق‌نامه‌ای میان ایران و عربستان در پکن امضا شد. توافق ایران و عربستان بیانگر از سرگیری روابط دیپلماتیک کامل میان این دو کشور بوده و این عهدنامه به میزبانی و میانجیگری چین صورت گرفت. امید است که طی این توافقنامه، تنش‌های به وجود آمده در خاورمیانه، کشور‌های حاشیه خلیج فارس و سایر کشور‌های عربی پایان یابند. عربستان طی این توافق، سیاست‌های صلح جویانه‌ای را در پایان یافتن جنگ یمن دنبال می‌کند. هر دو کشور متعهد شدند که در امور کشور‌های یکدیگر دخالت نکرده و دولت‌های حاکم بر هر کشور را به رسمیت بشناسند. از سرگیری روابط عربستان سعودی و ایران نشانه‌دهنده افزایش نقش چین در منطقه بوده و طی این رویداد، آمریکا در جایگاه یک شریک امنیتی بی‌رقیب برای کشور‌های عربی باقی خواهد ماند. نظر شما در رابطه با پیامد‌ها و دستاورد‌های توافقنامه بین این دو کشور چیست؟ آیا بالاخره شاهد کاهش میزان درگیری و تنش در خاورمیانه خواهیم بود؟
