افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی است که در بازار بورس می‌افتد. این مسئله می‌تواند روی دارایی سهامداران اثر پررنگی بگذارد. خواه این اثر مثبت باشد و خواه منفی. یکی از مهم‌ترین مسائلی که با افزایش سرمایه گره خورده است حق تقدم است. حق تقدم هم در واقع نوعی سهام است که می‌تواند سودده باشد یا به شما ضرر برساند. اما این وسط مسئله‌ی مهمی وجود دارد به اسم بازی حق تقدم. برنده‌ی این بازی می‌تواند سود کلانی به جیب بزند و بازنده‌اش ممکن است ضرر سنگینی متحمل شود. توان تحلیل در این مقاله توضیح می‌دهد که منظور از ریسک حق تقدم چیست و نوسان گیری از آن که رکن اصلی بازی حق تقدم است به چه معناست.
فهرست مطالب با دسترسی سریع
منظور از بازی حق تقدم چیست؟
قبل از آنکه توضیح دهیم بازی حق تقدم چیست، بهتر است اول از همه به خود حق تقدم بپردازیم. وقتی شرکت‌ها از محل آورده نقدی سهامداران افزایش سرمایه می‌دهند، به منظور حفظ درصد مالکیت سهامداران فعلی و جلوگیری از تضییع حق آن‌ها اوراقی جدید منتشر می‌کنند به نام حق تقدم. در واقع این اوراق سهام تازه‌ی شرکت هستند ولی اولویت خرید آن‌ها با سهامداران فعلی است که در مجمع شرکت کرده‌اند. حق تقدم مزایا و معایبی دارد که موضوع بحث ما نیست و قبلا به آن پرداخته‌ایم اما حالا می‌خواهیم به یکی از مهم‌ترین ریسک های این اوراق اشاره کنیم که در پی بازی حق تقدم ممکن است به وجود بیاید.
حق تقدم هم مثل نماد اصلی شرکت قابل معامله است. به همین خاطر است که خیلی از افراد با هدف نوسان گیری از این اوراق دست به معامله حق تقدم می‌زنند و یک بازی خطرناک را شروع می‌کنند. نکته‌ی مهم این است که با انجام این بازی هیچ نقدینگی‌ای به شرکت تزریق نمی‌شود و نوسان گیرها فقط به فکر کسب سود هستند. اما آیا همیشه می‌توانند از این روش به سود برسند؟
حق تقدم در چه زمانی قابل معامله است؟
برای اینکه ببینم چه موقع ریسک حق تقدم ایجاد می‌شود، بهتر است زمان‌بندی معامله‌ی حق تقدم را بررسی کنیم. حق تقدم را می‌توان پس از انتشار، در دو برهه‌ی زمانی خرید و فروش کرد. در ادامه این دو مقطع زمانی را با هم بررسی می‌کنیم.
مقطع زمانی اول
اولین مقطع زمانی که می‌توان در آن حق تقدم را معامله کرد، یک بازه زمانی دوماهه است که مخصوص سهامداران فعلی است. یعنی افرادی که سهم اصلی شرکت را داشته‌اند و در مجمع شرکت کرده‌اند می‌توانند در این دو ماه در مورد خرید یا عدم خرید حق تقدم تصمیم بگیرند. اگر بخواهند حق تقدم را بخرند به ازای هر حق تقدم باید مبلغ اسمی آن یعنی ۱,۰۰۰ ریال به حساب شرکت واریز کنند. یا اینکه می‌توانند اوراق خود را به قیمت تابلوی سهم بفروشند.
وقتی حق تقدم‌ها در این برهه به فروش می‌روند، افراد دیگری می‌توانند این اوراق را از سهامداران فعلی بخرند. آن‌ها در پی نوسان گیری از حق تقدم هستند و امیدوارند که نوسانات بازار روی حق تقدم هم اثر بگذارد. وقتی افراد با این نگرش اقدام به خرید حق تقدم می‌کنند بازی شروع می‌شود. در این بازه دو ماهه معمولا قیمت حق تقدم رشد می‌کند و این امر بستر را برای نوسان گیری فراهم می‌کند.
مقطع زمانی دوم
ممکن است بعضی از افراد در این دو ماه هیچ تصمیمی در مورد حق تقدم‌شان نگیرند. یعنی نه آن‌ها را بفروشند و نه به ازای هر ورقه ۱۰۰ تومان واریز کنند. در این صورت این اوراق حق تقدم استفاده نشده نامیده می‌شوند. در این شرایط است که شرکت خودش دست به کار می‌شود و اوراق را به فروش می‌گذارد. قیمت فروش هم بر اساس قیمت تابلوی سهم مشخص می‌شود. با این کار یک قیمت تعادلی در سهم ایجاد می‌شود و شرکت به نمایندگی از افرادی که تکلیف حق تقدم‌شان را مشخص نکرده‌اند اوراق را به خریداران و متقاضیان جدید می‌فروشد.
بازی حق تقدم چه موقعی انجام می‌شود؟
بازی حق تقدم در بورس می‌تواند در هر دو مقطع بالا انجام شود. اما بازه‌ی زمانی اول موقعیت مناسب‌تری است. چون دامنه نوسان حق تقدم در این دو ماه برابر ست با ۱۰٪ و این مسئله باعث می‌شود نوسان گیری از حق تقدم پرسودتر باشد. اگر در این دو ماه قیمت نماد اصلی نوسان داشته باشد، اثر آن بیشتر روی حق تقدم مشخص می‌شود. این یک موقعیت خوب برای نوسان گیران است تا از طریق بازی حق تقدم بیشتر به سود برسند. موقعیتی که شاید در نماد اصلی کمتر فراهم شود.
نمونه‌های زیادی را در بورس ایران دیده‌ایم که نوسان گیران توانسته‌اند از طریق خرید حق تقدم سودهای خوبی به جیب بزنند. مثل نماد خودرو که بازدهی ۱۱۵ درصدی را برای دارندگانش به ارمغان آورد. اما با توجه به شرایط بازار و سهم، همیشه هم این اتفاق نمی‌افتد و بازی حق تقدم ممکن است پایانی ناخوشایند داشته باشد.
وقتی شرکت‌ها افزایش سرمایه سنگینی انجام می‌دهند این احتمال وجود دارد که کنترل قیمت در دستور کار قرار گیرد. در این موقعیت شرکت‌ها قیمت نماد اصلی را کنترل می‌کنند تا مبادا فرصت نوسان گیری روی حق تقدم به وجود بیاید. یعنی با کنترل قیمت نماد اصلی، قیمت حق تقدم به صورت خودکار کنترل می‌شود. به همین خاطر است که باید در خرید این اوراق احتیاط کرد. وقتی تصمیم می‌گیرید حق تقدم را به نیت نوسان گیری خریداری کنید، خودتان را برای هر اتفاقی آماده کنید.
مثال بازی خطرناک حق تقدم در بورس
در پایان برای اینکه بهتر متوجه شویم بازی حق تقدم چیست دو مثال از بورس را توضیح می‌دهیم.
- مثال اول به مقطع زمانی اول مربوط است. یک نماد بورسی را در نظر بگیرید. فرض کنید اوراق حق تقدم این نماد حول و حوش ۱۱۰ الی ۱۲۰ تومان معامله می‌شود. اما در پی برخی اخبار ناخوشایند و در همان بازه دوماهه، قیمت این اوراق تا ۶۰ تومان کاهش پیدا می‌کند. یعنی چیزی نزدیک به ۵۰٪ ضرر. حالا خودتان فرض کنید شخصی با نیت نوسان گیری از بازی حق تقدم اقدام به خرید این اوراق در قیمت بالا کرده باشد. سپس وقتی قیمت کاهش پیدا می‌کند دیگر خریدار چندانی برای خرید این اوراق وجود ندارد. حالا آن خریدار مجبور است اوراق خود را با قیمت پایین‌تر بفروشد. اینجاست که ریسک نوسان گیری از حق تقدم خودش را نشان می‌دهد.
- مثال دوم هم به حق تقدم استفاده نشده یا همان بازه زمانی دوم مربوط است. دوباره یک نماد را در نظر می‌گیریم. فرض می‌کنیم اوراق حق تقدم این نماد در بازه دوماهه قیمتی حدود ۴۰ الی ۵۰ تومان داشته است. دارندگان حق تقدم بعضی از مواقع عمدا اوراق خود را نمی‌فروشند تا شرکت خودش آن را بفروشد. آن‌ها امیدوارند موقع فروش اوراق توسط شرکت، قیمت حق تقدم افزایش پیدا کند و سود کنند. اما نمونه‌های برعکس زیادی وجود دارند که تمام این حساب و کتاب‌ها را از بین می‌برند. همان اوراقی که می‌شد آن‌ها را در قیمت ۴۰ تومان فروخت، ممکن است بعد از پایان دوره‌ی دوماهه حتی از ۲۰ تومان هم ارزان‌تر شده باشد. در این شرایط باز هم ریسک بازی حق تقدم با زیان همراه خواهد بود.
جمع بندی
بازی حق تقدم اشاره به شرایطی دارد که معامله‌گران به نیت نوسان گیری به دنبال کسب سود از اوراق حق تقدم هستند. بازه نوسان در دو ماه اول بعد از انتشار حق تقدم ۱۰٪ است و این مسئله باعث می‌شود نوسان این اوراق بالا باشد. اما این نوسان همیشه مثبت نیست و حق تقدم می‌تواند بر خلاف انتظارات حرکت کند. اتفاقات مختلفی می‌توانند روی نماد اصلی اثر بگذارند و در نتیجه اثرشان را روی حق تقدم هم خواهیم دید. پس بهتر است وارد بازی حق تقدم نشویم و با دیدی معقولانه‌تر معامله کنیم.
سوالات متداول با پاسخ های کوتاه
به خاطر نوسانی که در حق تقدم وجود دارد، خرید آن با ریسک همراه است.
نخست دوره‌ی دوماهه‌ی ابتدایی است که دارندگان یا می‌توانند مبلغ ۱۰۰ تومان را برای خرید حق تقدم پرداخت کنند. یا این که حق تقدم‌شان را به قیمت تابلو بفروشند. دوره‌ی دوم هم بعد از اتمام این بازه است که مربوط به حق تقدم‌های استفاده نشده است.
برخی از معامله‌گران با هدف نوسان گیری از حق تقدم، این اوراق را می‌خرند اما ممکن است نه تنها سودی نکنند بلکه ضرر هم نصیب‌شان شود. این همان بازی خطرناکی است که می‌تواند در نهایت دارایی آن‌ها را به خطر بیندازد.
