عرضه و تقاضا؛ قطب‌های نیرومند قیمت‌گذاری در بورس
بازار سهام به عنوان یک زیرمجموعه مهم نظام اقتصادی، از اصولی پیروی می‌کند که در اقتصاد حاکم هستند. یکی از اصول پایه در اقتصاد، تقابل عرضه و تقاضا است که مبنای قیمت‌گذاری در بازار را شکل می‌دهد. در بورس نیز همین عرضه و تقاضا است که ارزش سهم‌های مختلف را تغییر می‌دهد و نمودارها را جابه‌جا می‌کند.
تغییراتی که در میزان عرضه و تقاضا پدید می‌آید، به طور مستقیم در قیمت سهام اثر می‌گذارد. به طور کلی می‌توان گفت، افزایش عرضه موجب پایین آمدن قیمت و افزایش تقاضا موجب افزایش قیمت می‌شود. بازیگران اصلی تشکیل صف خرید و فروش و ایجاد سطوح حمایت و مقاومت هم همین عرضه و تقاضا هستند. در ادامه نقش تعیین‌کننده عرضه و تقاضا در روند قیمت سهام را تشریح می‌کنیم و به بررسی دلایل افزایش یا کاهش عرضه و تقاضا در بورس می‌پردازیم.
مفهوم عرضه و تقاضا در بورس
رابطه عرضه و تقاضا با قیمت شبیه یک الاکلنگ عمل می‌کند. فرقی نمی‌کند درباره یک کالا صحبت می‌کنید یا سهام یک شرکت در بازار بورس؛ هر گاه عرضه زیاد شود، قیمت پایین‌تر می‌آید و هر گاه تقاضا بیشتر شود، قیمت افزایش می‌یابد. با در نظر گرفتن این اصل، به بررسی عرضه و تقاضا و ساختار و تاثیرگذاری آن در بازار بورس می‌پردازیم.
عرضه سهام
در بازار بورس، سفارش‌هایی که سهام‌داران برای فروش سهام خود در قیمت‌های مختلف ثبت می‌کنند، نشان‌دهنده عرضه است. به طور مثال اگر ۱۰ سهام‌دار را در نظر بگیریم، ممکن است هر یک، سهام خود را در قیمت‌های مختلف به فروش برسانند. یعنی شاید یک نفر سهام خود را به مبلغ ۱۳۰ تومان بفروشد. در حالی‌که فرد دیگری در قیمتی بالاتر یا پایین‌تر سفارش خود را ثبت کند.
مشخص است که خریدار، همواره خرید در قیمت پایین‌تر را ترجیح می‌دهد. پس در هنگام فروش سهم نیز باید توجه داشت که اگر سهام‌دار قیمت پایین‌تری را برای فروش سهم خود پیشنهاد دهد، شانس به فروش رسیدن سهامش بیشتر خواهد شد. اما ثبات قیمت در هر سهم تا جایی ادامه دارد که تعادل در عرضه و تقاضا حاکم باشد.
اگر یک نگاه کلی به بازار سهام داشته باشیم، می‌توان گفت زمانی که تغییرات قیمت در جهت مثبت باشد (یعنی شاهد افزایش قیمت‌ها باشیم) تعداد سهم‌هایی که برای فروش عرضه می‌شوند نیز افزایش پیدا می‌کند. زیرا سهام‌دار علاقه دارد سودی که از روی سهام به دست آورده را نقد کند. به عنوان مثال زمانی که قیمت بازار ۱۰۰ تومان است، تعداد سهام اندکی عرضه می‌شود. اما وقتی این قیمت به ۱۲۵ تومان برسد، تعداد سهام بیشتری عرضه خواهد شد.
تقاضای سهام
سفارش‌های خریدی که در سامانه معاملاتی ثبت می‌شوند، نشان‌دهنده میزان تقاضا هستند. یعنی کل خریداران بالقوه‌ای که تمایل دارند سهام را در قیمت‌های مختلف خریداری کنند، متقاضیان سهام محسوب می‌شوند. در این‌جا هم اگر ۱۰ سهام‌دار مختلف را در نظر بگیرید، هر یک ممکن است سفارش خریدی با قیمت متفاوت ثبت کنند. اما نکته‌ای که در این‌جا مطرح است، این است که با افزایش قیمت‌ها، تمایل به خرید کمتر می‌شود. یعنی اگر در قیمت ۱۰۰ تومان، ۵ نفر تمایل به خرید داشته باشند، در قیمت‌های بالاتر این تعداد کم خواهد شد.
اما به طور کلی افزایش قیمت موجب کاهش تقاضا و افزایش عرضه خواهد شد. در نتیجه می‌توان دریافت که عرضه و تقاضا دو نقطه مقابل یک‌دیگر هستند. یعنی بر خلاف شیب نمودار عرضه که با بالا رفتن قیمت صعودی می‌شود، شیب نمودار تقاضا با افزایش قیمت نزولی خواهد بود.
نقش عرضه و تقاضا در تعادل بازار سهام
زمانی که عرضه و تقاضا با هم برابری کنند، می‌گوییم تعادل برقرار است. یعنی خریداران و فروشندگان بالقوه، تا زمانی درخواست‌های خرید و فروش خود را ثبت می‌کنند که هیچ فرد دیگری باقی نمانده باشد که معامله را در قیمت مطلوب خود انجام نداده باشد. اگر با این توضیحات کمی سردرگم شدید، نگاهی به شکل زیر بیندازید. به این ترتیب می‌توانید تعادل را به صورت کاملا مشخص مشاهده کنید.
در ادامه مثالی بیان می‌کنیم که می‌توانید بر اساس آن متوجه شوید بازار دقیقا در چه نقطه‌ای متعادل می‌شود. این‌گونه در نظر بگیرید که خریداران می‌خواهند سهام یک شرکت را در قیمت‌های زیر خریداری کنند.
در سمت دیگر سهام‌دارانی که اکنون یک سهم را دارند، قصد عرضه آن را به قیمت‌های زیر دارند.
قیمت پیشنهادی هر فرد برای خرید سا فروش سهام در زیر آن نوشته شده است. افرادی که با دایره مشخص شده‌اند، خرید یا فروش خود را انجام داده‌اند. این تصویر نشان می‌دهد که عرضه و تقاضا در بورس در قیمت ۱۲۷ تومان و با تعداد ۵ خریدار و فروشنده به تعادل رسیده است. اگر بخواهیم توضیح دقیق‌تری در این خصوص بیان کنیم، می‌توانیم بگوییم خریدارانی که تمایل بیشتری به خرید داشته‌اند، درخواست‌های خود را با قیمت‌های بالاتری ثبت کرده‌اند. از همین رو معامله آن‌ها انجام شده است.
از سوی دیگر فروشندگانی که سهام خود را با قیمت پایین‌تری ثبت کرده‌اند، موفق به فروش آن شده‌اند. در نتیجه سهام‌دارانی که می‌خواستند سهم خود را در قیمت بیشتری به فروش برسانند، نتوانسته‌اند معامله‌ای انجام دهند. اگر نگاهی به تصویر بیندازید، درمی‌یابید که فروشنده بعدی که می‌خواهد سهام خود را بفروشد، قیمت آن را ۱۲۸ تومان تعیین کرده است. اما خریداری که سفارش خود را در بیشترین قیمت موجود ثبت کرده است، حاضر به پرداخت ۱۲۵ تومان است و نه بیشتر. به این ترتیب معامله‌ای صورت نخواهد گرفت.
قیمت سهام در بورس چگونه تغییر می‌کند؟
اکنون که با مفهوم عرضه و تقاضا در بورس آشنا شدیم، می‌توانیم بهتر به سازوکار معاملات در بورس پی ببریم. حال می‌دانیم که جریان عرضه و تقاضا عاملی است که منجر به تغییرات قیمت می‌شود.
در مثالی که ارائه کردیم این‌گونه در نظر بگیرید که تنها یک نفر سهام خود را به مبلغ ۱۳۸ تومان عرضه کند. همچنین هیچ‌یک از دیگر سهام‌داران، دارایی خود را در کمتر از این قیمت نفروشد. اتفاقی که در این شرایط می‌افتد این است که تنها یک نفر می‌تواند سهام این شرکت را بخرد. اما اگر سایرین نیز تمایل داشته باشند سهام این شرکت را بخرند، باید سفارش خود را در مبالغ بالاتر از ۱۳۸ تومان ثبت کنند. به همین ترتیب قیمت سهام رشد می‌کند.
یک قاعده کلی در این خصوص وجود دارد. هر گاه تقاضا در قیمتی بیشتر از عرضه باشد، نقطه تعادل جابجا می‌شود. به این ترتیب سهام در قیمت‌های بالاتر معامله خواهد شد. این مسئله هنگام عرضه نیز اتفاق می‌افتد. اما در جهت معکوس. یعنی اگر در یک قیمت مشخص، تعداد فروشندگان بیشتر از خریداران باشد، میان آن‌ها رقابتی تنگاتنگ شکل می‌گیرد. همین امر موجب می‌شود که فروشندگان قیمت‌های خود را پایین‌تر بیاورند. به این ترتیب شانس فروش بالاتر خواهد رفت. در نتیجه این امر موجب تغییر قیمت و کاهش آن خواهد شد.
قیمت‌هایی که در این مقاله درباره افت و رشد آن صحبت کردیم، قیمت یا ارزش بازاری سهام هستند. اما ارزش‌گذاری سهام به روش‌های متنوعی صورت می‌گیرد که برای آشنایی با آن می‌توانید مقاله «سهام در بورس چگونه ارزش‌گذاری می‌شوند؟» را بخوانید.
چگونه عرضه و تقاضا در بورس حمایت و مقاومت ایجاد می‌کند؟
زمانی که میزان تقاضا از عرضه بیشتر باشد، قیمت سهم روندی صعودی خواهد داشت. به این نقطه که روند صعودی از آن‌جا آغاز می‌شود، نقطه حمایت گفته می‌شود.
در سمت مقابل، نقطه مقاومت را داریم. هر گاه عرضه بیشتر از تقاضا باشد، قیمت سهم کم می‌شود. این نقطه را نقطه مقاومت سهم می‌نامند. در این نقطه قیمت سهم شروع به ریزش می‌کند.
در تحلیل تکنیکال، نقاط حمایت و مقاومت در واقع سطحی از قیمت را ایجاد می‌کنند که سهم به سمت آن‌ها میل می‌کند و برای عبور از آن، باید این سطوح را بشکند. هر گاه قیمت سهمی از یک سطح مقاومتی عبور کند، آن سطح به حمایت تبدیل می‌شود. همچنین اگر قیمت سهم یک سطح حمایتی را بشکند، آن سطح به مقاومت تبدیل خواهد شد. برای شناخت کامل‌تر سطوح حمایت و مقاومت و تشخیص آن‌ها، مقاله «حمایت و مقاومت سهم در تحلیل تکنیکال بیانگر چیست؟» را بخوانید.
فراموش نکنید که زمانی که خریداران یا فروشندگان زیادی در یک سهم درخواست خود را ثبت کنند، صف خرید و صف فروش تشکیل خواهد شد. اگر این صف متشکل از خریداران باشد، به آن صف خرید گفته می‌شود و افزایش قیمت سهم را در پی خواهد داشت. اما اگر فروشندگان تشکیل صف داده باشند، افت قیمت را شاهد خواهیم بود. به این ترتیب می‌توان دریافت که عرضه و تقاضا در بورس، تغییرات قیمت را در جهت مثبت و منفی به دنبال خواهد داشت.
جمع‌بندی
میزان عرضه و تقاضا در بورس یکی از اساسی‌ترین مبانی این بازار است که نوسان‌های قیمتی را شکل می‌دهد. به طور کلی با افزایش تقاضا در یک سهم، قیمت آن افزایش پیدا می‌کند و در سمت مقابل، هر چه عرضه بیشتری در یک سهم وجود داشته باشد، تغییرات قیمت در جهتی است که منجر به کاهش قیمت سهام خواهد شد.
افزایش عرضه یا تقاضا در شرایطی که دیگر خریدار یا فروشنده‌ای برای سهم وجود ندارد، ایجاد صف خرید و فروش را باعث می‌شود. نقاط حمایت و مقاومت نیز در نتیجه تقابل عرضه و تقاضا شکل می‌گیرند. زمانی که میزان عرضه و تقاضا با هم برابر باشد اما بازار در شرایط تعادل به سر خواهد برد.
