بحران در اقتصاد جهانی | ۴ کانال فشار روسیه بر جهان
به گزارش توان تحلیل، یکی از سوالاتی که ممکن است ذهن بسیاری را درگیرد کرده باشد این است که آیا پوتین می‌تواند باز هم بتازد؟ او که با نیت یک جنگ کوتاه به خاک اوکراین حمله‌ور شد، محاسباتش آن‌قدرها هم درست از آب در نیامد. تا همین حالا هم نه فقط اوکراین، که کل جهان و حتی خود روسیه هم از این جنگ آسیب دیده‌اند. با این همه چهار مسئله مهم که پوتین روی آن‌ها دست گذاشته است می‌تواند اروپا را تضعیف کند. عواملی که می‌توانند به بحران در اقتصاد جهانی دامن بزنند و شرایط را تا پایان سال و حتی زودتر وخیم‌تر کنند.
این مطلب ترجمه مقاله‌ای است با عنوان 4 ways Russia is wrecking the global economy که در تاریخ ۲۴ می ۲۰۲۲ (۳ خرداد ۱۴۰۱) در یاهو فایننس منتشر شده است که Rick Newman نگارش آن را به عهده داشته است.
ولادیمیر پوتین فقط علیه یک کشور یعنی اوکراین جنگ را شروع کرد. اما کارزار نظامی رئیس جمهور روسیه مردم کشورهای زیادی را دچار مشکل کرده است. به ویژه کشورهایی که به عنوان آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان شناخته می‌شوند. در صورت ادامه‌ی جنگ روسیه در اوکراین، تلفات اقتصادی ناشی از آن می‌تواند در برخی از مناطق جهان تا اواسط یا پایان سال فاجعه بیافریند.
امواج شوک اقتصادی ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ گسترده‌تر و عمیق‌تر خواهد شد. چرا که اقتصاد اوکراین در حال فروپاشی است. تحریم‌ها گریبان صادرات روسیه و بلاروس را گرفته است. بنا به گزارش بانک جهانی، تولیدات اوکراین ممکن است در سال جاری کاهشی ۴۵ درصدی را تجربه کند. کاهش ۴.۱ درصدی ناشی از رکود اقتصادی نیز در اروپای شرقی به چشم می‌خورد. اروپای غربی هم احتمالا به سمت رکود حرکت خواهد کرد. روسیه از انتشار برخی از داده‌های اقتصادی‌اش سر باز می‌زند اما با این همه با رکودی عمیق مواجه است. این‌طور به نظر می‌رسد که ایالات متحده در حال حاضر رکود را تجربه نکند. اما رشد اقتصادی در حال کند شدن است و این مسئله به عامل ناراحتی مصرف‌کنندگان تبدیل شده است.
در این میان کشورهای فقیرتر در آفریقا، خاورمیانه و آسیا احتمالا بیشتر از اروپا یا ایالات متحده ضربه می‌خورند. تهاجم روسیه از چهار راه اصلی می‌تواند اقتصاد جهانی را به بحران بکشاند:
انرژی
روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت و گاز طبیعی در جهان است. به همین خاطر خیلی از کشورها به دنبال آن هستند که خرید انرژی از روسیه را محدود یا متوقف کنند. به این ترتیب مسکو از درآمد ناشی از انرژی که به شدت به آن نیازمند است محروم خواهد شد. هرچند تحریم‌ها پیش‌تر به طرقی فروش انرژی روسیه را محدود کرده است، اما قیمت‌های بالاتر به آن معناست که روسیه هم‌چنان در حال کسب درآمد قابل توجهی از انرژی است.
به همین خاطر است که اروپا در تلاش است تا در سال جاری تحریم نفت روسیه را به طور کامل اجرایی کند. در بهترین حالت، این امر هم‌چنان می‌تواند قیمت نفت را بالاتر ببرد. قیمت بنزین نیز ممکن است در ایالات متحده به طور متوسط به بالای ۵ دلار در هر گالن برسد. افزایش قیمت انرژی در اروپا که وابستگی بسیار بیشتری به انرژی روسیه دارد سرعت بیشتری داشته است. با این همه هنوز هم امکان یک شوک انرژی تمام عیار وجود دارد که می‌تواند موجب جهش چشم‌گیرتر قیمت‌ها شود.
غذا
آسیبی که به بازارهای جهانی غذا وارد شده، کمتر بوده است. با این‌همه برخی از کارشناسان هشدار می‌دهند که فاجعه در کمین است. پیش از حمله روسیه، اوکراین ۳۰٪ روغن آفتاب‌گردان جهانی، ۶٪ جو جهانی، ۴٪ از گندم جهانی و ۳٪ از ذرت جهانی را تامین می‌کرد. اما اکنون روسیه تمام بنادر دریای سیاه اوکراین را مسدوده کرده است. این همان کانالی بود که اوکراین از طریق آن مواد غذایی را به سایر نقاط جهان صادر می‌کند.
حالا هیچ صادراتی از طریق این بنادر انجام نمی شود. خطوط راه‌آهن و جاده‌های اروپا هم نمی‌توانند تمام تولیدات اوکراین را حمل و نقل کنند. این اتفاق موجب کاهش منابع فعلی می‌شوند. بر اساس تخمین‌ها، جنگ به خودی خود می‌تواند کشت محصولات را در آینده بین ۱۰ تا ۳۵ درصد کاهش دهد.
روسیه هم‌چنین در صادرات روغن آفتاب‌گردان، گندم و جو نقش عمده‌ای دارد. درست است که هیچ تحریم مستقیمی بر صادرات مواد غذایی روسیه وجود ندارد، اما تحریم‌های گسترده در سایر بخش‌های اقتصاد روسیه، کاهش این محموله‌ها را به دنبال دارد.
یکی دیگر از معضلات کنونی کود است. چرا که روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده کود نیتروژن است و اکنون صادرات را متوقف کرده است. روسیه و بلاروس – که متحد نزدیک روسیه است و اوکراین را تهدید کرده است- هر دو از تولیدکنندگان عمده پتاس هستند. پتاس یکی از عناصر کلیدی در بسیاری از کودهاست. تحریم‌ها به عرضه پتاس هر دو کشور آسیب وارد می‌کند.
افزایش قیمت انرژی هزینه تولید مواد غذایی را هم بالا میبرد. چرا که این امر گران‌تر شدن کشت و حمل و نقل را به دنبال دارد. از زمان شروع تهاجم روسیه، قیمت گندم حدودا ۳۰٪ افزایش پیدا کرده است. روغن آفتاب‌گردان که در بسیاری از مناطق برای پخت‌وپز مورد استفاده قرار می‌گیرد، افزایشی در حدود ۵۰٪ داشته است. هزینه جهانی کود ۲۳۰٪ افزایش پیدا کرده است. این امر نشان از افزایش قیمت مواد غذایی در آینده یا کاهش عملکرد تولیدکنندگانی است که کود کمتری در اختیار دارند.
کشورهای توسعه یافته می‌توانند افزایش قیمت‌ها را جذب کنند. یعنی می‌توانند راه‌حل‌هایی مثل منابع جدید برای مواد غذایی مورد نیاز را در دستور کار قرار دهند. اما کشورهای در حال توسعه آسیب بیشتری از این منظر می‌بینند. گزارشی جدید از Eurasia Group و DevryBV Sustainable Strategies تخمین می‌زند که جنگ اوکراین به تنهایی می‌تواند تعداد افرادی را که از ناامنی غذایی رنج می‌برند تا انتهای سال ۲۰۲۲ به عدد ۱۰۱ میلیون نفر برساند. هم‌چنین تعداد افرادی که در فقر شدید به سر می‌برند هم ممکن است تا ۲۰۱ میلیون نفر افزایش پیدا کند. در بخش‌هایی از آفریقا، آسیا و خاورمیانه که مواد غذایی زیادی از اوکراین و روسیه وارد می‌کنند، این آثار بدتر هم خواهد بود.
سایر تولیدکنندگان هم می‌توانند در نهایت منابع غذایی از دست رفته در اثر تهاجم روسیه را جبران کنند. با این‌همه همه‌گیری کووید ۱۹ به ما درس‌هایی آموخت. فهمیدیم که زنجیره تامینی را که در طول چند دهه شکل گرفته نمی‌توان در یک ماه مجددا پیکربندی کرد. برخی از کشورها آن‌قدر خوش‌شانس هستند که از منابع داخلی خود استفاده کنند. اما بسیاری از آن‌ها به واردات مواد غذایی از نقاط دیگر اتکا دارند.
سارا تابر (Sarah Taber) مشاور محصولات کشاورزی در ماه آوریل در Foreign Policy نوشت: «مشکل فعلی کمبود گندم نیست. بلکه نبود کشتی‌های کافی برای جابجایی آن و هم‌چنین کمبود بودجه برای خرید آن است.»
بی‌ثباتی
ممکن است برای روسیه اهمیت نداشته باشد که وحشی‌گری‌اش در اوکراین باعث ایجاد این مشکلات و بحرا در اقتصادی جهانی شده است. رودیرگ فون فریچ (Rüdiger von Fritsch) که یک دهه به عنوان سفیر آلمان در لهستان و سپس روسیه بوده است اخیرا به نشریه اشپیگل (Der Spiegel) گفت: «طبق محاسبات پوتین، مردم گرسنه پس از فروپاشی ذخایر غلات از این مناطق فرار می‌کنند و سعی می‌کنند به اروپا برسند.»
هدف او این است که اروپا را از طریق موج جدید پناه‌جویان به ضعف و بی‌ثباتی بکشاند. تا به این طریق با افزایش فشار سیاسی بر کشورهای غربی، آن‌ها از مواضع سخت خود بر علیه روسیه دست بردارند. «این جنگ جهانی هیبریدی جدید اوست.» این اتفاق مشابه موضع روسیه پس از حمایت از دولت سوریه در جنگ داخلی وحشیانه این کشور است. جنگی که منجر به فرار بیش از ۱۳ میلیون پناهنده به اروپا و سایر نقاط جهان شد.
کشتی‌رانی و حمل و نقل دریایی
کووید ۱۹ و در پی آن قرنطینه شانگهای راه‌های دریایی جهان را مسدود کرد. اکنون هم تهاجم روسیه موارد بیشتری بیشتری را به این مسئله اضافه کرده است. حدود ۱۱٪ از نیروی کار جهانی کشتی‌رانی روسی و ۴٪ آن‌ها اوکراینی هستند. تحریم‌ها و التزامات احتمالی زمان جنگ می‌تواند موجب کمبود کارگر و وخیم شدن ازدحام در برخی از بنادر شود.
با توجه به محاصره اوکراین توسط روسیه و عدم تمایل بیمه‌گذاران به سیاست‌گذاری در مسیرهای نزدیک به منطقه جنگی، بسیاری از بخش‌های دریای سیاه برای کشتی‌های تجاری ممنوع است. خطوط حمل و نقل مطابق قراردادشان هم‌چنان کالاهای غیرتحریمی را به داخل و خارج روسیه ارسال می کنند. اما اکثر آن‌ها اعلام کرده‌اند که پس از اتمام قرارداد حمل و نقل را متوقف خواهند کرد. این مسئله به روسیه – که هدف اصلی تحریم‌هاست- آسیب می‌زند، اما در سایر نقاط نیز موجب اختلال می‌شود.
جنگ روسیه در اوکراین غیرقابل پیش‌بینی است. اگر پوتین سرنگون شود یا اوکراین به موفقیت در میدان جنگ دست پیدا کند – که در شرایط فعلی دور از انتظار است- ممکن است این جنگ به شکل غیرمنتظره‌ای به پایان برسد.
هم‌زمان با مشخص شدن مسیر صلح، بازارها ممکن است افزایش قیمت زیادی را تجربه کنند. اما تا زمانی که هم‌چنان در عرصه‌های نبرد شاهد جنگ هستیم، آسیب‌های جانبی مسلما به بحران در اقتصاد جهانی دامن می‌زنند. از این منظر جنگ پوتین علیه اوکراین، جنگی علیه بیشتر کشورهای جهان است.
