صندوق جسورانه چیست؟ تامین مالی طرح‌های خلاقانه شرکت‌های تازه‌تاسیس
هر کسب و کاری که در آغاز راه و در مراحل ابتدایی فعالیت خود باشد، برای اجرای طرح‌ها و ایده‌های خود به نقدینگی نیاز دارد. شرکت‌های نوبنیانی که با خلاقیت و نوآوری طرح‌های ابتکاری ایجاد می‌کنند، بیشتر به این نقدینگی نیاز دارند. اما به دلیل عدم وجود سرمایه کافی، متاسفانه این شرکت‌ها در همان آغاز راه با شکست مواجه می‌شوند. حمایت‌های بیرون از مجموعه و هم‌چنین تزریق نقدینگی دو مسئله‌ای هستند که می‌توانند مسیر را برای انجام این کار هموار کنند. اکنون با توجه به پیشرفت و توسعه فناوری، سازوکارهای متنوعی به منظور تامین مالی پروژه‌ها و طرح‌های جدید به وجود آمده است. یکی از این موارد، صندوق جسورانه است. البته ممکن است پیش‌تر نام آن را شنیده باشیم اما به طور دقیق ندانیم که صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه چیست.
در تعریف صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه، به طور کلی می‌توان گفت، این صندوق شکلی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که کسب‌وکارهای تازه‌تاسیس را بررسی می‌کند. پس از اتمام ارزیابی و انتخاب طرح‌های خلاقانه‌تری که پتانسیل پیشرفت بیشتری دارند، سرمایه لازم را برای ادامه فعالیت، در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. این یک توضیح ابتدایی و مقدماتی برای تعریف صندوق جسورانه بود. در ادامه این مفهوم را دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد.
صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه چیست؟
صندوق جسورانه (Venture Capital fund) با نام صندوق خطرپذیر هم شناخته می‌شود. این صندوق، از انواع صندوق سرمایه‌گذاری مشترک است. شرکت‌ها، موسسات، صندوق‌ها و سرمایه‌داران حقیقی، سرمایه خود را به این صندوق‌ها می‌سپارند. در نتیجه پس از جمع‌آوری سرمایه، آن را در اختیار مشاغل تازه‌تاسیس و طرح‌های خلاقانه قرار می‌دهند. در واقع این صندوق، با شناسایی مشاغلی که پتانسیل بالایی دارند، در آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند.
این صندوق‌ها به دنبال آن هستند تا در کنار کسب بازدهی بالا از سرمایه‌گذاری، به رشد اقتصادی و کارآفرینی هم کمک کنند. هدف این صندوق‌ها کسب درآمد، توسعه فناوری و اشتغال‌زایی است. اما از آن‌جا که سرمایه‌گذاری در طرح‌های نوین و شرکت‌های تازه‌تاسیس ممکن است با شکست مواجه شود و سرمایه نیز از دست برود، ریسک این صندوق‌ها بالاست. پس مشخص است که دلیل نام‌گذاری این صندوق‌ها چیست. همین ریسک بالاست که موجب خطرپذیری بیشتر می‌شود.
اما در سمت دیگر، اگر پروژه‌های مذکور رشد چشمگیری داشته باشند و به موفقیت برسند، بازدهی بالایی در انتظار سرمایه‌گذاران خواهد بود. پس در یک کلام می‌توان چنین گفت که بازدهی و ریسک در صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه بسیار زیاد است.
ترکیب دارایی‌ها در صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه چگونه است؟
حال که می‌دانیم صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه چیست، لازم است نگاهی به ترکیب این صندوق بیندازیم. هدف این صندوق آن است که در طرح‌های خلاقانه سرمایه‌گذاری کند. اما مقررات سرمایه‌گذاری به آن‌ها اجازه می‌دهد که تنها ۵۰ تا ۶۰ درصد از سرمایه موجود در صندوق را در پروژه‌های جدید سرمایه‌گذاری کنند. پس از آن می‌توانند باقی‌مانده دارایی را در سپرده‌های بانکی یا اوراق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنند.
مراحل سرمایه‌گذاری در صندوق‌های جسورانه
در این بخش می‌خواهیم نگاهی به فرآیند سرمایه‌گذاری در صندوق‌های جسورانه داشته باشیم.
- اول از همه کمیته صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه بررسی‌های لازم را در خصوص استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا انجام می‌دهد. این کمیته مواردی نظیر ایده، محصول، تیم توسعه‌دهنده، بازار در دسترس و برنامه کسب‌وکار و مواردی از این دست را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مرحله، به فیلتر کردن کسب‌وکارها و طرح‌ها اختصاص دارد.
- در مرحله بعد، تیم صندوق، طرح‌هایی را که در مرحله پیش پذیرفته شده‌اند، به صورت دقیق‌تر بررسی می‌کند.
- سپس نوبت به تنظیم قرارداد سهام‌داری می‌رسد. جایگاه سرمایه‌گذاران و سهام‌داران، در این قرارداد مشخص می‌شود.
- در این مرحله مشخص می‌شود که مبلغ توافق‌شده به چه صورت در اختیار پروژه منتخب قرار می‌گیرد.
- در نهایت هم صندوق در مورد خروج از طرح تصمیم‌گیری می‌کند. به این ترتیب سرمایه خود را از شرکتی که سرمایه را دریافت کرده است، خارج می‌کند.
ویژگی‌ها و ضوابط صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه
برای این‌که با سازوکار صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه بهتر آشنا شویم، لازم است که به برخی موارد توجه کنیم.
- بررسی مدارک و شرایط به منظور تاسیس صندوق جسورانه، بر عهده کمیته‌ای است با عنوان «کمیته بررسی صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه». اما مجوز نهایی برای تاسیس این صندوق از جانب سازمان بورس و اوراق بهادار صادر می‌شود.
- صندوق‌های جسورانه از زمان تاسیس و آغاز فعالیت، دوره‌ای حداکثر هفت‌ساله خواهند داشت. پس از این‌که این مدت‌زمان طی شود، صندوق منحل خواهد شد.
- برای تاسیس این صندوق، حداقل مبلغ ۱۰ میلیارد تومان نیاز است.
- هنگام تاسیس صندوق، حداقل به سه شخص حقیقی یا حقوقی واجد شرایط نیاز است. این اشخاص باید حداقل پنج درصد از کل سرمایه صندوق را پرداخت کنند.
- قیمت اسمی هر واحد صندوق، برابر با ۱۰ میلیون ریال است.
- برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، نباید بیشتر از ۲۰ درصد سقف منابع صندوق در یک شرکت خاص سرمایه‌گذاری شود. در این میان، تنها می‌توان در مورد یک شرکت استثنا قائل شد و تا ۳۰ درصد منابع صندوق را به آن شرکت اختصاص داد.
بیشتر بخوانید
سرمایه‌گذاری در صندوق جسورانه برای چه افرادی مناسب است؟
افراد ریسک‌پذیر می‌توانند در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند. چرا که ممکن است تمام سرمایه از دست برود. به همین دلیل صندوق‌های بازنشستگی که منابع مالی فراوان دارند، شرکت‌ها، موسسه‌های مالی، موسسه‌های بیمه و افراد حقیقی که سرمایه دارند و اهل ریسک هستند، می‌توانند در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند.
مشتری‌های اصلی این صندوق، سرمایه‌داران حقیقی هستند. اما از آن‌جا که ریسک این صندوق‌ها بسیار زیاد است، بعضی از آن‌ها حداقل سرمایه را برای ورود افراد حقیقی در نظر می‌گیرند تا این افراد در معرض ریسک کمتری قرار گیرند.
انواع صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه در ایران
با توجه به این‌که در دنیا این صندوق‌ها فعالیت زیادی دارند، در سال‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم که در کشور ما نیز انواع مختلفی از این صندوق‌ها به وجود آمده است. لیست صندوق‌های جسورانه در ایران را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید. این لیست از جانب شرکت فرابورس منتشر شده است. این صندوق‌ها اکنون در حوزه‌های مختلفی فعالیت می‌کنند. اطلاعات دیگر در مورد اساس‌نامه، امیدنامه، و سایر موارد را می‌توانید در سایت صندوق موردنظر و یا سامانه جامع اطلاع‌رسانی ناشران مطالعه کنید.
| نماد | نام صندوق | حوزه فعالیت | مدیر صندوق | متولی |
| آشناتک | جسورانه ایده نوتک آشنا | زیست‌فناوری، سلامت، اطلاعات و ارتباطات، مواد پیشرفته و نانو | کارگزاری سهم آشنا | موسسه حسابرسی بهمند |
| آتی ۱ | جسورانه یکم آرمان آتی | فناوری اطلاعات و ارتباطات | شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آرمان آتی | شرکت سبدگردان کاریزما |
| آرمانی | جسورانه توسعه فناوری آرمانی | فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری مالی، سلامت، پتروشیمی، آب و حوزه فرهنگ | شرکت تأمین سرمایه آرمان | شرکت سبدگردان الماس |
| تهران ۱ | جسورانه یکم دانشگاه تهران | فناوری اطلاعات و ارتباطات | شرکت توسعه سرمایه‌گذاری دانشگاه تهران | شرکت سبدگردان الماس |
| فنابا | جسورانه فناوری بازنشستگی | فناوری مالی با تمرکز بر فناوری بیمه‌ای و خدمات فاوای مورد نیاز صندوق‌های بازنشستگی | شرکت سرمایه‌گذاری و خدمات بازنشستگی کشوری | شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آرمان آتی |
| رویش | جسورانه رویش لوتوس | سلامت (سلول‌های بنیادی)، فناوری مالی | شرکت تأمین سرمایه لوتوس پارسیان | موسسه حسابرسی بهراد مشار |
| پارتین | جسورانه پارتیان ۱۵% تأدیه | فناوری اطلاعات و ارتباطات، فناوری مالی (فین‌تک) و زیست‌فناوری | شرکت پردازش اطلاعات مالی پارت | مشاور سرمایه‌گذاری نیکی‌گستر |
مزایای صندوق‌های خطرپذیر
در عصر کنونی بزرگ‌ترین شرکت‌های جهان، شرکت‌هایی هستند که در زمینه فناوری اطلاعات فعالیت دارند. از آن‌جا که این حوزه ظرفیت بالایی دارد، رشد کسب‌وکارها در آن بسیار سریع است. اگر یک ایده خوب مطرح شود که بتواند نیاز مردم را به شکلی صحیح و خوب پاسخگو باشد، می‌تواند در مدتی کوتاه به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کند.
صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه سرمایه‌اش را به یک یا چند پروژه تازه‌تاسیس اختصاص می‌دهد تا بتواند به درستی مدیریت ریسک را در سرمایه‌گذاری‌های خود انجام دهد. از این رو میزان سودآوری این صندوق‌ها معمولا متوسط و یا رو به بالاست. به ویژه زمانی که در چنین صندوق‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنیم، می‌توانیم به شکلی مستقیم در تامین مالی طرح‌ها، پروژه‌ها و استارت‌آپ‌های خلاقانه، نقش داشته باشیم.
صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه چه ریسک‌هایی دارد؟
اگر به مطالبی که تاکنون ارائه کردیم دقت کنید، درمی‌یابید که ریسک صندوق جسورانه بسیار زیاد است. عوامل بسیاری می‌توانند در این میان دخیل باشند. به همین دلیل تنها افرادی می‌توانند در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند که قادر باشند چنین ریسکی را تحمل کنند. چرا که نه تضمینی برای کسب سود وجود دارد و نه برای بازگشت سرمایه اولیه.
در این صندوق‌ها هم ریسک سیستماتیک وجود دارد و هم ریسک غیرسیستماتیک. مثلا حفظ سرمایه و کسب بازدهی بالا، در گرو موفقیت شرکتی است که سرمایه به آن اختصاص داده شده است. چنان‌چه طرح یا پروژه با شکست مواجه شود، سرمایه صندوق نیز از بین خواهد رفت. موفقیت طرح‌ها نیز به عوامل متعددی مرتبط است. مثلا وضعیت اقتصادی کشور و جهان، طرح‌های دولتی، میزان تورم و هم‌چنین شرایط واردات مواد اولیه و مواردی از این قبیل، همگی مسائلی هستند که در این میان حائز اهمیت‌اند.
بیشتر بخوانید
از آن‌جا که این صندوق‌ها در حوزه‌های مختلفی سرمایه‌گذاری می‌کنند، مشخص است که ریسک سرمایه‌گذاری هم متفاوت است. تغییر بودجه‌ای که دولت به حوزه‌های مختلف اختصاص داده است، وجود محدودیت‌ها و کاهش واردات یا صادرات، هم‌چنین نوسان‌های نرخ ارز و موارد دیگر موجب می‌شوند که ریسک‌های مختلفی به وجود آیند. به علاوه صندوق نیز هزینه‌هایی دارد که اگر زیاد شود، منجر به کاهش سود و یا سرمایه خواهد شد. وجود رقبا و هم‌چنین اشباع شدن بازار هم از جمله ریسک‌های دیگری است که بر منابع مالی صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه اثر می‌گذارد.
تفاوت صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه با دیگر صندوق‌ها چیست؟
هم صندوق سرمایه‌گذاری پروژه و هم صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه هر دو در دسته صندوق‌های تامین مالی قرار می‌گیرند. اما تفاوت اصلی آن‌ها در ترکیب دارایی‌هاست. در صندوق سرمایه‌گذاری پروژه معمولا بیش از ۹۰ درصد سرمایه موجود در صندوق، روی پروژه‌ای خاص سرمایه‌گذاری می‌شود. اما در صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه حداکثر ۶۰ درصد سرمایه به پروژه‌های جدید اختصاص داده می‌شود. این تفاوت بر سیاست‌های صندوق و هم‌چنین درصد ریسک‌پذیری و سودآوری آن‌ها اثر می‌گذارد.
گفتیم که میزان ریسک‌پذیری در صندوق‌های جسورانه در مقایسه با صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه بیشتر است. اما اگر طرح‌ها و کسب‌وکارهای نوپا به موفقیت برسند، مشخص است که میزان سوددهی صندوق‌های جسورانه نیز بیشتر خواهد بود.
تفاوت دیگر به امکان سرمایه‌گذاری افراد حقیقی مربوط است. به دلیل ریسک بالای صندوق‌های جسورانه، نهادهای مالی و افراد سرمایه‌دار اقدام به خرید واحدهای این صندوق می‌کنند. اما در صندوق‌های پروژه همه می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند.
در سمت دیگر، میان صندوق‌های جسورانه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نیز تفاوت‌هایی وجود دارد. چرا که صندوق‌های جسورانه روی پروژه‌های نوپا و تازه‌تاسیس سرمایه‌گذاری می‌کنند. از همین رو امکان رشد و یا ریسک بیشتری نسبت به صندوق‌های دیگر دارند. به همین خاطر، صندوق‌های جسورانه برای افرادی که با افق بلندمدت سرمایه‌گذاری می‌کنند، مناسب هستند.
شرایط سرمایه‌گذاری در صندوق جسورانه
سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنند، باید به موارد زیر دقت کنند:
- تمام سرمایه‌گذاران اعم از حقیقی و حقوقی باید بیانیه پذیرش ریسک سرمایه‌گذاری را مشاهده، مطالعه و امضا کنند.
- حداقل مبلغ برای هر سرمایه‌گذار، یک میلیارد ریال است. اما محدودیتی برای حداکثر خریدها وجود ندارد.
به منظور سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها باید از طریق دفاتری که به تایید آن‌ها رسیده و یا وب‌سایت رسمی صندوق‌ها اقدام کرد. برخی از صندوق های جسورانه، قابل معامله هستند و می‌توانند در بورس فعالیت کنند. از این رو برای این‌که در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنید، باید ابتدا کد معاملاتی دریافت کنید. سپس باید یک کارگزاری را برگزینید و از طریق آن در صندوق سرمایه‌گذاری کنید.
جمع‌بندی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در دسته صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک قرار می‌گیرد. هدف این صندوق‌ها تامین مالی برای اجرایی کردن پروژه‌ها و طرح‌های شرکت‌های تازه‌بنیان است. از همین رو، این صندوق‌ها، منابع و سرمایه افراد را جمع‌آوری می‌کنند و در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهند. از آن‌جا که این شرکت‌ها تازه‌تاسیس هستند، ممکن است موفق نشوند. از همین رو تضمینی بر سوددهی و حتی بازگشت اصل سرمایه وجود ندارد. پس ریسک این صندوق‌ها بالاست. در سمت دیگر اگر موفق شوند، به سبب طرح‌های خلاقانه‌ای که داشته‌اند، می‌توانند بازدهی بسیار بالایی نصیب سرمایه‌گذاران کنند.
این صندوق‌ها با کمک به کسب‌وکارهای نوپا و حمایت از پروژه‌های آن‌ها به اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی نیز کمک می‌کنند. به عنوان یک نکته دیگر، توجه کنید که صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه در تمام حوزه‌ها فعالیت می‌کند. تا کنون نیز صندوق‌های جسورانه، سرمایه‌گذاری‌های خود را در بخش حمل‌ونقل، خرید و فروش کالا، کاریابی و دیگر حوزه‌ها انجام داده‌اند.
