رتبه‌بندی اعتباری چیست؟ عیار شرکت در توان بازپرداخت بدهی
فرض کنید شخصی به شما مراجعه می‌کند و از شما می‌خواهد به او مبلغی قرض دهید. ممکن است قبول کنید یا نه. اما اگر قبول کردید و او پول‌تان را پس نداد چه؟ معمولا در چنین شرایطی، شما به اعتبار شخصی که درخواست پول دارد رجوع می‌کنید. هر چه مبلغ درخواستی بیشتر باشد، اهمیت بررسی اعتبار قرض‌گیرنده هم بیشتر می‌شود. مثلا زمانی که موسسات با انتشار اواق بدهی قصد تامین مالی دارند یا به بانک‌ها مراجعه می‌کنند تا اعتبار یا وامی دریافت کنند، ابتدا باید خوش‌حسابی‌شان در بازپرداخت بدهی‌ها مشخص شود.
خوش‌حسابی یا همان اعتبار شرکت‌ها و نهادها را با رتبه اعتباری آن‌ها تعیین می‌کنند. این رتبه‌بندی حاصل ارزیابی شرکت‌های مختلف بر اساس معیارهایی مشخصی است. البته رتبه‌بندی اعتباری باید بر اساس داده‌های معتبری انجام شود و در غیر این صورت فاقد ارزش خواهد بود. مثلا در ایران بانک مرکزی این اطلاعات را در اختیار شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری قرار می‌دهد. در این مقاله کاربرد رتبه‌بندی اعتباری، فرایند بررسی اعتبار شرکت‌ها و مفهوم هر یک از رتبه‌های اعتباری را توضیح می‌دهیم.
- رتبه‌بندی اعتباری چیست؟
- رتبه‌بندی اعتباری چه کاربردی دارد؟
- رتبه‌های اعتباری چطور نشان داده می‌شوند؟
- شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری چه می‌کنند؟
- تفاوت شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری و شرکت‌های اعتبارسنجی
- جمع‌بندی
- سوالات متداول با پاسخ‌های کوتاه
رتبه‌بندی اعتباری چیست؟
شرکت‌های مختلف به دلایل متعددی اعم از تامین مالی به سراغ وام یا انتشار اوراق بدهی می‌روند که هر دوی آن‌ها نوعی بدهی برای شرکت محسوب می‌شود که باید در زمان معین تسویه شود. اما این تسویه وابسته به توان شرکت در بازپرداخت یا همان اعتبار شرکت است. بنابراین وقتی یک شرکت، نهاد یا ناشر اوراق بهادار به دنبال قرض گرفتن پول است، باید به لحاظ اعتباری مورد ارزیابی قرار گیرد.
رتبه‌بندی اعتباری روشی برای ارزیابی خوش‌حساب بودن شرکت‌ها یا نهادها است. این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که عملکرد نهاد قرض‌گیرنده در بازپرداخت وام چگونه است. طرف قرض‌دهنده با آگاهی از رتبه اعتباری قرض‌گیرنده می‌تواند از میزان ریسک بازپراخت مطلع شود.
رتبه‌بندی اعتباری قوی نشان می‌دهد که وام‌گیرنده قابل اعتماد است و تا کنون در بازپرداخت بدهی‌های خود عملکرد درخشانی داشته است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود که در آینده نیز چنین عملکردی داشته باشد. پس زمانی که ریسک نکول تا این اندازه کم باشد، وام‌دهنده می‌تواند با اطمینان خاطر بیشتری به درخواست وام‌گیرنده رسیدگی کند.
در سمت مقابل، رتبه پایین اعتباری قرض‌گیرنده، این آگاهی را به وام‌دهنده می‌دهد که امکان نکول در بازپرداخت بالاست. چرا که وام‌گیرنده سابقه خوبی در بازپرداخت وام ندارد و احتمال دارد در آینده نیز در روند تسویه مطلوب عمل نکند.
رتبه‌بندی اعتباری ثابت نیست. مثلا ممکن است شرکت الف که تا کنون در صدر این فهرست جای داشته، به دلیل عملکرد ضعیف‌تر نسبت به دوره‌های قبل، در به‌روزرسانی بعدی به رتبه‌های پایین‌تر سقوط کند.
معمولا شرکت‌ها یا نهادهای خوش‌حساب که سابقه فعالیت طولانی‌تری دارند. بیشتر مورد اعتماد هستند. زیرا در طول زمان امتحان خود را پس داده‌اند و توانسته‌اند با خوش‌حسابی اعتبار درخشانی را برای خود دست‌وپا کنند. همین مسئله است که موجب می‌شود رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها مرجعی قابل اطمینان برای ارزیابی آن‌ها باشد.
باید توجه داشت که رتبه‌بندی اعتباری تنها مختص شرکت‌ها نیست. بلکه اشخاص نیز بر اساس فاکتورهایی مشخص، به لحاظ اعتباری رتبه‌بندی می‌شوند. این رتبه‌بندی در نرخ بهره‌ای که وام‌گیرنده باید به وام‌دهنده پرداخت کند نیز بسیار موثر است.
رتبه‌بندی اعتباری چه کاربردی دارد؟
رتبه اعتباری شرکت‌ها و نهادها در دو موقعیت باید سنجیده شود:
- وقتی شرکت درخواست وام دارد: وام‌دهنده با مراجعه به این رتبه‌بندی ریسک نکول را بررسی می‌کند. هیچ سازمانی دلش نمی‌خواهد سرمایه‌اش را به شرکتی قرض دهد که سابقه و اعتبار مطلوبی در بازپرداخت ندارد.
- وقتی شرکت اوراق بدهی منتشر می‌کند: زمانی که یک شرکت اقدام به صدور اوراق بدهی می‌کند، سرمایه‌گذاران نیاز دارند که با خاطری آسوده این اوراق را خریداری کنند. از این رو به رتبه‌بندی اعتباری اوراق قرضه شرکت‌ها استناد می‌کنند.
شرکت‌هایی که رتبه اعتباری بهتری داشته باشند، می‌توانند اوراق قرضه بلندمدت منتشر کنند؛ یک روش مطلوب برای تامین مالی که می‌تواند موجب توسعه شرکت شود. در نهایت تمام این موارد منجر به آن می‌شود که شرکت در عرصه‌های بین‌المللی هم حرف‌هایی برای گفتن داشته باشد.
بیشتر بخوانید
داشتن رتبه اعتباری مناسب برای شرکت‌ها مزایای زیادی دارد که در صدر آن می‌توان به رشد اقتصادی شرکت اشاره کرد. زمانی که شرکت شما در این فهرست جایگاه بالایی داشته باشد، قابل اطمینان خواهد بود.
اعتبار بیشتر مساوی است با منابع مالی بیشتر و توجه بیشتر سرمایه‌گذاران به سهام شرکت شما. آن‌چه برای سرمایه‌گذاران مهم است این است که دارایی خود را در بستری سرمایه‌گذاری کنند که ریسک کمتری دارد. این مسئله موجب می‌شود شما برای تامین منابع مالی خود بتوانید روی مشتریان‌تان حساب کنید و وابستگی خود را به بانک‌ها کم کنید. پس رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها به نوعی به استقلال و رشد آن‌ها می‌انجامد.
رتبه‌بندی اعتباری کوتاه‌مدت شرکت‌ها احتمال نکول وام‌گیرنده را در یک سال پیش رو نشان می‌دهد. اما توجه به رتبه‌بندی اعتباری بلندمدت می‌تواند چشم‌انداز وسیع‌تری نسبت به آینده شرکت وام‌گیرنده در اختیار سازمان‌ها و نهادهای وام‌دهنده قرار دهد. مثلا اگر رتبه اعتباری یک شرکت با در سطوح کمتر از BB باشد، به آن معناست که احتمال نکول در آن شرکت بالاست.
رتبه‌های اعتباری چطور نشان داده می‌شوند؟
برای رتبه‌بندی اعتباری از حروف A تا D استفاده می‌شود. شرکتی که با نماد AAA در این فهرست مشخص می‌شود از رتبه بسیار بالایی برخوردار است. در سمت دیگر، نمادهایی کمتر از BB نشان‌گر بالا بودن ریسک اعتباری آن موسسه است. البته این رتبه‌بندی مخصوص استاندارد S&P است. موسسه دیگری نظیر Moody’s از ترکیب حروف کوچک و بزرگ و اعداد برای رتبه‌بندی شرکت‌ها استفاده می‌کند.
برای درک بهتر این مسئله نگاهی به جدول زیر بیندازید. در این جدول می‌توانید درجه‌های کیفی مربوط به رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها را از دیدگاه چهار استاندارد S&P، Moody’s، Fitch و DBRS ببینید.
| رتبه اقتصاد تجاری (ارزش اعتباری) | S&P | Moody’s | Fitch | DBRS | توضیح |
| ۱۰۰ | AAA | Aaa | AAA | AAA | درجه یک (بیشترین اعتبار) |
| ۹۵ | +AA | Aa1 | +AA | AA (high) | درجه بالا |
| ۹۰ | AA | Aa2 | AA | AA | درجه بالا |
| ۸۵ | -AA | Aa3 | -AA | AA (low) | درجه بالا |
| ۸۰ | +A | A1 | +A | A (high) | درجه متوسط رو به بالا |
| ۷۵ | A | A2 | A | A | درجه متوسط رو به بالا |
| ۷۰ | -A | A3 | -A | A (low) | درجه متوسط رو به بالا |
| ۶۵ | +BBB | Baa1 | +BBB | BBB (high) | درجه متوسط رو به پایین |
| ۶۰ | BBB | Baa2 | BBB | BBB | درجه متوسط رو به پایین |
| ۵۵ | -BBB | Baa3 | -BBB | BBB (low) | درجه متوسط رو به پایین |
| ۵۰ | +BB | Ba1 | +BB | BB (high) | دارای ریسک غیرسرمایه‌گذاری |
| ۴۵ | BB | Ba2 | BB | BB | دارای ریسک غیرسرمایه‌گذاری |
| ۴۰ | -BB | Ba3 | -BB | BB (low) | دارای ریسک غیرسرمایه‌گذاری |
| ۳۵ | +B | B1 | +B | B (high) | پر ریسک |
| ۳۰ | B | B2 | B | B | پر ریسک |
| ۲۵ | -B | B3 | -B | B (low) | پر ریسک |
| ۲۰ | +CCC | Caa1 | CCC | CCC (high) | ریسک قابل توجه |
| ۱۵ | CCC | Caa2 | CCC | بیش از حد پر ریسک | |
| ۱۰ | -CCC | Caa3 | CCC (low) | نکول با چشم‌انداز اندک برای بازپرداخت | |
| CC | Ca | CC | نکول با چشم‌انداز اندک برای بازپرداخت | ||
| ۵ | C | C | C | نکول با چشم‌انداز اندک برای بازپرداخت | |
| ۰ | D | / | DDD | نکول | |
| ۰ | / | DD | D | نکول | |
| ۰ | D | نکول |
شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری چه می‌کنند؟
در دنیا موسساتی وجود دارند که با توجه به معیارهایی مانند سوابق بازپرداخت بدهی شرکت‌ها، میزان بدهی شرکت‌ها، روند قیمت سهام و … رتبه اعتباری شرکت‌ها را ارائه می‌کنند. این مراکز این داده‌ها را به صورت خام دریافت می‌کنند و با انجام بررسی‌هایی روی این اطلاعات فهرست نهایی را منتشر می‌کنند. در جدول بالا با چند نمونه از این مراکز آشنا شدیم.
از جمله مهم‌ترین فاکتورهای شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری برای تعیین اعتبار، بررسی سوابق گذشته وام‌گیرنده در زمینه استقراض و بازپرداخت بدهی است. هرگونه عدم بازپرداخت یا نکول بدهی‌ها اثری منفی روی رتبه اعتباری خواهد گذاشت.
میزان رشد اقتصادی شرکت‌ها در آینده نیز فاکتور دیگری است که بر رتبه اعتباری تاثیر می‌گذارد. اگر با توجه به شواهد، آینده درخشانی برای شرکت‌ها پیش‌بینی شود، درجه اعتباری بالایی به آن‌ها اختصاص داده می‌شود. اما چشم‌انداز اقتصادی نامطلوب می‌تواند اثری منفی روی رتبه شرکت داشته باشد.
رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها در ایران بر اساس آمارها و اطلاعات بانک مرکزی انجام می‌شود. البته اطلاعات دیگری هم از طریق مراکز معتبری نظیر سازمان بورس و اوراق بهادار به دست می‌آید که در این رتبه‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس از جمع‌آوری این داده‌های معتبر، رتبه‌بندی نهایی آماده می‌شود.
تفاوت شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری و شرکت‌های اعتبارسنجی
شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری با بررسی وضعیت و سوابق شرکت‌ها، میزان اعتبار آن‌ها را مشخص می‌کنند. اما شرکت‌های اعتبارسنجی مخصوص اعتباردهی به افراد است. در واقع شرکت‌های اعتبارسنجی اقدام به رتبه‌بندی اعتباری افراد و مشتریانی می‌کنند که نیازمند دریافت وام و تسهیلات هستند.
بانک‌ها و موسسات مالی اطلاعات مشتریان خود را در اختیار شرکت‌های اعتبارسنجی قرار می‌دهند تا میزان خوش‌حسابی آن‌ها را مشخص کنند. برخی از فاکتورهای موثر در رتبه‌بندی اعتباری مشتریان عبارت‌اند از تاریخچه پرداخت‌ها، مبالغ بدهی، مدت‌زمان تاریخ اعتبار دریافت‌شده، اعتبارات دریافتی جدید و نوع اعتبارات. تمامی این فاکتورها بررسی می‌شوند و سپس یک نمره اعتباری به مشتری اختصاص داده می‌شود. به این ترتیب این شرکت‌ها می‌توانند نمراتی به اشخاص وام‌گیرنده اختصاص دهند. این نمرات درجه اعتباری مشتری را نشان می‌دهد.
زمانی که وام‌گیرنده به نهادهای مالی مراجعه می‌کند در صورتی که رتبه اعتباری پایینی داشته باشد، در دریافت وام با مشکل مواجه می‌شود. اما مشتریان خوش‌حساب از اعتبار بالاتری برخوردارند. از این رو بانک‌ها راحت‌تر به آن‌ها وام می‌دهند. این رتبه تنها بر اساس اعداد مشخص می‌شود. هرچه شخص رتبه بهتری داشته باشد، نرخ بهره کمتری نیز پرداخت خواهد کرد. این نمرات اعتباری علاوه بر دریافت وام، در قبولی در مصاحبه‌های شغلی و استخدام نیز کاربرد دارد.
جمع‌بندی
توانایی تسویه بدهی‌ها و بازپرداخت وام‌ها می‌تواند اعتبار یک شرکت را نشان دهد. شرکتی که به تعهدات خود در پرداخت بدهی‌هایش عمل نمی‌کند، نمی‌تواند گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری باشد. به همین دلیل است که لازم است معیاری برای سنجش اعتبار شرکت‌ها داشته باشیم. موسسات رتبه‌بندی اعتباری با دریافت اطلاعات خام از مراکز معتبری نظیر بانک مرکزی و سازمان بورس، می‌توانند عیار قابل اطمینان بودن یک شرکت در زمینه اعتباری را مشخص کنند.
شرکت‌هایی که در بازپرداخت بدهی‌های خود نکولی نداشته‌اند، رتبه‌های بالاتری کسب می‌کنند و اگر شرکت‌ها بدهی‌های زیادی داشته باشند و در بازپرداخت نیز عملکرد خوبی نداشته باشند در رده‌های پایین قرار می‌گیرند. همین رتبه‌های پایین موجب می‌شود شرکت‌ها در عملیات وام‌گیری و استفاده از اوراق بدهی با مشکل مواجه شوند. در این رتبه‌بندی‌ها از حروف A تا D و هم‌چنین اعداد استفاده می‌شود. نماد AAA نشان‌گر اعتبار بالای شرکت است و رتبه‌های پایین‌تر از BB نشان می‌دهد که ریسک نکول در شرکت وجود دارد.
سوالات متداول با پاسخ‌های کوتاه
رتبه‌بندی اعتباری با بررسی عملکرد شرکت‌ها در بازپرداخت بدهی‌ها و تسویه وام‌ها به دست می‌آید. این رتبه‌بندی نشان می‌دهد که یک شرکت تا چه اندازه می‌تواند به تعهدات خود در قبال بدهی‌هایش عمل کند.
شرکتی با رتبه‌بندی اعتباری بالا شانس بیشتری برای دریافت وام و انتشار اوراق بدهی دارد زیرا طی گذشت زمان توانسته است اعتماد مشتریان و موسسات مالی را به خود جلب کند.
موسسات معتبر رتبه‌بندی با دریافت اطلاعات خام از سازمان‌ها و مراکز معتبری مانند بانک مرکزی می‌توانند سوابق شرکت‌های وام‌گیرنده را بررسی کنند و به کمک فاکتورهای دیگر همچون چشم‌انداز رشد اقتصادی آینده شرکت و میزان بدهی‌ها، رتبه اعتباری آن‌ها را مشخص کنند.
خیر. علاوه بر شرکت‌های رتبه‌بندی، موسسات اعتبارسنجی نیز مشغول به فعالیت هستند. این نهادها اعتبار مشتریان و اشخاص را می‌سنجند و به آن‌ها رتبه می‌دهند.
