حباب بورس چیست؟ وقتی قیمت از ارزش دور می‌شود

پس از فراز و فرود شدید بازار بورس ایران، به سختی می‌توان کسی را پیدا کرد که واژه‌ حباب قیمتی یا عباراتی نظیر «حباب بورس» و حتی «حباب سکه» و «حباب خودرو» را نشنیده باشد. اما حباب بورس چیست و اصلا چه چیزی باعث شکل‌گیری حباب در بازارهای مختلف می‌شود؟ برای آشنایی بیشتر با این واژه و مفهوم آن، بهتر است ابتدا از علم اقتصاد کمک بگیریم. در ادامه این مطلب از دیدگاه علم اقتصاد به ریشه‌ها و پیامدهای شکل‌گیری حباب می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که حباب در بورس یعنی چه.

حباب قیمتی یعنی چه؟

هنگامی که در یک مقطع زمانی خاص، میزان تقاضا برای خرید یک محصول (چه در بازار بورس و چه در سایر بازارها) زیاد می‌شود و محصول مذکور در قیمتی بالاتر از ارزش واقعی‌اش معامله می‌شود، از اصطلاحاتی نظیر «حباب اقتصادی»، «حباب سوداگرانه»، «حباب بازار»، «حباب قیمت»، «حباب مالی» و نیز «بالون قیمت» استفاده می‌شود. این امر موجب نوسانات شدید قیمتی می‌شود. چرا که در این برهه‌ زمانی، ارزش واقعی محصول مطرح نیست و تنها عرضه و تقاضاست که تعیین‌کننده‌ قیمت است.

می‌دانیم که با افزایش تقاضا، قیمت‌ها افزایش می‌یابند و افزایش عرضه نیز با کاهش قیمت همراه است. در نتیجه‌ی افزایش غیرمنطقی تقاضا یا عرضه، تعادل قیمت به هم خورده و شاهد افزایش یا کاهش افسارگسیخته در قیمت‌ها خواهیم بود. برای آنکه با اثرات متقابل عرضه و تقاضا و نقش و اهمیت آن در بازار بیشتر آشنا شوید، توصیه می‌کنیم مقاله «عرضه و تقاضا؛ قطب‌های نیرومند قیمت‌گذاری در بورس» را بخوانید.

اقتصاددانان در رابطه با مسئله‌ی حباب، نظرهای متفاوتی دارند. بسیار پیش آمده است که نه تنها اقتصاددانان، بلکه عوامل دخیل در ایجاد حباب، وقوع آن را پیش‌بینی می‌کنند. در این میان برخی نیز زمان پایان حباب را به خصوص در بازار بورس تخمین می‌زنند. آن‌ چه که مثل روز روشن است، آشکار شدن ارزش واقعی محصول پس از ترکیدن حباب است.

در توضیح اینکه حباب قیمتی در بازار بورس چیست، اشاره به این نکته ضروری است که وجود حباب به معنای افزایش موقت و هیجانی قیمت است. تشکیل حباب همواره با اقدامات هیجانی افراد برای خرید یا فروش همراه است. چنانچه حباب نترکد، افزایش قیمت را نمی‌توان ناشی از حباب دانست. گاهی شاهد هستیم که سهام شرکتی به شدت شروع به رشد می‌کند اما قیمت آن پس از پایان هیجانات هم نمی‌ریزد. در چنین شرایطی می‌توان گفت که شرکت توانسته با اقدامات خود در راستای پیشرفت و توسعه، قیمت واقعی سهامش را به قیمتی که در حباب شکل گرفته، نزدیک کند و اصطلاحا حباب قیمتی خود را پوشش دهد.

دلیل ایجاد حباب قیمتی چیست؟

حالا که با تعریف حباب قیمتی آشنا شدیم، این سوال مطرح می‌شود که دلیل ایجاد حباب چیست. کارشناسان دلایل بسیاری را برای ایجاد حباب به ویژه حباب بورس بیان می‌کنند که مطرح‌ترین آن مسئله‌ی نقدینگی است. یعنی در یک مقطع زمانی و در پی افزایش نقدینگی، تقاضا برای خرید افزایش می‌یابد. در همین راستا عرضه کم‌تر از میزان تقاضا خواهد شد و همین امر موجب ایجاد تورم و در پی آن پیدایش حباب قیمتی می‌شود.

اما دلیل دیگری که در ایجاد حباب از آن یاد می‌شود، «تئوری احمق بزرگ‌تر» نام دارد. بر بنای این تئوری، افراد ضمن آگاهی از محدوده‌ ارزش واقعی خدمات یا محصولات، آن‌ها را در قیمت‌های بالاتری خریداری می‌کنند. آن‌ها این کار را انجام می‌دهند تا در آینده‌ای نه‌ چندان دور، محصول مورد نظر را با قیمتی بالاتر به فروش برسانند. به این امر توجه کنید که این مسئله‌ مانند یک چرخه‌ مداوم، تکرار خواهد شد و این روند تا جایی ادامه می‌یابد که دیگر هیچ خریداری آن کالا را با قیمت بالاتر نمی‌خرد. این‌جاست که حباب می‌ترکد و محصول با کاهش قیمت مواجه خواهد شد.

یکی دیگر از دلایل مطرح شده در این زمینه این است که برخی از افراد در بازه‌های زمانی خاص (کوتاه‌مدت، میان‌مدت و یا بلندمدت) میزان افزایش قیمت کالا یا سهمی در بازار بورس یا سایر بازارها را بررسی می‌کنند. سپس قیمت آینده محصول را پیش‌بینی می‌کنند و بر همین اساس اقدام به خرید سهام یا کالای مورد نظر می‌کنند تا به هنگام تحقق قیمت مورد انتظار، آن را بفروشند.

یکی از ایراداتی که به این روش وارد است، عدم توجه به دلایل تغییر نرخ است. رشد ارزش یک کالا یا دارایی یا یک سهام در بورس در گرو عوامل و رخدادهای متعددی است. طبیعی است که با گذشت زمان، این دلایل نیز دستخوش تغییر می‌شوند و همین امر منجر به تغییر نرخ کالا یا محصول می‌شود. حال آن ‌که هنگام پیش‌بینی رفتار قیمتی محصول در آینده، تنها به نرخ رشد قیمت توجه می‌شود و این دلایل نادیده گرفته می‌شود. از همین رو، تخمین قیمت در بسیاری از موارد صحیح نیست و موجب ضرر‌های فراوانی خواهد شد.

از جمله دلایل دیگر ایجاد حباب قیمتی در بازارهای مختلف از جمله بازار بورس، می‌توان از به رفتار گله‌ای یا تفکر توده‌ای اشاره کرد. این رفتار موجب می‌شود که افراد با آگاهی از تصمیم اشتباه خود، تنها به دلیل تبعیت از سایرین دست به اقدامی نادرست بزنند. نمونه‌ بارز این امر را می‌توان در بازار بورس مشاهده کرد؛‌ جایی که بسیاری از سرمایه‌گذاران، بدون هیچ منطقی اقدام به خرید سهامی خاص می‌کنند و در نهایت متضرر می‌شوند.

مفهوم حباب در بازار بورس چیست؟

حال که با مفهوم حباب قیمتی آشنا شدیم، می‌توانیم بهتر درک کنیم که حباب در بازار بورس چیست و چرا تشکیل می‌شود. زمانی که سرمایه‌گذاران سهامی را بالاتر از ارزش ذاتی‌اش خریداری می‌کنند، شاهد این پدیده هستیم. همان‌گونه که در قسمت قبل اشاره شد، ایجاد این حباب به میزان زیادی به دلیل تفکر توده‌ای یا همان رفتار قبیله‌ای رخ می‌دهد. یعنی افراد با مشاهده‌ حرکت بازار و تقاضای خرید سهام برخی شرکت‌ها، به سمت صف‌های خرید هجوم می‌آورند و در صدد خرید سهام با قیمتی بالاتر هستند، به این امید که به زودی آن را در قیمتی بالاتر به فروش برسانند و سود کنند.

از آن ‌جا که در این تفکر هیچ ‌گونه منطق و تحلیلی وجود ندارد، ایجاد حباب بورس در پی این رفتار بدیهی است. اگر بخواهیم با دیده‌ی منطق به این قضیه نگاه کنیم، ارزش اصلی هر سهم به نرخ بازده آن بستگی دارد. همین امر جذب سرمایه‌گذاران بیشتری را در پی خواهد داشت. اما در بازاری که رفتار قبیله‌ای بر هر عامل دیگری ارجحیت دارد، هیجانات موجب انتخاب و خرید یک سهم توسط سرمایه‌گذاران خواهند شد.

گاهی نیز به دلیل این‌ که ارزش سهام یک شرکت در طولانی‌مدت و با توجه به میزان سود تقسیمی نتوانسته است روند صعودی در پیش بگیرد، مدیران شرکت مذکور شرایطی را برای افزایش قیمت سهام ایجاد می‌کنند تا علاوه بر حفظ سرمایه‌گذاران قدیمی، مسیر را برای جذب سرمایه‌گذاران جدید نیز هموار کنند.

این مثال تنها یکی از دلایل بروز رفتار توده‌ای و ایجاد حباب بورس است. توجیه دیگر این امر آن است که مردم تا حد ممکن تمایل دارند تا سرمایه‌گذاری بدون ریسک داشته باشند و جوانب احتیاط را رعایت کنند. در این بحبوحه، واسطه‌ها با وعده‌ سوددهی بیشتر و وسوسه افراد، آن‌ها را تشویق به ریسک‌پذیری و خرید سهامی خاص می‌کنند. بسیاری با این تفکر که قطعا در پشت‌ پرده‌ این میزان تقاضا خبرهای خوشایندی نهفته است، اقدام به خرید می‌کنند و همین امر موجب افزایش قیمت و در نتیجه ایجاد حباب قیمت در بورس خواهد شد.

از سوی دیگر، پس از مدتی، قیمت سهم با تشکیل صفوف فروش، روندی نزولی به خود می‌گیرد و افراد با ترس از دست دادن سرمایه و کاهش بیشتر قیمت، به صف‌های فروش روی می‌آورند. همین امر ترکیدن حباب را در پی خواهد داشت که حاصل آن رسیدن به ارزش واقعی سهام خواهد بود.

حباب منفی چیست؟

عموم افراد بر این باورند که حباب قیمتی یعنی افزایش بیش از حد و غیرمنطقی قیمت‌ها. اما حباب هم می‌تواند در نتیجه افزایش تقاضا شکل بگیرد و هم در اثر افزایش عرضه. در شرایطی که عرضه به طور هیجانی و بدون پشتوانه عقلانی افزایش یابد، قیمت‌ها به شدت کاهش خواهند یافت.

در چنین وضعیتی بازار دچار یک حباب کاهشی می‌شود که افت شدید قیمت‌ها را به دنبال دارد. بنابراین با توجه به تاثیر نزولی این وضعیت بر قیمت، به این حباب، حباب منفی گفته می‌شود.

جمع‌بندی

حباب واژه‌ای است که به گوش سهامداران بورس ایران بسیار آشنا است. هنگامی که عرضه یا تقاضا در بازار بورس به طرز غیرمنطقی افزایش می‌یابد، شاهد ایجاد حباب و معاملات سهام با فاصله زیادی از ارزش ذاتی آن هستیم. چنین شرایطی بیشتر در اثر رفتار گله‌ای سهامداران شکل می‌گیرد. در شرایطی که عرضه زیاد و غیرعقلانی بر بازار حاکم باشد، حباب منفی شکل می‌گیرد که با کاهش شدید قیمت‌ها نسبت به ارزش واقعی همراه است.

وجود نوسانات در بازار بورس همیشه بوده و خواهد بود. اما اگر بخواهیم به این امر بیش از میزان لزوم توجه کنیم، ممکن است موقعیت‌های عالی را از دست بدهیم. باید تحلیل‌های کارشناسان را در اولویت بالاتری قرار دهیم و به اخبار بی‌پایه و اساس دلالان توجهی نکنیم. به کمک آموزش، می‌توان سودهای واقعی را از حباب تشخیص داد. شناخت بازار به شما کمک می‌کند که سرمایه‌گذاری عقلانی را در پیش بگیرید و از کسب سودهای حقیقی لذت ببرید.