سفر بایدن به خاورمیانه؛ دست‌های خالی رئیس جمهور در بازگشت از عربستان
در میان تمام گمانه‌زنی‌ها و سر و صداهای ناشی از سفر بایدن به عربستان، سرانجام رئیس جمهور آمریکا در روز جمعه ۱۵ جولای ۲۰۲۲ (۲۴ تیر ۱۴۰۱) در جده به دیدار محمد بن سلمان رفت. بایدن رفته بود که از عربستان قول تولید نفت بیشتر بگیرد. اما با اینهمه مسائلی مانند قتل خاشقچی و روابط عربستان و اسرائیل نیز در این گفتگوها جایگاه ویژه‌ای داشتند. توان تحلیل در این مقاله مروری به سفر بایدن به خاورمیانه و به ویژه عربستان دارد تا ببیند که آیا واقعا بایدن به آنچه به دنبال آن بود رسیده است یا نه.
فهرست مطالب
قتل جمال خاشقچی سروصدای زیادی در زمان خودش به پا کرد. البته هنوز هم که هنوز است این سروصدا نخوابیده است. طوری که وقتی تصویر بایدن و محمد بن سلمان کنار هم پدیدار شد، گروه‌های طرفدار حقوق بشر لب به اعتراض باز کردند و این دیدار را اقدامی ضدبشری خواندند. مسئله‌ای که البته خود بن سلمان آن را رد کرد و گفت که او مسئول قتل خاشقچی نبوده و با خاطیان برخورد کرده است. اما با وجود اتفاقاتی که در طی چند ماه گذشته رخ داد و جنگ روسیه و اوکراین رقم خورد، زمانی که زمزمه‌های سفر بایدن به خاورمیانه و دیدار او با بن سلمان به گوش رسید، برخی می‌گفتند که این سفر اصلا اتفاق نمی‌افتد یا اگر هم بایدن به عربستان سفر کند، به دیدار بن سلمان نخواهد رفت. اما روز جمعه این اتفاق افتاد و سفر بایدن به عربستان تحقق پیدا کرد.
هدف بایدن از این سفر تقریبا مشخص بود. اما به جز مسئله‌ی نفت، آمریکا به دنبال کاهش اثرگذاری ایران در منطقه، مقابله با دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای و جلوگیری از موفقیت ائتلاف ایران و روسیه و چین نیز بود. مسائلی که در جریان این سفر مورد بحث و گفتگو قرار گرفتند.
نفت یا حقوق بشر؟ مسئله این است
قیمت بنزین در ایالات متحده به بالاترین حد خود نزدیک شد و بایدن را مجبور کرد بر خلاف قول و قرار پیشین هم‌چنان به ارتباطات خود با عربستان ادامه دهد. حالا نه تنها بایدن به این کشور سفر کرد، بلکه مستقیما با بن سلمان گفتگو کرد. این امر نشان می‌دهد که دست و پای بایدن به وضوح بسته است. او دارد تلاش می‌کند تا در آستانه‌ی انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا جایگاه خود را تقویت کند. تصویری از او و محمد بن سلمان که مشت‌های خود را به هم می‌کوبند منتشر شده است که بازتاب گسترده‌ای داشته است. البته این استقبال در مقایسه با استقبال از دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۷، بسیار کمرنگ و بی سر و صدا بود. بایدن در پاسخ به اعتراضات مخالفان گفت که شاهزاده محمد ادعا می‌کند که شخصا مسئول قتل خاشقچی نیست.
گروه‌های حقوق بشر بایدن را به دلیل این سفر به باد انتقاد گرفتند. بایدن هم این دیدار را کم‌اهمیت جلوه داده و گفته بود که این یک نشست برای تشویق و ترغیب به صلح است. او پس از دیدار با بن سلمان از انتظارات خود در مورد عرضه نفت عربستان سعودی خبر داد. او گفت امیدوار است که عربستان با تولید بیشتر نفت خود به کاهش هزینه‌های سوخت در آمریکا کمک کند. هرچند مقامات کاخ سفید از قبل امید چندانی نداشتند که بایدن با دست پر به واشنگتن برگردد.
مسئله‌ای که قبل از سفر بایدن به خاورمیانه هم می‌شد آن را حدس زد این است که این سفر الزامی برای تعهد فوری در افزایش تولید نفت ایجاد نکرد. با اینهمه مقامات آمریکایی از این مسئله اطمینان دارند که ریاض ائتلاف اوپک پلاس را به توافقی برای افزایش تدریجی نفت تبدیل می‌کند.
از حرف تا عمل
صحبت‌های بایدن با خبرنگاران از تلاش او برای افزایش عرضه‌ی نفت خبر می‌داد. او گفت که انتظار دارد این اتفاق رخ بدهد و عربستان هم با این فوریت موافقت کرده است. با توجه به مباحثاتی که او با بن سلمان داشت انتظار دارد که در هفته‌های آینده گام‌های مثبتی را از جانب عربستان در این خصوص ببیند. به این ترتیب مطابق این ادعاها، آمریکایی‌ها ممکن است در دو هفته‌ی آینده آثار این سفر را در پمپ بنزین‌ها احساس کنند.
این دیدار در شرایطی رخ داد که قیمت بالای سوخت در آمریکا، رئیس جمهور این کشور را مجبور کرد از موضعش در قبال به انزوا کشاندن ریاض پا پس بکشد. همان موضعی که پس از قتل خاشقچی قول داده بود به آن متعهد باشد. اما تقارن افزایش قیمت بنزین با انتخابات میان‌دوره‌ای در آمریکا چاره‌ای برای بایدن باقی نگذاشت و او سفر خود را به خاورمیانه برنامه‌ریزی کرد. با اینهمه حضور او در ریاض نشان‌گر نیازمندی به تعامل با شاهزاده محمد است.
پس از این نشست، رویداد مهم بعدی در تقویم بازار نفت، به نشست کشورهای صادرکننده نفت در سومین روز از آگوست ۲۰۲۲ مربوط است که موجب تنظیم تولید نفت برای ماه سپتامبر و پس از آن خواهد شد. در این نشست اعضا می‌توانند در خصوص تغییرات سهمیه‌های تولید با یکدیگر بحث و گفتگو کنند. هرچند کاهش قیمت نفت از بالاترین سطح اخیر به دلیل احتمال وقوع رکود، هم‌چنان می‌تواند موجب تغییر در چشم‌انداز تولید و برنامه‌ریزی برای عرضه نفت در دوره بعدی شود.
عرضه بیشتر فقط بر اساس تقاضای بیشتر
عادل‌الجبیر (Adel Al-Jubeir)، وزیر امور خارجه عربستان سعودی گفت که تصمیمات مربوط به عرضه نفت با توجه به ارزیابی‌های مداوم و پی‌در‌پی از بازار انجام خواهد شد. او تاکید کرد که عربستان سعودی هم‌چنان به همکاری با اوپک پلاس ادامه خواهد داد. او گفت: «نفت یک سلاح سیاسی نیست، مخزن نیست. شما نمی‌توانید آن را به سمت کسی نشانه بگیرید و سپس شلیک کنید. بلکه نفت یک کامودیتی است.»
او در کنفرانس خبری جداگانه‌ای اعلام کرد که ما تقاضا را ارزیابی می‌کنیم و با تولیدکنندگان نفت در اوپک و اوپک پلاس رایزنی می‌کنیم تا مطمئن شویم که ذخایر کافی را برای عرضه داریم. او ادامه داد که این کارها را بر اساس مسائل بنیادی انجام می‌دهند و نه بر پایه‌ی حدس و گمان، هیجان و یا مسائل ژئوپولیتیک. بر این اساس او اظهارات رئیس جمهور آمریکا را مسائلی کم‌اهمیت تلقی می‌کند. او در ادامه‌ی صحبت‌های خود گفت: «وعده‌ی تولید بیشتر به آن معناست که اکنون شاهد کمبود نفت هستیم. در این شرایط نفت بیشتری تولید خواهیم کرد.»
پیش از سفر بایدن به خاورمیانه سعودی‌ها و سایر اعضای اوپک پلاس از افزایش تولید در ماه جاری و آینده خبر داده بودند. طبیعتا ایالات متحده هم از این مسئله استقبال کرده بود. کاخ سفید در بیانیه‌ای اعلام کرد که عربستان سعودی آماده‌ی حمایت از رشد اقتصادی پایدار و کمک به تعادل بازار جهانی نفت است. در این بیانیه آمده است: «گام‌های کنونی و اقدامات بعدی که در هفته‌های آینده آن‌ها را پیش‌بینی می‌کنیم، به میزان قابل توجهی به ثبات بازارها کمک می‌کند.»
اما کشورهای پرنفوذ و قدرت‌مند خلیج فارس در بحبوحه‌ی بحران و اختلالات عرضه که از ناآرامی‌های لیبی و تحریم‌های علیه روسیه نشات می‌گیرد تصمیم به حفظ ظرفیت مازاد موجود خود دارند. به همین خاطر است که انتظار می‌رود هرگونه افزایش اضافی در تولید، جزئی و نسبتا ملایم باشد.
توان واقعی عربستان چقدر است؟
گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که ذخیره‌ی تولید غیرفعال عربستان به سطوح بسیار جزئی رسیده است. یعنی کمی بیش از ۲ میلیون بشکه در روز. مطابق شرایط توافق اوپک پلاس، قرار است عربستان سعودی در ماه آینده تولیدی به میزان ۱۱ میلیون بشکه در روز داشته باشد. یعنی سطحی که در طول تاریخ به ندرت توانسته است آن را به عنوان یکی از صادرکنندگان نفت خام حفظ کند.
هر افزایشی که حداکثر ظرفیت پایدار تولید در عربستان را که غول دولتی این کشور یعنی آرامکو به عهده دارد به ۱۲ میلیون بشکه در روز برساند، به منزله‌ی آزمونی جدب است. آزمونی که نشان می‌دهد آیا واقعا عربستان این توانایی را دارد که به شکلی مستمر این افزایش را در دستور کار قرار بدهد یا نه.
در بیانیه‌ی کاخ سفید همچنین از شراکت انرژی پاک میان دو کشور صحبت به میان آمده است. مسئله‌ای که شامل سرمایه‌گذاری عربستان برای تسریع انتقال از سوخت‌های فسیلی به انرژی پاک می‌شود. در این چارچوب، تمرکز بر انرژی خورشیدی، هیدروژن و هسته‌ای است که ترکیبی از همکاری بخش دولتی و خصوصی را می‌طلبد.
اما در بیانیه‌ی مشترکی که پس از این رویداد توسط عربستان سعودی منتشر شد، هیچ اشاره‌ای به افزایش عرضه نفت نشده است. با اینهمه این بیانیه نشان می‌دهد که هر دو کشور تعهد خود را نسبت به برقراری ثبات در بازارهای جهانی انرژی تجدید کرده‌اند. آمریکا هم از تعهد عربستان برای حمایت از تعادل در بازار جهانی نفت استقبال می‌کند.
اوپک در ماه گذشته توافق کرد که تولید اضافی را در ماه‌های جولای و آگوست افزایش دهد. چرا که به دنبال آن است که محدودیت‌های عرضه را که در زمان سقوط قیمت نفت در طول شیوع ویروس کرونا اتفاق افتاد، از بین ببرد.
عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل؟
باب مک‌نالی (Bob McNally) مشاور اسبق جرج دبلیو بوش در کاخ سفید و رئیس گروه انرژی راپیدان گفت: «از قبل هم احتمال زیادی نمی‌رفت که این سفر منجر به افزایش تولید شود.» او گفت که دولت هم‌چنان انتظار دارد که در صورت تشدید بازارها، عربستان و امارات می‌توانند در اواخر سال جاری اقدام به افزایش تولیدات خود کنند. اما با این همه «هیچ چیز تضمین‌شده نیست.»
اما در جریان سفر بایدن به خاورمیانه، عربستان تصمیم گرفت محدودیت‌های شرکت‌های هواپیمایی اسرائیلی را برای استفاده از حریم هوایی این کشور برطرف کند. به این ترتیب بایدن به اولین رئیس جمهور آمریکا تبدیل شد که مستقیما از اسرائیل به سمت عربستان پرواز کرد. این اقدامی است که به گفته‌ی جیک سالیوان (Jake Sullivan) مشاور امنیت ملی آمریکا، نتیجه دیپلماسی مداوم و اصولی بایدن با عربستان سعودی است. اتفاقی که ماه‌هاست در جریان است و در سفر به این کشور به اوج خود رسیده است. گفته می‌شود این تصمیم برای آن گرفته شده که عربستان را به یک قطب جهانی تبدیل کند که سه قاره را به هم متصل می‌کند.
پیش از ورود بایدن به اسرائیل واشنگتن گفته بود کشورهای عربی می‌توانند گام‌هایی را برای ارتباط با اسرائیل بردارند. اکنون ظاهرا عربستان در این مسئله پیشگام است. اما با اینهمه تحلیل‌گران معتقدند که احتمالا ریاض هم‌چنان با برقراری روابط رسمی موافقت نخواهد کرد. عربستان اسرائیل را هیچ‌گاه به رسمیت نشناخته و می‌گوید تا موقعی که این کشور شرایط مدنظر را فراهم نکند خبری از صلح و روابط عادی نیست.
