گره معاملاتی چیست و چگونه رفع می‌شود؟

اگر در بازار سرمایه فعال هستید یا اخبار و اطلاعات بورسی را دنبال می‌کنید، هر روز شاهد صف‌های خرید و فروشی هستید که در سهم‌های مختلف شکل می‌گیرند. اما اگر این صف‌ها جمع نشوند، تکلیف معاملات نمادها چه می‌شود؟ گره معاملاتی اصطلاحی است که به گوش بسیاری از فعالان بورس یا کسانی که به نوعی با بازار سرمایه در ارتباط هستند و در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اند، آشنا است. اما مفهوم گره معاملاتی چیست و این گره چگونه رفع می‌شود؟

گره معاملاتی چیست؟

زمانی که سهمی در صف خرید یا صف فروش قفل می‌شود، امکان معامله آن‌ها وجود ندارد. به همین خاطر در سال ۱۳۸۹ هیئت مدیره سازمان بورس دستورالعملی را صادر کرد که به موجب آن، زمانی که سهام با مشکل صف خرید یا صف فروش‌های سنگین مواجه می‌شوند، مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی قرار می‌گیرد.

هدف از وضع قانون رفع گره معاملاتی، روان‌تر کردن صفوف و تسهیل معاملات سهام در شرایطی است که روند معاملات به دلیل تشکیل صف‌های خرید و فروش سنگین کُند شده است.

نماد در چه شرایطی مشمول گره معاملات می‌شود؟

برای آن که یک نماد، مشمول رفع گره معاملاتی شود، شرایط معینی باید در آن سهم وجود داشته باشد. این شرایط عبارتند از:

• یک نماد معاملاتی به‌رغم برخورداری از صف خرید یا صف فروش در پایان جلسه معاملاتی، حداقل معادل یک برابر حجم مبنا برای شرکت‌هایی با ۳ میلیارد سهم و بیشتر و دو برابر حجم مبنا برای سایر شرکت‌ها، به علت عدم تقارن قیمت‌های درخواست خرید و فروش، حداقل به مدت ۵ جلسه معاملاتی متوالی مورد معامله قرار نگیرد یا متوسط معاملات روزانه آن در این دوره (به ‌استثنای معاملات در بازار معاملات عمده)، کمتر از ۵ درصد حجم مبنا باشد.

برای آشنایی بیشتر با مفهوم حجم مبنا، مقاله «حجم مبنا چیست؟ ابزاری برای محاسبه واقعی‌تر قیمت پایانی» را بخوانید.

• کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در سقف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.

• کلیه معاملات یک نماد معاملاتی در ۵ جلسه معاملاتی متوالی در کف دامنه نوسان روزانه قیمت باشد.

نکته:

۱- در مورد شرکت‌هایی که تعداد سهام آن‌ها از ۱۵۰ میلیون سهم کمتر است، مقررات گره معاملاتی می‌توانند با تشخیص مدیرعامل بورس اعمال نشوند.

۲- پیش از این نمادهای فرابورسی به دلیل داشتن حجم مبنای یک، از این قانون مستثنی بودند و شامل رفع گره معاملاتی نمی‌شدند. اما از اسفند ۹۸ حجم مبنا برای نمادهای فرابورسی نیز محاسبه شد و از آن پس این نمادها نیز در صورت داشتن شرایط بالا مشمول گره معاملاتی می‌شوند.

شیوه اطلاع‌رسانی درباره رفع گره نمادها

سازمان بورس فهرست شرکت‌هایی که مشمول گره معاملاتی می‌شوند را استعلام می‌کند و از طریق سامانه معاملات و همچنین سایت رسمی TSETMC.COM (در بخش پیام‌های ناظر بازار) و حداکثر تا پیش از شروع روز معاملاتی به اطلاع عموم می‌رساند.

گاهی پیش می‌آید که شرایط ذکر شده در بالا، در سهمی وجود دارد اما برخلاف قوانین، نماد مورد نظر مشمول رفع گره معاملاتی نمی‌شود. اما دلیل عدم رفع گره معاملاتی در این نمادها چیست؟ در چنین شرایطی ممکن است ناظر بازار با توجه به نسبت P/E سهم، در نظر گرفتن معاملات مشکوک و حجم صف ساختگی سهم، از مشمول کردن نماد جلوگیری کند.

تغییر دامنه نوسان در رفع گره معاملاتی

بر اساس اعلام سازمان بورس، نمادهای معاملاتی که مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌شوند، در ابتدای روز معاملاتی بعد و با دو برابر دامنه نوسان روزانه قیمت عادی در مرحله گشایش بازگشایی شده و سپس معاملات در دامنه نوسان روزانه قیمت در حراج پیوسته، انجام می‌شوند. قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته، قیمت کشف‌شده از طریق حراج ناپیوسته است.

برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه نمایید:

به‌عنوان ‌مثال فرض کنید یک نماد از بازار اول بورس که دارای نوسان قیمت ۵ درصدی است به مدت ۵ روز معاملاتی متوالی با صف خرید همراه شود.  قیمت سهم در پایان روز پنجم ۱۰۰۰۰ ریال است. بر اساس شرایط ایجاد گره معاملاتی که توضیح داده شد، این نماد مشمول رفع گره معاملاتی بوده و در روز معاملاتی بعد (روز ششم)، در زمان پیش گشایش با نوسان ۱۰ درصدی عرضه می‌شود. در مدت ‌زمان ۳۰ دقیقه از زمان پیش گشایش تا گشایش، کشف قیمت صورت می‎‌گیرد و پس‌ از آن بر اساس قیمت کشف‌ شده، معاملات سهم ادامه پیدا می‌کند. بر اساس نوسان ۱۰ درصدی – ۲ برابر ۵ درصد – نسبت به روز معاملاتی گذشته که مثلا قیمت ۱۱۰۰۰ ریال کشف می‌شود، معاملات با دامنه نوسان ۵ درصدی نسبت به قیمت ۱۱۰۰۰ ریال ادامه پیدا می‌کند.

جمع‌بندی

وقتی سهمی در صف خرید یا فروش قفل می‌شود، امکان معامله آن‌ها وجود ندارد. به همین خاطر زمانی که سهام با مشکل صف خرید یا صف فروش‌های سنگین مواجه می‌شوند، مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی قرار می‌گیرد تا معاملات، روان‌تر صورت بگیرند. البته نمادها برای آن که مشمول گره معاملاتی شوند، باید شرایط خاصی داشته باشند. فهرست نمادهایی که مشمول گره معاملاتی هستند، از طریق پیام ناطر در سایت tsetmc.com به اطلاع سهامداران می‌رسد.

نمادهای معاملاتی که مشمول دستورالعمل رفع گره معاملاتی می‌شوند، در ابتدای روز معاملاتی بعد و با دو برابر دامنه نوسان روزانه قیمت عادی در مرحله گشایش بازگشایی شده و سپس معاملات در دامنه نوسان روزانه قیمت در حراج پیوسته، انجام می‌شوند.