قرارداد آتی زعفران؛ معامله طلای سرخ در بورس کالا با هدف پوشش ریسک
بورس کالا برای بسیاری از فعالان بازار سرمایه در مقایسه با بورس اوراق بهادار کمتر شناخته شده است. به ویژه آن که برخی از ابزارهای آن به تازگی ایجاد شدهاند و عمر چندانی ندارند. یکی از مهمترین معاملاتی که در بورس کالا توسط ابزار قرارداد آتی انجام میشود، قرارداد آتی زعفران است. ایران به دلیل شرایط اقلیمی مناسب برای کشت زعفران، اکنون تامینکننده حدود ۹۰ درصد زعفران دنیا است و این امر، به خوبی نشاندهنده رونق تولید و صادرات این محصول در ایران و به تبع آن، معاملات جذاب آن در بازار سرمایه است.
- قرارداد آتی زعفران چیست؟
- چه افرادی در بازار قرارداد آتی زعفران فعالیت میکنند؟
- سازوکار معاملات قرارداد آتی زعفران در بورس کالا
- عوامل موثر بر قیمت زعفران در بورس کالا
- مثالی از محاسبه سود و زیان مشتری
- فاکتورهای اصلی قرارداد آتی زعفران در بورس کالا
- ویژگیهای مخصوص زعفران نگین
- ویژگیهای مخصوص زعفران پوشال معمولی
- وجه تضمین قرارداد آتی زعفران
- کارمزد قرارداد آتی زعفران
- سقف موقعیت تعهدی باز
- اهرم مالی در قرارداد آتی زعفران
- جرایم مربوط به عدم اعلام آمادگی تحویل و نکول
- جمعبندی
قرارداد آتی زعفران چیست؟
قبل از آن که به طور مشخص به قرار آتی زعفران در بورس کالای ایران بپردازیم، لازم است ماهیت قرارداد آتی را به طور مختصر توضیح دهیم. بازار آتی کالا یک بازار دوطرفه است. در چنین بستری طرفین یک قرارداد حتی از کاهش قیمت کالاها نیز میتوانند سود به دست آورند. در قراردادهای آتی، فروشنده تعهد میکند که در سررسید معینی، میزان مشخصی از کالایی را که در حال حاضر قیمت آن را مشخص میکند، به فروش برساند. طرف مقابل نیز تعهد میدهد که کالای مذکور را در همان تاریخ خریداری کند. در صورتی که قصد دارید بیشتر با جزئیات چنین قراردادهایی آشنا شوید، پیشنهاد میکنیم مقالهی «قرارداد آتی چیست و چه تفاوتی با پیمان آتی دارد؟» را مطالعه کنید.
در بورس کالای ایران و در حال حاضر، دارایی پایه این قراردادها زعفران رشتهای بریده ممتاز (نگین) و زعفران رشتهای درجه یک (پوشال معمولی) است. این قراردادها با توجه به ویژگیهای مشخصی که دارند، در بورس کالا دادوستد میشوند. قرارداد آتی زعفران از جمله ابزارهای مالی جدید است که در کشورمان اجرا میشود. هدف از راهاندازی این قراردادها، کم کردن ریسک نوسانات قیمتی برای تولیدکنندگان و مصرفکنندگان این کالاست.
این قرارداد به صورت دوطرفه است. مطابق سازوکار قرارداد آتی، یک سمت قرارداد تعهد میدهد که در تاریخ معینی، مقدار مشخصی از زعفران را با توجه به استاندارد پایهای که در قرارداد قید شده است، بفروشد. اما آنچه مهم است این است که قیمت این قرارداد با توجه به توافق کنونی مشخص میشود. در سمت مقابل خریدار هم متعهد میشود که کالای مذکور را در تاریخ سررسید، به قیمتی که معین شده است، از فروشنده خریداری کند. به منظور انجام معامله در این بازار، لازم است که کد معاملات آتی بورس کالا را دریافت کنید.
بیشتر بخوانید
چه افرادی در بازار قرارداد آتی زعفران فعالیت میکنند؟
اگر بخواهیم این افراد را دستهبندی کنیم، باید به دو گروه عمده اشاره کنیم:
- سرمایهگذاران
- پوششدهندگان ریسک
بیشتر بخوانید
پوششدهندگان ریسک
این افراد را میتوان به دو دستهی در سمت عرضه و در سمت تقاضا تقسیم کرد. کشاورزان و تولیدکنندگان در سمت عرضه و صادرکنندگان در سمت تقاضا قرار دارند. افزون بر این موارد، شرکتهای تولیدکننده مواد غذایی که از زعفران در تولیدات خود استفاده میکنند نیز جزو متقاضیان این محصول به شمار میروند.
سرمایهگذاران
سرمایهگذاران افرادی هستند که با اختصاص سرمایه خود به خرید این محصول، در این بازار به فعالیت میپردازند. به جز سرمایهگذاران داخلی، سرمایهگذاران خارجی نیز در این بازار مشارکت میکنند.
بازیگران دیگر
از جمله مهمترین مزایای قرارداد آتی زعفران این است که به منظور پوشش ریسک دارایی پایه ایجاد شده است اما متاسفانه با وجود سفتهبازان و کسانی که از طریق آربیتراژ در این بازار فعالیت میکنند، گاهی بازار از اهداف خود دور میشود.
سازوکار معاملات قرارداد آتی زعفران در بورس کالا
این قراردادها در اصل به منظور کاهش ریسک کشاورزان و فعالان این عرصه طراحی شدهاند که اکنون با ارائه یک مثال به تشریح آن میپردازیم. اینگونه تصور کنید که یک کشاورز بر اساس پیشبینیهای خود احتمال میدهد که قیمت زعفران طی روزهای آینده کاهش پیدا خواهد کرد. به همین دلیل به منظور حفظ محصول و سرمایه خود و جلوگیری از ضرر و زیان در پی افت قیمت، زعفران خود را در بورس کالا به قیمت امروز عرضه میکند. اما تحویل کالا مطابق با سررسیدی معین در آینده انجام خواهد شد. به منظور انجام این کار لازم است که کشاورز یک موقعیت تعهدی فروش در بورس کالا ایجاد کند.
در سمت دیگر قرارداد، مصرفکننده زعفران قرار دارد که میتواند صادرکننده باشد یا حتی یک کارخانه. زمانی که مصرفکننده پیشبینی میکند که قیمت زعفران در آینده افزایش پیدا خواهد کرد، به منظور خرید زعفران به قیمت امروز و عدم پرداخت قیمت بیشتر در آينده، محصول مورد نیازش را با قیمت کنونی خریداری میکند. این امر با ایجاد یک موقعیت تعهد خرید در بازار آتی زعفران قابل انجام است. با توجه به این که دو طرف قرارداد با در نظر گرفتن پیشبینیهای قیمت در آینده اقدامات لازم را انجام دادهاند، هر یک میتوانند در صورت درست بودن پیشبینیشان از ضرر جلوگیری کنند و نگرانیهای خود را بابت نوسانات قیمتی از بین ببرند.
عوامل موثر بر قیمت زعفران در بورس کالا
قیمت زعفران در بورس کالا در گرو عوامل متعددی است. با نزدیک شدن به سررسید قراردادها، قیمتها واقعیتر میشوند. قیمت دلار را میتوان مهمترین فاکتور موثر در این قیمتگذاری دانست. بخش زیادی از زعفرانی که در ایران کشت و برداشت میشود، به سایر کشورها صادر میشود. به همین دلیل است که قیمت دلار میتواند در تعیین ارزش زعفران در بورس کالا موثر باشد.
اگر بخواهیم سایر عواملی را که بر قیمت این محصول و در نتیجه قرارداد آتی زعفران در بورس کالا دخیل هستند نام ببریم، باید به این موارد اشاره کنیم:
- میزان تقاضای ملی و بینالمللی زعفران
- میزان عرضه زعفران؛ به این مسئله دقت کنید که عرضه این محصول، خود در گروی عواملی نظیر شرایط جوی، یارانهها و بیمههای کشاورزی، قیمت زمین، دسترسی به آب و نهادههای کشاورزی است.
- قوانین و مقرراتی نظیر خرید تضمینی زعفران و سیاستهای صادراتی مانند ممنوعیت صادرات فلهای
- تعرفههای گمرکی کشورهای واردکننده زعفران
- میزان عرضه کشورهای رقیب نظیر اسپانیا در بازار
مثالی از محاسبه سود و زیان مشتری
در نظر بگیرید که شخصی در قیمت ۷۰۰۰ تومان اقدام به خرید قرارداد آتی زعفران کرده است. پس از این که ساعت کاری روزانه به اتمام میرسد، قیمت تسویه برابر است با ۷۱۵۰ تومان. پس این شخص به ازای هر گرم زعفران، ۱۵۰ تومان سود کرده است. پس با توجه به اندازه هر قرارداد آتی زعفران (۱۰۰ گرم)، سود این شخص برابر است با حاصلضرب ۱۰۰ در ۱۵۰ که معادل ۱۵ هزار تومان است.
در سمت دیگر فرض کنید که قیمت کالا پس از خرید به ۶۹۰۰ تومان رسیده باشد. پس شخص به ازای هر گرم زعفران با ضرری ۱۰۰ تومانی مواجه خواهد شد. این ضرر در مجموع کل قرارداد برابر خواهد بود با ۱۰ هزار تومان. البته دقت کنید که کارمزد معاملات نیز باید در محاسبات در نظر گرفته شود که در این مثال به منظور سهولت در دریافت مطلب، از آن چشمپوشی کردیم.
فاکتورهای اصلی قرارداد آتی زعفران در بورس کالا
اگر بخواهیم فاکتورهای مهم را در این قرارداد بررسی کنیم، باید به موارد زیر اشاره کنیم:
عنوان | توضیحات |
اندازه هر قرارداد آتی زعفران | ۱۰۰ گرم |
حداکثر نوسان قیمت روزانه | مثبت و منفی پنج درصد با توجه به تسویه روز قبل |
ماه قرارداد | تمامی ماههای سال به تشخیص شرکت بورس کالای ایران |
دوره معاملاتی | دوره معاملاتی در هر یک از نمادها در اطلاعیه معاملاتی مربوطه اعلام خواهد شد. |
محل تحویل | انبارهای مدنظر بورس، ۱۰ روز قبل از پایان دوره معاملاتی هر نماد توسط بورس اعلام خواهد شد. |
دوره تحویل | مطابق تاریخ اعلامشده در اطلاعیه تحویل |
حداقل تغییر قیمت سفارش | ۱۰۰ ریال برای هر گرم معادل ۱۰,۰۰۰ ریال در هر قرارداد |
حداکثر حجم هرسفارش | حداکثر تا ۲۵ قرارداد |
واحد قیمت | ریال به ازای هر گرم |
حجم معاملات مبنای محاسبه قیمت تسویه روزانه | ۳۰ درصد حجم معاملات انجام شده منتهی به پایان آخرین جلسه معاملاتی هر روز |
نحوه محاسبه قیمت تسویه نهایی | قیمت تسویه نهایی، قیمت تسویه روزانه در آخرین روز معاملاتی هر قرارداد است. |
نحوه محاسبه قیمت تسویه لحظهای | قیمت تسویه لحظهای بر اساس میانگین قیمت ۳۰ درصد پایانی حجم معاملات منتهی به هر لحظه محاسبه خواهد شد. |
زمان معامله | شنبه تا پنجشنبه از ساعت ۱۰ الی ۱۵ |
مهلت آمادگی تحویل | تا ۱۵ دقیقه پس از اتمام جلسه معاملاتی آخرین روز معاملاتی |
جریمه نکول | یک درصد از ارزش قرارداد |
ویژگیهای مخصوص زعفران نگین
ردیف | ویژگی | شرح |
۱ | حداکثر خامه همراه با کلاله (درصد جرمی) | ۰.۵ |
۲ | مواد خارجی مربوط به گیاه زعفران (حداکثر درصد جرمی) | ۰.۱ |
۳ | مواد خارجی مربوط به محیط | منفی |
۴ | رطوبت و مواد فرار (حداکثر/ درصد جرمی) | ۸ |
۵ | حداقل پیکروکروسین براساس ماده خشک (حداکثر جذب درطول موج ۲۵۷ نانومتر) | ۸۵ |
۶ | مقدار سافرانال بر اساس ماده خشک (حداکثر جذب در طول موج ۳۳۰ نانومتر) | ۵۰ – ۲۰ |
۷ | حداقل کروسین براساس ماده خشک (حداکثر جذب در طول موج ۴۴۰ نانومتر) | ۲۳۰ |
۸ | استخراج و تشخیص رنگهای افزودنی | منفی |
۹ | وضعیت ظاهری | قلم متوسط، رنگ قرمز روشن |
۱۰ | نرمه و شکسته (حداکثر/ درصد وزنی) | ۲.۵ |
۱۱ | طعم و عطر | مخصوص خود، کمی تلخمزه و تند و عاری از هرگونه طعم و بوی خارجی |
۱۲ | وضعیت ظاهری | در اثر رطوبت یا خشک کردن به هم چسبیده نباشد. زعفرانی پذیرش میشود که عاری از وجود قارچ و کپک حشرات، پر، مو، نخ و ریگ و شن ( قابل رویت با چشم غیر مسلح) باشد. |
۱۳ | نمونهبرداری | بر اساس استاندارد ملی ایران به شماره ۳۶۵۹ |
۱۴ | روش آزمون | بر اساس استاندارد ملی ایران به شماره ۲۵۹-۲ |
- یادآوری ۱: ویژگیهای میکروبیولوژی زعفران باید با استاندارد ملی ایران به شماره ۵۶۸۹ مطابقت داشته باشد.
- یادآوری ۲: استفاده از هرگونه افزودنی مانند رنگهای افزودنی در زعفران مجاز نیست.
- یادآوری ۳: ویژگیهای شیمیایی به شرح جدول فوق بررسی شده و سایر مشخصات مورد ارزیابی قرار نمیگیرد.
لازم به ذکر است استاندارد فوق، مطابق با مشخصات کیفی گواهی سپرده زعفران رشتهای بریده ممتاز (نگین) بورس کالای ایران است.
ویژگیهای مخصوص زعفران پوشال معمولی
ردیف | ویژگی | شرح |
۱ | حداکثر خامه همراه با کلاله (درصد جرمی) | ۵ |
۲ | مواد خارجی مربوط به گیاه زعفران (حداکثر درصد جرمی) | ۱ |
۳ | مواد خارجی مربوط به محیط | منفی |
۴ | رطوبت و مواد فرار (حداکثر/ درصد جرمی) | ۸ |
۵ | حداقل پیکروکروسین براساس ماده خشک (حداکثر جذب درطول موج ۲۵۷ نانومتر) | ۸۰ |
۶ | مقدار سافرانال بر اساس ماده خشک (حداکثر جذب در طول موج ۳۳۰ نانومتر) | ۵۰ – ۲۰ |
۷ | حداقل کروسین براساس ماده خشک (حداکثر جذب در طول موج ۴۴۰ نانومتر) | ۲۰۰ |
۸ | استخراج و تشخیص رنگهای افزودنی | منفی |
۹ | وضعیت ظاهری | قلم متوسط، نیمهکلاف، رنگ قرمز |
۱۰ | نرمه و شکسته (حداکثر/ درصد وزنی) | ۲.۵ |
۱۱ | طعم و عطر | مخصوص خود، کمی تلخمزه و تند و عاری از هرگونه طعم و بوی خارجی |
۱۳ | نمونهبرداری | بر اساس استاندارد ملی ایران به شماره ۳۶۵۹ |
۱۴ | روش آزمون | بر اساس استاندارد ملی ایران به شماره ۲-۲۵۹ |
- یادآوری ۱: زعفران تحویلی صرفا از منظر مشخصات مندرج در این جدول بررسی شده است و در صورت لزوم به بررسی ویژگیهای میکروبیولوژی زعفران، لازم است محصول با استاندارد ۵۶۸۹ مطابقت داشته باشد.
- یادآوری ۲: کالای تحویلی به انبار در صورتی که بر اساس وضعیت ظاهری و میزان نرمه و شکسته به تایید اولیه انبار برسد، برای بررسی بندهای ۱ تا ۸ به آزمایشگاه ارسال میشود.
لازم به ذکر است استاندارد فوق مطابق با مشخصات کیفی گواهی سپرده زعفران رشتهای درجه یک (پوشال معمولی) است.
وجه تضمین قرارداد آتی زعفران
وجه تضمین اولیه با توجه به فرمول محاسباتی زیر، از طرفین قرارداد دریافت خواهد شد.
به این ترتیب، تضامین طی زمان ثابت نبوده و به صورت پویا در حال تغییر خواهد بود. مبنای محاسبه وجه تضمین در این فرمول، میانگین قیمتهای تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی در دارایی پایه مربوطه تعیین شده است. وجه تضمین در پایان هر روز معاملاتی بر اساس این فرمول تعدیل میشود و پس از دو روز کاری اعمال خواهد شد. هرگونه تغییرات در این مورد از طریق سامانه معاملاتی ابزار مشتقه اطلاعرسانی میشود.
در فرمول فوق:
- A وجه تضمین اولیه معادل ۱۰ درصد است.
- B میانگین قیمتهای تسویه روزانه در کلیه سررسیدیهای قراردادهای آتی دارایی پایه
- C براکت تغییرات وجه تضمین معادل ۲۰۰ هزار ریال
- S اندازه قرارداد معادل ۱۰۰
کارمزد قرارداد آتی زعفران
در هنگام بررسی ویژگیهای قرارداد آتی زعفران، باید به کارمزد این معاملات نیز توجه کرد. کارمزدهای خریدار و فروشنده را میتوانید در جدول زیر ملاحظه کنید.
شرح | کارمزد خریدار | کارمزد فروشنده |
کارگزار | ۰.۰۰۰۴ ارزش هر قرارداد | ۰.۰۰۰۴ ارزش هر قرارداد |
بورس کالا | ۰.۰۰۰۲ ارزش هر قرارداد | ۰.۰۰۰۲ ارزش هر قرارداد |
حق نظارت سازمان | ۰.۰۰۰۰۸ ارزش هر قرارداد | ۰.۰۰۰۰۸ ارزش هر قرارداد |
جمع | ۰.۰۰۰۶۸ ارزش هر قرارداد | ۰.۰۰۰۶۸ ارزش هر قرارداد |
کارمزد تسویه و تحویل
شرح | کارمزد |
کارگزار | ۰.۰۰۰۴ ارزش هر قرارداد بر حسب آخرین قیمت تسویه |
بورس کالا | ۰.۰۰۱ ارزش هر قرارداد بر حسب آخرین قیمت تسویه |
جمع | ۰.۰۰۱۴ ارزش هر قرارداد بر حسب آخرین قیمت تسویه |
سقف موقعیت تعهدی باز
با توجه به دستورالعمل اجرایی معاملات آتی، به منظور اتخاذ موقعیتهای تعهدی باز، باید به محدودیتهای موجود در این زمینه توجه شود. بر این اساس مشتریان نمیتوانند بیش از آن چه که در قانون این بازار به تصویب رسیده است، موقعیت تعهدی باز اتخاذ کنند. این مسئله با در نظر گرفتن حقیقی یا حقوقی بودن مشتریان تعیین خواهد شد.
اهرم مالی در قرارداد آتی زعفران
یکی از ویژگیهای مهم قرارداد آتی زعفران، اهرم مالی است که از جمله ویژگیهای جذاب آن به شمار میرود. اهرم مالی یک ضریب با توجه به ارزش کلی قرارداد است که با پرداخت آن قدرت مالکیت کامل قرارداد را به دست خواهید آورد.
بیشتر بخوانید
این اهرم مالی عدد ثابتی نیست. بلکه با توجه به ارزش روزانه قراردادها و همچنین وجه تضمین مشخص شده، به این شکل قابل محاسبه است:
فرض کنید به ازای هر قرارداد زعفران پوشال، وجه تضمین اولیه برابر است با ۱۵۰ هزار تومان. ارزش هر قرارداد امروز را نیز ۹۰۰ هزار تومان در نظر بگیرید. با قرار دادن مقادیر در فرمول بالا، عدد شش به دست می آید. این عدد اهرم مالی قرارداد زعفران پوشال خواهد بود. اما منظور از این عدد چیست؟ در تفسیر این نتیجه باید گفت که با پرداخت ۱۵۰ هزار تومان، میتوانید مالکیت کامل قراردادی به ارزش ۹۰۰ هزار تومان را در اختیار داشته باشید. در نتیجه قادر خواهید بود که از منافع آن (مانند سودآوری از نوسانات قیمتی) بهرهمند شوید. به این نکته هم توجه کنید که در زمان تحویل زعفران، باید مبلغ کامل را پرداخت کنید.
جرایم مربوط به عدم اعلام آمادگی تحویل و نکول
در جداولی که پیشتر آمد، اشارهای مختصر به جرایم نکول داشتیم. اکنون کمی بیشتر در این خصوص توضیح خواهیم داد. در شرایطی که در این قراردادها عدم آمادگی تحویل کالا و نکول پیش آید، جرایمی پیشبینی و تعیین شده است. در این خصوص به نکات زیر توجه کنید:
- جریمه نکول برابر است با یک درصد ارزش قرارداد با توجه به قیمت تسویه روز پایانی
- مابهالتفاوت قیمت نقدی دارای پایه (میانگین وزنی گواهی سپرده) و قیمت تسویه آخرین روز، به نفع آن مشتری که به وظایف خود عمل کرده است، از طرف مقابل دریافت میشود.
- کارمزد طرفی که به تعهدات خود عمل کرده است، از طرفی که نکول کرده است، گرفته میشود.
جریمه عدم ارائه رسید انبار از طرف فروشنده، برابر با دو درصد ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی است که به نفع خریدار کسر میگردد. چنانچه قیمت تسویه روزانه آخرین روز معاملاتی از قیمت بازار نقدی پایه کمتر باشد، مابهالتفاوت این دو نرخ به نفع خریدار از فروشنده دریافت میشود.
در سمت مقابل، جریمه عدم واریز وجه ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی از طرف خریدار، دو درصد ارزش قرارداد است که به نفع فروشنده از حساب مشتری خریدار کسر میگردد. اگر قیمت تسویه روزانه آخرین روز معاملاتی از قیمت بازار نقدی پایه بیشتر باشد، مبلغ مذکور به نفع فروشنده از خریدار گرفته میشود.
در صورت رخ دادن هر یک از شرایط مذکور، تمامی کارمزدهای تسویه و تحویل از فردی دریافت میشود که نکول کرده است.
جمعبندی
قرارداد آتی زعفران در بورس کالا از جمله ابزارهای مالی است که در سال ۱۳۹۷ به این بازار پیوست. هدف ایجاد این قراداد، پوشش ریسک و کاهش ضرر و زیانهای احتمالی بر اثر نوسانات قیمت است. به این ترتیب، کشاورزان و عرضهکنندگان میتوانند محصول خود را با قیمت موردنظرشان و پیش از افت قیمت به فروش برسانند. در سمت مقابل، متقاضیان این محصول نیز میتوانند زعفران موردنیاز خود را پیش از افزایش قیمت، به قیمت امروز و در آینده تحویل بگیرند. هماکنون این قراردادها بر روی دو نوع زعفران انجام میشود که مشخصات آنها را در جداولی که آورده شد، ذکر کردیم. اگر قصد سرمایهگذاری در قراردادهای آتی زعفران را دارید، باید به قوانین مربوط به نکول، وجه تضمین اولیه، اهرم مالی و کارمزدها نیز کاملا دقت کنید.