صف خرید و فروش چیست؟

شاید صف خرید و فروش یکی از نخستین اصطلاحات بورسی باشد که سرمایه گذاران پی از ورود به بازار بورس با آن رو‌‌به‌رو می‌شوند. دراین مقاله قصد داریم به توضیح ایجاد صف خرید یا فروش برای سهام بپردازیم و در رابطه با تشکیل شدن این صف‌‌‌ها صحبت کنیم، چرا که سهامداران و معامله‌‌‌گران در بازار باید با مفهوم این دو واژه به خوبی آشنا باشند و بدانند درصورتی که سهم‌‌‌شان صف خرید یا فروش تشکیل دهد، باید چه عکس‌‌‌العملی نشان دهند.

محدودیت‌های معاملاتی در بازار سهام

پیش از آنکه بخواهیم به تعریف دو واژه صف خرید و صف فروش بپردازیم، ابتدا عوامل ایجادکننده این صفوف را توضیح می‌‌‌دهیم.

در بازار بورس اوراق بهادار، ناظران بازار برای نوسان قیمت سهام محدودیتی را در نظر گرفته‌اند که به آن “محدودیت دامنه نوسان” گفته می‌‌‌شود.

علت در نظر گرفتن محدودیت دامنه نوسان به این خاطر است که از نوسانات شدید در بازار که ممکن است به دلایل مختلف مانند هیجانات به‌‌‌ وجود آید، جلوگیری شود. به همین خاطر ناظران بازار، دامنه مثبت تا منفی ۵ درصد را برای سهام در نظر گرفته‌اند.

این محدودیت دامنه نوسان نسبت به قیمت پایانی روز قبل در نظر گرفته می‌‌‌شود، به این مفهوم که قیمت سهم در بازار بورس و فرابورس در روز جاری، مثبت تا منفی ۵ درصد نسبت به قیمت پایانی سهم در روز معاملاتی گذشته نوسان می‌‌‌کند و بیش از این محدوده نمی‌‌‌تواند نوسان داشته باشد.

برای مثال اگر قیمت پایانی سهمی ۵۰۰۰ ریال در روز معاملاتی گذشته بوده باشد، در روز معاملاتی جاری قیمت سهم بین ۴۷۵۰ ریال  (منفی ۵ درصد) تا ۵۲۵۰ ریال (مثبت 5 درصد) می‌‌‌تواند نوسان داشته باشد.

البته این نکته را در نظر داشته باشید که برای همه سهام دامنه نوسان ۵ درصد در نظر گرفته نمی‌‌‌شود. برای سهام بازار پایه قیمت مجاز روز جاری، بین ۳ درصد مثبت و ۳ درصد منفی قیمت پایانی روز معاملاتی قبل در نظر گرفته می‌‌‌شود.

در برخی موارد مثلا زمانی که شاخص بورس افت شدید دارد، محدودیت دامنه نوسان را به‌ ‌‌منظور جلوگیری از ضررهای بیش‌‌‌تر و برای کنترل بازار کاهش می‌‌‌دهند و حتی گاهی برای برگرداندن بازار به روال عادی، محدودیت دامنه نوسان را به ۲ درصد کاهش می‌‌‌دهند.

مفهوم صف خرید

فرض کنید ارزش سهام شرکتی بیش از ارزش معاملاتی آن در بازار برآورد شده است و پیش‌‌‌بینی شده است که بازدهی بالای ۲۰ درصد خواهد داشت. در این مواقع تقاضای سهامداران برای سهم زیاد می‌‌‌شود و سهم با استقبال زیاد مواجه می‌شود اما چون دامنه نوسان برای سهم در نظر گرفته شده، سهامداران نمی‌‌‌توانند بیش از حداکثر قیمت تعیین شده سفارش درخواست خود را ثبت کنند و حداکثر تا همان مثبت ۵ درصد نسبت به قیمت پایانی دیروز می‌‌‌توانند قیمت درخواست بگذارند. دارندگان سهم نیز تمایلی به فروش سهم ندارند چون می‌‌‌‌‌‌دانند که ارزش سهم‌‌‌شان بیش‌‌‌تر می‌‌‌شود، به همین خاطر تقاضا از عرضه بیش‌‌‌تر شده و باعث تشکیل صف خرید سهم می‌‌‌شود.

به طورمثال، قیمت پایانی سهمی ۵۰۰ تومان است و برآورد می‌‌‌شود که ارزش آن حدود ۶۰۰ تومان شود ولی چون حداکثر قیمتی که می‌توان در آن سفارش گذاشت ۵۲۵ تومان است، تقاضا برای سهم در قیمت ۵۲۵ تومان زیاد می‌‌‌شود و در این قیمت صف خرید تشکیل می‌‌‌شود.

به طور خلاصه می‌‌‌توان اینگونه صف خرید را توضیح داد:

به موقعیتی که تقاضا برای سهم در سقف قیمت وجود داشته باشد و هیچ عرضه کننده‌‌‌ای برای سهم وجود نداشته باشد، صف خرید گفته می‌‌‌شود.

مفهوم صف فروش

عکس موقعیت صف خرید، موقعیت صف فروش است.

شرایطی را در نظر بگیرید که به طور مثال اخبار منفی در مورد سهمی منتشر می‌‌‌شود. در این شرایط پیش بینی می‌‌‌شود که ارزش سهم کاهش یابد. در چنین موقعیتی سهامداران سهم برای آنکه از ضرر احتمالی آینده خود جلوگیری کنند، اقدام به فروش هرچه سریع‌‌‌تر سهم می‌‌‌کنند و تقاضا برای سهم کاهش می‌‌‌یابد و عرضه آن زیاد می‌‌‌شود.

در چنین مواقعی برای جلوگیری از افت بیش از حد قیمت سهم، حداقل دامنه‌ای برای نوسان تعریف شده است که به دارندگان سهم اجازه نمی‌‌‌دهد که سهم خود را کمتر از ۵ درصد قیمت پایانی روز معاملاتی گذشته بفروشند اما سهامداران تمایل دارند که سهم خود را در کف قیمتی مشخص شده بفروشند.

در این حالت، تعداد عرضه‌‌‌کنندگان  سهم در حداقل قیمت تعیین شده زیاد می‌‌‌شود و منجر به شکل‌‌‌گیری صف فروش برای سهم می‌‌‌شود. در چنین وضعیتی که متقاضی برای خرید سهم وجود ندارد و عرضه کنندگان تعدادشان زیاد است، سهامدارانی که درخواست فروش خود را زودتر از سایرین ثبت کنند در موقعیت بالاتری برای فروش قرار می‌‌‌گیرند و نسبت به سایر فروشندگان در اولویت هستند.

هر چه تعداد فروشندگان در صف فروش تشکیل شده بیشتر باشد، صف فروش اصطلاحا سنگین‌‌‌تر است.

چگونه صف خرید و فروش را تشخیص دهیم؟

هر شرکت پذیرفته شد در بورس اوراق بهادار تهران یک نماد مخصوص به خود را دارد. در سایت tsetmc به نشانی tsetmc.com اطلاعات مربوط به هرسهم در صفحه مربوط به آن وجود دارد که اطلاعات نماد را در اختیار سرمایه‌‌‌گذاران قرار می‌‌‌دهد.

در صفحه مربوط به هر نماد، کادری در قسمت میانی صفحه قرار دارد که شامل دو بخش خرید و فروش است. در این دو قسمت اطلاعات مربوط به خرید و فروش سهم مانند تعداد، حجم و قیمت مورد درخواست برای خرید یا فروش نمایش داده می‌‌‌شود. در واقع سفارش‌ها‌‌‌یی که توسط کارگزاران یا معامله‌گران در سیستم‌های معاملاتی آنلاین ثبت می‌شوند، در این کادر برای سایر سرمایه‌‌‌گذاران هم قابل مشاهده است.

زمانی که برای سهمی صف خرید تشکیل می‌‌‌شود، در کارد مربوط به خرید، در حداکثر قیمت و با تعداد و حجم بالا درخواست خرید برای سهم، توسط سرمایه‌‌‌گذران ثبت می‌‌‌گردد. زمانی که تعداد متقاضیان خرید سهم زیاد می‌‌‌شود و افراد زیادی تمایل به خرید سهم دارند اما هیچ سهامداری مایل به فروش سهم نیست، اصطلاحا گفته می‌‌‌شود برای سهم صف خرید تشکیل شده است. در این حالت در کادر مربوط به فروش هیچ درخواستی ثبت نمی‌‌‌شود؛ مانند تصویر زیر:

تصویر فوق مربوط به سهم کلر است. همانطور که در تصویر مشخص است، در کادر فروش آن هیچ سفارشی برای فروش ثبت نشده است اما در کادر خرید، حجم بالایی برای سفارش وجود دارد.

برای مثال قبل، اگر صف فروش تشکیل شود، حداقل قیمت قابل معامله سهم ۴۷۵ تومان خواهد بود که کم‌‌‌تر از این قیمت امکان معامله سهم وجود ندارد.

بر خلاف صف خرید، زمانی که برای سهمی صف فروش تشکیل می‌‌‌شود، در کارد مربوط به فروش، در حداقل قیمت و با تعداد و حجم بالا درخواست فروش برای سهم، توسط سرمایه‌‌‌گذران ثبت می‌‌‌گردد اما در کادر مربوط به خرید اطلاعاتی ثبت نمی‌‌‌شود.

به هنگام تشکیل شدن صف فروش، افراد زیادی تمایل به فروش سهم دارند اما هیچ سهامداری مایل به خرید سهم نیست، در این حالت در کادر مربوط به فروش هیچ درخواستی ثبت نمی‌‌‌شود؛ مانند تصویر زیر:

صفحه فوق مربوط به نماد قجام است. همانطور که در دو کادر پایین و سمت راست تصویر مشخص است، سهم وارد صف فروش شده و تقاضایی برای خرید آن وجود ندارد.

نکات مهم درباره صف خرید و فروش

• نباید مبنای معاملات خود را صف‌‌‌های خرید و فروش تشکیل شده در بازار قرار دهید؛ چرا که اگر سهمی وارد صف فروش شده باشد، صرفا دلیل بر کاهش ارزش آن در آینده نخواهد بود یا ایجاد صف خرید برای یک سهم دلیل بازدهی بالای آن در آینده نیست.

• دلیل تشکیل صف خرید و فروش برای برخی از سهام احساسات و هیجانات است. بسیاری از خرید و فروش‌ها در بازار سهام هیجانی هستند و همین امر ممکن است پیش‌بینی‌ها را محقق نسازند.

• نکته مهم‌‌‌ دیگری که باید در نظر داشته باشید، تشکیل صف خرید و فروش در سفارش‌های‌‌‌ آنلاین است. گزینه‌‌‌ای به اسم حجم نمایشی وجود دارد که حجم سفارش‌ها‌‌‌ را نمایش می‌‌‌دهد. زمانی که در سفارش‌های‌‌‌ آنلاین، تعداد سهمی که وارد می‌کنید از مقدار سهمی که می‌‌‌خواهید بفروشید کم‌‌‌تر باشد، به میزان سهمی که در قسمت حجم معاملات وارد کرده‌‌‌اید سهم می‌‌‌فروشید و برای باقی‌‌‌مانده تعداد سهام‌‌‌تان به آخر صف می‌‌‌روید.