صندوق سرمایه‌گذاری مشترک؛ جایی برای سرمایه‌گذاری جذاب و غیرمستقیم
سرمایه‌گذاری مسئله‌ای نیست که هرکسی بتواند به راحتی از پس آن برآید. تنها داشتن سرمایه برای رسیدن به سود کافی نیست. اما با استفاده از ابزارهایی نظیر صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (Mutual Fund) می‌توان به شیوه‌ای غیرمستقیم سرمایه‌گذاری و کسب سود کرد. این صندوق‌ها شامل مجموعه‌ای از انواع اوراق بهادار نظیر سهام و اوراق مشارکت هستند. در واقع می‌توان این صندوق را مانند یک شرکت سرمایه‌گذاری در نظر گرفت که افراد مختلفی دارایی‌های خود را روی هم جمع می‌کنند و یک سبد تشکیل می‌دهند تا به این طریق سرمایه‌گذاری کنند و به سود برسند.
در حقیقت در چنین شیوه‌ای افراد به جای آن‌که در یک سهم خاص سرمایه‌گذاری کنند، دارایی خود را در یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک سپرده‌گذاری می‌کنند. همین مسئله موجب می‌شود سرمایه‌گذاری متنوع شود. در نتیجه ریسک سرمایه‌گذاری کم می‌شود و بر جذابیت این صندوق‌ها افزوده می‌شود. این امر مهم‌ترین دلیل برای سرمایه‌گذاری مبلغی بیش از ۱۲ تریلیون دلار است که در طی سال‌های اخیر به این صندوق‌ها واریز شده است. اگر بگوییم این صندوق‌ها برترین و مهم‌ترین ابزارهای سرمایه‌گذاری غیرمستقیم برای افراد مختلف هستند، بی‌جا سخن نگفته‌ایم. در ادامه روش سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها را توضیح می‌دهیم. همچنین به بیان ساختار و مزایا و معایب آن‌ها نسبت به دیگر روش‌های سرمایه‌گذاری می‌پردازیم.
تاریخچه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دنیا
پیش از آن‌که بخواهیم به صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بپردازیم، بهتر است ابتدا کمی در خصوص تاریخچه صندوق‌های سرمایه‌گذاری صحبت کنیم. اگر بخواهیم نخستین تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری به شکل کنونی را در نظر بگیریم، باید به سال ۱۹۲۴ برگردیم. نخستین بار در شهر بوستون بود که این صندوق‌ها تشکیل شدند. از آن روز تا به امروز صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سراسر دنیا عملکرد موفقیت‌آمیزی داشته‌اند. این موفقیت به حدی بوده است که در طول این سال‌ها شمار چنین صندوق هایی افزایش یافته است.
در کشور ما نیز با توجه به قانونی که در آذرماه سال ۱۳۸۴ تصویب شد، صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به عنوان یک جایگزین مناسب برای سبدهای مشاع تعیین شد. هم‌اکنون تعداد این صندوق‌ها ۶۰ عدد است. افرادی که دانش چندانی در زمینه بازارهای مالی ندارند، می‌تواند سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را انتخاب کنند و دارایی خود را در اختیار چنین صندوق‌هایی قرار دهند.
ارکان صندوق سرمایه‌گذاری مشترک
برای این‌که بتوان یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک را تشکیل داد باید ارکان و شرایط لازم فراهم شوند. اما این ارکان شامل چه مواردی هستند؟
مجمع صندوق
این مورد برترین رکن یک صندوق قلمداد می‌شود. مهم‌ترین وظیفه مجمع صندوق، انتخاب مدیر و متولی و همچنین ضامن و حسابرس است. همچنین معرفی صندوق به سازمان بورس و اوراق بهادار به منظور تایید آن نیز از جمله وظایف مهم دیگر این مجمع است.
مدیر صندوق
مشخص است که صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به یک مدیر نیاز دارد. این مدیر به عنوان رکن اجرایی صندوق در نظر گرفته می‌شود. با نگاهی به اساس‌نامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در می‌یابیم که مدیر موظف است گزارش‌های پیش‌بینی‌شده و اطلاعات لازم را تهیه کند و به متولی، حسابرس و سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه کند. همچنین درج این اطلاعات در سایت مخصوص صندوق نیز از جمله موارد دیگری است که بر عهده مدیر صندوق است. به این ترتیب عموم مردم قادر خواهند بود از این موارد مطلع شوند.
متولی صندوق
این گزینه به منزله رکن نظارتی صندوق است. مجمع صندوق باید متولی را تعیین و انتخاب کند.
ضامن
مجمع صندوق سرمایه‌گذاری مشترک همچنین وظیفه انتخاب ضامن را نیز به عهده دارد. البته پس از این انتخاب، سازمان بورس و اوراق بهادار باید ضامن را تایید کند. در نتیجه این مسئله از طریق امیدنامه صندوق به اطلاع عموم خواهد رسید. اما این ضمانت به معنی فراهم کردن نقدینگی موردنیاز برای صندوق است. البته این امر در شرایطی رخ می‌دهد که صندوق طبق اساس‌نامه، وجه نقد لازم را برای پرداخت‌های خود و یا ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری متقاضیان به قیمت ابطالی که محاسبه شده است، در اختیار نداشته باشد.
حسابرس
یکی دیگر از ارکان نظارتی این شیوه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، حسابرس است. متولی حسابرس را از میان موسسه‌های حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار مشخص می‌کند. در گام بعدی حسابرس برای تایید به مجمع صندوق معرفی می‌شود. مجمع مدت ماموریت این فرد را مشخص می‌کند. حسابرس هم مسئولیت‌هایی را که اساس‌نامه برای او تعیین کرده است به عهده خواهد گرفت.
سایر ارکان صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به شرح زیر هستند:
- مشاور یا مدیر سرمایه‌گذاری
- امین
- موسسه نقل و انتقال
- مدیر اجرایی
- نهاد نظارتی
- حسابرس‌ها و مشاوران حقوقی
نظارت بر صندوق های سرمایه‌گذاری مشترک چگونه انجام می‌شود؟
دو نوع نظارت در این زمینه وجود دارد که یکی درونی و دیگری بیرونی است.
- نظارت درونی: این نظارت از جانب ارکان صندوق صورت می‌گیرد. مدیر وظیفه نظارت بر مراحل اجرایی صندوق و تمامی دریافت‌ها و پرداخت‌ها را بر عهده دارد. همچنین نظارت بر عملکرد کارگزاران، مدیر سرمایه‌گذاری صندوق، متولی و حسابرس نیز از دیگر موارد نظارت درونی است.
- نظارت بیرونی: این نظارت از جانب سازمان بورس و اوراق بهادار به دو شیوه صورت می‌گیرد. نظارت بیرونی یا به کمک نرم‌افزار و یا از طریق بازرسی حضوری انجام می‌شود.
سود صندوق سرمایه‌گذاری مشترک چقدر است؟
به دو شیوه می‌توان سود حاصل از این صندوق‌ها را محاسبه کرد:
- سود ناشی از معاملات یا اوراق مشارکتی که در سبد سرمایه‌گذاری موجود است.
- سود تقسیمی (Dividend): برخی از این صندوق‌ها با توجه به استراتژی‌هایی که دارند ممکن است سودی را از محل درآمد سود سهام یا بهره‌های حاصل از اوراق با درآمد ثابت در بین صاحبان سهام تقسیم کنند.
به طور کلی بازده کل از طریق حاصل جمع تغییرات در ارزش کل واحدهای سرمایه‌گذاری و همچنین سودهای نقدی تقسیمی در طول سال تقسیم بر قیمت تمام‌شده سرمایه‌گذاری اولیه به دست می‌آید.
البته امکانی در صندوق‌ها وجود دارد که بر اساس آن می‌توانید به جای آن‌که سود نقدی را دریافت کنید، مجددا آن را در صندوق سرمایه‌گذاری کنید. به این طریق می‌توانید واحدهای بیشتری را در اختیار داشته باشید.
هزینه‌های قابل پرداخت از محل دارایی صندوق
هزینه‌های صندوق را می‌توان در امیدنامه شرکت مشاهده کرد. این هزینه‌ها شامل مبالغ مربوط به تاسیس، برگزاری مجامع صندوق، کارمزد مدیر و متولی و ضامن، حق‌الزحمه حسابرس، حق‌الزحمه و کارمزد تسویه صندوق و حق پذیرش هستند. همچنین علاوه بر این هزینه‌ها مبالغی به عنوان کارمزد صدور و ابطال و جریمه نیز وجود دارند که جزئیات آن‌ها را می‌توان در امیدنامه مربوط به صندوق مشاهده کرد.
مالیات بر درآمد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
پرداخت مالیات تنها به عهده سرمایه‌گذار صندوق سرمایه‌گذاری مشترک است. یعنی صندوق به نوبه خود مالیاتی را پرداخت نخواهد کرد.
انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
صندوق در سهام
اگر با دید بلندمدت به سرمایه‌گذاری می‌پردازید، بهتر است در صندوق‌هایی سرمایه‌گذاری کنید که بخش اعظم آن‌ها را سهام تشکیل می‌دهد. دست‌کم ۷۰ درصد دارایی این صندوق‌ها از سهام پذیرش‌شده در بورس یا فرابورس تشکیل می‌شود. در ایران این صندوق‌ها با توجه به تعداد واحدهایی که می‌توانند منتشر کنند در دو نوع بزرگ و کوچک تشکیل می‌شوند. تعداد واحدهای قابل انتشار در صندوق‌های کوچک حداقل ۵ هزار و حداکثر ۵۰ هزار واحد است. این میزان در صندوق‌های بزرگ‌مقیاس به ترتیب برابر ۵۰ هزار و ۵۰۰ هزار واحد است.
صندوق‌های با درآمد ثابت
اگر نیاز دارید که درآمد جاری داشته باشید و نمی‌خواهید سرمایه‌گذاری با نوسان زیاد را تجربه کنید بهتر است به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت روی بیاورید. حداقل ۷۰ درصد از دارایی‌های چنین صندوق‌هایی از اوراق مشارکت، سپرده‌های بانکی، گواهی سپرده بانکی و همچنین دیگر اوراق بهادار با درآمد ثابت تشکیل شده است. به همین دلیل است که بازدهی این صندوق‌ها با اوراق مشارکت و سپرده بانکی مشابهت دارد.
صندوق مختلط
این صندوق‌ها برای افرادی مناسب است که اولا بازدهی معمولی از رشد سهام را می‌خواهند و ثانیا کم نشدن ارزش سرمایه اولیه برایشان اهمیتی نسبی دارد. در این صندوق‌ها حداقل ۴۰ و حداکثر ۶۰ درصد از دارایی‌ها در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌شوند و مابقی به سهام اختصاص می‌یابد.
مزایای صندوق سرمایه‌گذاری مشترک
- مدیریت حرفه‌ای: از جمله مهم‌ترین مزایای این سرمایه‌گذاری غیرمستقیم می‌توان به این نکته اشاره کرد که گروهی از تحلیل‌گران و افراد مجرب بازار به مدیریت صندوق می‌پردازند. این امر به ویژه برای افرادی که خودشان حرفه‌ای نیستند یک نکته حائز اهمیت به شمار می‌رود.
- تنوع: با انتخاب این شیوه سرمایه‌گذاری می‌توان با افزایش تنوع در امر سرمایه‌گذاری، خطرات موجود در این زمینه را کاهش داد. یعنی در صورت افت قیمت یک سهم، این میزان با افزایش قیمت سهامی دیگر جبران خواهد شد. سبدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ متشکل از ده‌ها اوراق مشترک و سهم هستند که به این شیوه ریسک سرمایه‌گذاری کم می‌شود.
- سادگی: اگر از تحلیل‌های پیچیده سر در نمی‌آورید، سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک بهترین گزینه پیش روی شماست.
- کاهش ریسک نقدینگی: بارها در خصوص اهمیت نقدشوندگی سهام صحبت کرده‌ایم. از جمله مزایایی که این صندوق‌ها دارند این است که ریسک نقدشوندگی در آن‌ها در مقایسه با سرمایه‌گذاری مستقیم کمتر است. چرا که کافی است اقدام به ابطال واحدهای صندوق کنید و دارایی خود را نقد کنید. اما در بازار سهام اگر نماد سهم بسته باشد یا صف سنگینی در سهم ایجاد شده باشد، نمی‌توانید در هر لحظه معامله انجام دهید. در این صندوق‌ها سرمایه‌داران خرد دارایی‌های خود را روی هم می‌گذارند و با تجمیع سرمایه‌های کم و تزریق آن‌ها به بازار بورس، به نقدینگی بازار نیز کمک می‌شود.
بیشتر بخوانید
- امنیت مالی بالا: شرکت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری معتبر هستند و همچنین سازمان بورس با دقت بر عملکرد آن‌ها نظارت می‌کند. به همین دلیل ریسک نکول دارایی در این صندوق‌ها صفر است.
- صندوق‌های مختلف برای گروه‌های مختلف: می‌توانید با در نظر گرفتن اهداف مالی خود نوعی از صندوق‌ها را که مناسب شماست انتخاب کنید.
معایب صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک
حال که مزایای این صندوق‌ها را معرفی کردیم، لازم است به معایب آن نیز اشاره کنیم.
- تضاد منافع: گفتیم که مدیریت حرفه‌ای از جمله مزایای این صندوق‌هاست. اما این مزیت در عین حال می‌تواند به یکی از معایب آن نیز بدل شود. چرا که احتمال دارد مدیران حرفه‌ای تنها به منافع خود فکر کنند و کاری به بهتر شدن بازده سرمایه‌گذاران نداشته باشند. این امر به ویژه در مواردی که درآمد مدیران با سود صندوق ارتباط چندانی نداشته باشد، بیشتر به چشم می‌آید.
- تنوع زیاد: درست است که چینش متنوع سبد سهام از مزایای این شیوه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم به شمار می‌رود، اما نباید در این زمینه زیاده‌روی کرد. چرا که تنوع بیش از حد می‌تواند بازده سرمایه‌گذاران را کاهش دهد. چون ممکن است از یک سهم سود فراوانی کسب کنید در حالی‌که تعداد زیادی از آن سهام را در اختیار ندارید. بنابراین سود مذکور تاثیر چندانی در بازدهی شما نخواهد داشت.
مفاهیم رایج در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
- واحد سرمایه‌گذاری یا unit: موقع سرمایه‌گذاری در یک شرکت سهامی تعداد سهام، ملاک حجم خرید و فروش به شمار می‌رود. یعنی ممکن است ۱۰ سهم از یک شرکت را خریداری کنید یا ۱۲ سهم شرکت دیگر را بفروشید. اما در صندوق‌های سرمایه‌گذاری این مسئله با واحد یا یونیت مشخص می‌شود. یعنی معیار حجم معاملات بر اساس تعداد واحدها سنجیده می‌شود. مثلا سرمایه‌گذاران می‌توانند ۱۰۰ یونیت از یک صندوق را خریداری کنند و چند وقت بعد ۲۰ یونیت آن را بفروشند.
- خالص ارزش دارایی‌ها یا NAV: پیش‌تر در مقاله «ارزش خالص دارایی چیست؟» در خصوص NAV به طور مفصل صحبت کرده‌ایم. در این مورد تنها اشاره به این نکته کفایت می‌کند که مبنای معاملات سهام شرکت‌ها قیمت روز آن‌هاست. این در حالی است که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، خالص ارزش دارایی‌های صندوق مبنای معاملات واحدهای صندوق را مشخص می‌کند.
- پذیره‌نویسی صندوق: افرادی که می‌خواهند در صندوق، سرمایه‌گذاری کنند باید در زمان تشکیل آن، فرم‌های پذیره‌نویسی را تکمیل کنند. سپس باید این فرم‌ها را به همراه مدارک لازم به مدیر صندوق ارائه دهند. سرانجام با واریز وجه می‌توانند سرمایه‌گذاری غیرمستقیم خود را در این صندوق‌ها انجام دهند. اطلاعات بیشتر درباره پذیره‌نویسی را می‌توانید در مقاله «پذیره نویسی چیست؟» مطالعه کنید.
- صدور واحدهای سرمایه‌گذاری: زمانی که یک سرمایه‌گذار می‌خواهد واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق را خریداری کند، باید درخواست صدور را به مدیر صندوق ارائه دهد. پس از این‌که مدیر صندوق فرم‌ها، مدارک مورد نیاز و وجوه لازم را دریافت کرد، می‌تواند واحدهای درخواستی را برای سرمایه‌گذار مذکور صادر کند. در حقیقت در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صدور به معنای خرید واحد است.
- ابطال: همان‌طور که صدور و خرید واحدها معادل هم هستند، ابطال واحدها بیان‌گر فروش است. زمانی که سرمایه‌گذار قصد فروش واحدهای خود را داشته باشد، باید درخواست ابطال را به مدیر صندوق تسلیم کند. مدیر نیز پس از بررسی مدارک و فرم‌های دریافتی، اقدامات لازم را در این خصوص انجام خواهد داد.
نکات طلایی برای سرمایه‌گذاری موفق در صندوق‌های سرمایه‌گذاری
حال که به این بخش از مطلب رسیدیم بد نیست چند نکته مهم را در خصوص سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در صندوق‌های سرمایه‌گذاری بیان کنیم. هدف از انجام این کار، کسب موفقیت در امر سرمایه‌گذاری است.
هزینه‌ها را تا جایی که ممکن است کم کنید
هزینه‌های صندوق از درآمد حاصل از صندوق کم می‌شوند. از همین رو هزینه‌ها عوامل مهمی در تعیین میزان بازدهی صندوق به شمار می‌روند. زمانی که در دو صندوق تمامی موارد برابر باشند، هزینه‌ها هستند که عاملی تعیین‌کننده در بازدهی به شمار می‌روند. نرخ کارمزدها و هزینه‌ها در تعیین صندوق سرمایه‌گذاری بسیار حائز اهمیت است.
به عملکرد و ریسک صندوق توجه کنید
میزان بازدهی صندوق در مقایسه با ریسکی که می‌پذیرید باید مناسب و قابل قبول باشد.
تجارب صندوق را بررسی کنید
زمانی که افراد قصد سرمایه‌گذاری در یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک را دارند به مدیر صندوق توجه ويژه‌ای می‌کنند. درست است که مدیریت صندوق عامل مهمی است اما نمی‌توان گفت که این امر تنها عامل تعیین‌کننده است. در کنار مدیر صندوق مسائلی نظیر منابع و توانایی‌های شرکت مادر نیز بسیار مهم است.
به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های قابل معامله (ETF) نیز فکر کنید
این صندوق‌ها نخستین بار در سال ۱۹۹۳ میلادی تشکیل شدند. اکنون صندوق‌های قابل معامله در بورس حدود ۸ درصد از تمام دارایی‌هایی را تشکیل می‌دهند که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سراسر دنیا وجود دارند. تنها کارگزاران قادر به واگذاری این صندوق‌ها به سرمایه‌گذاران حقیقی هستند. هم‌چون سهام عادی، واحدهای این صندوق‌ها نیز در بورس قابل معامله هستند. این صندوق‌ها، بر خلاف صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، در طول روز نوسان قیمت دارند. مدیریت این صندوق‌ها به شیوه غیرفعال است. یعنی مدیریت بر مبنای یک شاخص انتخابی است. به همین دلیل است که در این صندوق‌ها هزینه‌های کمی به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌شود. برای بررسی ویژگی‌های صندوق‌های قابل معامله و چگونگی سرمایه‌گذاری در آن‌ها می‌توانید مقاله «صندوق قابل معامله؛ مالکیت دارایی‌های متنوع با ریسک کمتر» را مطالعه کنید.
مراحل سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک
برای این‌که دارایی‌های خود را در صندوق سرمایه‌گذاری مشترک سرمایه‌گذاری کنید لازم است چند مرحله را سپری کنید.
ابتدا باید به سایت سازمان بورس و اوراق بهادار یا مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران مراجعه کنید. در مرحله بعدی باید لیست صندوق‌ها و مشخصات آدرس و تماس آن‌ها را بیابید. سپس یا باید به صورت حضوری و یا به صورت تلفنی با شعب صندوق ارتباط بگیرید. در نهایت با پرداخت وجه لازم و تکمیل فرم‌های مربوطه می‌توانید سرمایه‌گذاری غیرمستقیم خود را انجام دهید.
جمع‌بندی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک شامل مجموعه‌ای از انواع اوراق بهادار نظیر سهام و اوراق مشارکت هستند. در واقع می‌توان این صندوق را مانند یک شرکت سرمایه‌گذاری در نظر گرفت که افراد مختلفی دارایی‌های خود را روی هم جمع می‌کنند و یک سبد تشکیل می‌دهند تا به این طریق سرمایه‌گذاری کنند و به سود برسند. صندوق سرمایه‌گذاری مسترک انواع مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به صندوق در سهام، صندوق با درآمد ثابت و صندوق مختلط اشاره کرد.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به صندوق‌های قابل معامله (ETF) شباهت دارند اما این صندوق‌ها، بر خلاف صندوق سرمایه‌گذاری مشترک، در طول روز نوسان قیمت دارند. این صندوق‌ها بر مبنای یک شاخص انتخابی مدیریت می‌شوند. به همین دلیل است که در این صندوق‌ها هزینه‌های کمی به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌شود.
