بازار بورس چیست و چطور تشکیل شده است؟
بورس واژه‌ای است که قطعا بارها به گوش همه ما خورده است. این واژه کاربردهای زیادی دارد. مثلا از خیابانی با عنوان بورس پارچه نام می‌بریم یا حتی می‌گوییم چیزی روی بورس است. اما وقتی از علم اقتصاد می‌پرسید که بازار بورس یا بازار سرمایه چیست، معنا و مفهوم دیگری برای آن پیدا می‌کنید. در این مقاله قصد داریم به زبان ساده توضیح دهیم که بورس چیست و چطور شکل گرفته است. همچنین به تاریخچه آن در ایران و جهان می‌پردازیم و ریشه لغوی و انواع مختلف این بازار را تعریف می‌کنیم و همچنین مزایای سرمایه‌گذاری در آن را بررسی می‌کنیم.
بورس یعنی چه؟
بورس در زبان فرانسوی به معنای کیف پول است. البته کاربرد آن در میان تجار قدیمی اروپایی باعث شد که امروزه مفهوم دیگری را منتقل کند. این تجار برای جذب سرمایه بیشتر و ایجاد رونق در کسب و کار خود اقدام به عرضه نوع جدیدی از خدمات کردند. در واقع عرضه یک تجارت که برای خریدار حکم کالای مصرفی نداشت و راهی برای کسب درآمد بود. شیوه جدید کسب سود در بازار بورس در مقایسه با ربا عملکرد بهتری داشت. چرا که سرمایه‌گذاران در سود و ضرر بازرگان شریک می‌شدند.
در ابتدا این نوع از شراکت محدود بود و در شرایط خاص و مبادلاتی که دارای ریسک بالایی بودند شکل گرفت. این اقدام که به منظور کاهش میزان ضرر در روش‌های نو و تجربه نشده بازرگانی بود، باعث طی کردن گام‌های موثری برای پیشرفت در عرصه تجارت شد.
این روش برای اولین بار در روسیه مطرح شد که عده‌ای از تجار قصد امتحان کردن راه‌های جدید برای داد و ستد کالاهای خود در نقاط مختلف جهان را داشتند. این نحوه سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های تجاری، تجربه موفقی را رقم زد که باعث انتشار سریع آن در کشورهای مختلف جهان شد. البته به مرور زمان این شیوه سرمایه‌گذاری قانونمند شد و سهام شرکت‌ها را در قالب اوراق مشارکت و در سطح عمومی منتشر کرد.
امروزه این نوع مشارکت سبکی خاص پیدا کرده و با عرضه سهام شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران خرد را در شرکت‌های بزرگ اعم از خصوصی و دولتی سهیم می‌نماید. همچنین داد و ستد اوراق مشارکت بازار جدیدی را ایجاد کرده که به آن بازار سرمایه می‌گویند که از گذشته‌های دور بورس نام گرفته است.
اگر می‌خواهید بدانید که فعالیت بازار بورس چیست و چه می‌کند، باید بگوییم در کلام ساده بورس اوراق بهادار که همان بازار سرمایه است، سازمانی است که دو فعالیت عمده دارد:
- عرضه سهام شرکت‌ها در قالب اوراق مشارکت برای تجمیع سرمایه‌های خرد به منظور بهره‌برداری در سطح کلان
- ایجاد ساز و کار رسمی و قانونی برای داد و ستد اوراق مشارکت منتشر شده در میان سهامداران
بیشتر بخوانید
بازار بورس چیست؟
شاید هنوز مفهوم واقعی بورس برای ما روشن نشده باشد. در فرهنگ ما، بازار محلی است برای داد و ستد که همه با انواع آن آشنا هستیم. بورس یک اصطلاح خارجی است و زیر مجموعه بازار تعریف می‌شود. در واقع بورس یا بازار سرمایه، هر دو یک معنا دارند. اما بازار سرمایه با دیگر بازارها چه تفاوتی دارد؟ در بازارهای مختلف دو نوع از دارایی مورد معامله قرار می‌گیرند.
- دارایی‌های ملموس همچون ملک، خودرو، لوازم الکترونیکی و مشابه آن‌ها که جنبه مصرفی دارند و در علم اقتصاد به عنوان کالای مصرفی تعریف می‌شوند.
- دارایی‌های مالی همچون اوراق مشارکت، اوراق بهادار و مانند این‌ها که برای ما درآمدزایی می‌کنند و به نوعی در یک فعالیت اقتصادی سهیم می‌شویم.
بازار سرمایه را می‌توان در سه شاخه کلی تعریف کرد:
۱- بورس اوراق بهادار: این شاخه در واقع همان دارایی‌های مالی را تحت پوشش قرار می‌دهد. در این بازار سهام شرکت‌ها مورد معامله قرار می‌گیرد.
۲- بورس کالا: در این بازار کالاهای اساسی مثل نفت و مواد اولیه کارخانجات مورد معامله قرار می‌گیرد. این بازار در کاهش نقش واسطه‌ها بسیار موثر عمل می‌کند و قیمت گذاری بر اساس عرضه و تقاضا است.
۳- بورس ارز: در این بازار پول رایج کشورهای مختلف داد و ستد می‌شود که می‌تواند مانند بورس کالا در قیمت گذاری ارزهای خارجی تاثیر گذار باشد که متاسفانه در کشور ما هنوز دایر نشده است.
در این میان، بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه نقشی شاخص دارد که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم:
عملکرد بورس اوراق بهادار چیست؟
در بورس اوراق بهادار انگیزه اصلی ایجاد شراکت بین سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی است. سرمایه در گردش و پشتوانه مالی در شرکت‌هایی که فعالیت اقتصادی دارند بسیار تاثیرگذار است. اما مسلم است که هر ارگان یا شخص حقیقی سرمایه محدودی دارد و همیشه افزایش سرمایه را عاملی برای پیشرفت و توسعه فعالیت‌های خود می‌داند. راه‌های مختلفی برای جذب سرمایه وجود دارد مانند وام‌های بانکی که نوعی استقراض است.
راه دیگر اما جذب سرمایه‌گذار است. تفاوت سرمایه‌گذار با استقراض در این است که سرمایه‌گذار، در سود و ضرر فعالیت شریک می‌شود ولی در استقراض اهمیتی ندارد که سازمان سود کرده یا متحمل ضرر شده است. چنانچه سود کرده باشد امکان تسویه بدهی وجود دارد اما بدترین حالت زمانی است که دچار ضرر شود که با بدهی موجود، ورشکستگی شرکت قریب‌الوقوع خواهد بود.
جذب سرمایه هم به سادگی امکان پذیر نیست. هم سرمایه‌گذار و هم فعال اقتصادی نگرانی‌هایی دارند مانند امنیت سرمایه‌گذاری، بازدهی مناسب، تامین به موقع و کافی سرمایه و دغدغه‌های دیگر که بدون ساز و کار مناسب و بستری که ظرفیت آن را داشته باشد، امکان‌پذیر نخواهد بود. سازمان بورس اوراق بهادار این شرایط را فراهم کرده است. در این بستر هر دو طرف معامله در فضایی مهیا و امن با آسودگی خاطر اقدام به داد و ستد می‌کنند.
در بورس سرمایه‌های خرد هم می‌توانند وارد فضای کسب و کار بشوند. این سرمایه‌ها در دست افرادی است که عموما امکان راه‌اندازی کسب و کار را ندارند. اگر در مسیر درست قرار نگیرند، وارد فضای دلالی شده و با تبدیل کردن کالاهای مصرفی به سرمایه‌ای همچون خودرو، باعث افزایش بی‌رویه قیمت‌ها می‌شوند. این روند برخلاف آنچه گفته شد برای اقتصاد کشور مخرب است.
امکان دیگری که سازمان بورس برای فعالان اقتصادی فراهم می‌نماید، محفوظ ماندن کرسی‌های هیئت مدیره است. در شرکت‌های بزرگ افرادی تحت عنوان اعضای هیئت مدیره در مدیریت شرکت و تعیین راهبردها و قوانین نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در صورت جذب سرمایه به صورت کلان و از یک شخصیت حقیقی یا حقوقی شرکت موظف می‌شود که یک کرسی هیئت مدیره را واگذار کند. این مسئله تغییراتی را رقم خواهد زد که برای صاحبان مشاغل خوشایند نخواهد بود. با جذب سرمایه‌های خرد که در بستر بورس شکل می‌گیرد، اگرچه به همان میزان نقدینگی وارد می‌شود، ولی کرسی هیئت مدیره در اختیار صاحبان قبلی می‌ماند.
بورس در ایران
در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی تحقیقات مقدماتی در رابطه با راه‌اندازی بورس آغاز شد. در این راستا تیمی اروپایی به ایران دعوت شدند. پس از مدتی تیم مذکور اساسنامه‌ای را تقدیم مسئولان ایرانی کردند که شامل قوانین پایه و اسلوب اجرایی سازمانی به نام بورس بود. هرچند جنگ جهانی دوم و اوضاع نابه‌سامان داخلی باعث شد تا پرونده بورس ایران به مدت ۲۵ سال بسته شود.
با گذشت زمان و ایجاد تحولات داخلی در ساختار سیاسی کشور بار دیگر عزمی جدی برای راه‌اندازی بازار سرمایه شکل گرفت. گروهی متشکل از وزارت بازرگانی، وزارت دارایی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران سندی را تنظیم کردند که به موجب آن تاسیس سازمان بورس در سال ۱۳۴۱ در دستور کار قرار گرفت. پس از گذشت چهار سال مجلس قانونی را به تصویب رساند که طبق آن وزارت اقتصاد مامور به راه انداختن سازمان بورس اوراق بهادار شد. پس از یک سال بازار سرمایه با عرضه اوراق بهادار متعلق به بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
بیشتر بخوانید
مزایای سرمایه‌گذاری در بورس
بازار سهام مزایای زیادی برای سرمایه‌گذاران، بنگاه‌های اقتصادی و کشور دارد. که در صورت توجه به آن و تسهیل شرایط ورود برای سرمایه‌گذاران، شکوفایی اقتصاد کشور را به دنبال خواهد داشت. در ادامه گوشه‌ای از مزایای سرمایه گذاری در بورس به اختصار توضیح داده شده است:
- حفظ ارزش پول: روند مالی کنونی در سطح کلان موجب افزایش تورم می‌شود. وقتی تورمی اتفاق می‌افتد، پول نقد ارزش خود را در مقابل دارایی‌های واقعی از دست می‌دهد که در بلند مدت باعث از بین رفتن پس اندازهای افراد جامعه می‌شود. پس بهتر است با تبدیل کردن پول نقد به انواع مختلف دارایی، ارزش آن را حفظ کنیم. اما اگر مقدار آن کم باشد چاره چیست؟ بورس اوراق بهادار امکان سرمایه‌گذاری با حداقل بودجه را نیز دارد.
- درآمدزایی: بسیاری از ما به خاطر شیوه زندگی یا شغل‌هایی که داریم، شرایط راه اندازی کسب و کار را نداریم یا سرمایه کافی برای این کار در اختیارمان نیست. بورس فرصتی است برای کسب درآمد با حداقل سرمایه و زمان ممکن.
- نقدشوندگی بالا: قطعا برای همه ما پیش آمده است که نیاز مبرم به منابع مالی پیدا کنیم. در شرایطی که زمان تعیین کننده باشد، فروش دارایی‌های واقعی یا مشکل است یا ضرر زیادی را به همراه خواهد داشت. در بورس اما امکان داد و ستد سهام همیشه فراهم است. در واقع از قابلیت نقدشوندگی بسیار بالایی نسبت به سایر دارایی‌ها برخوردار است.
- امنیت سرمایه‌گذاری: بدون شک در استفاده از پولی که حاصل دسترنج و تلاش مستمر باشد، دقت بالایی لازم است و در صورت از دست رفتن چنین سرمایه‌ای، جایگزینی بسیار سخت است. پس شفافیت در بازاری که قصد سرمایه گذاری در آن را داریم ارزشمند خواهد بود. همچنین در سایه این شفافیت امنیت سرمایه ما نیز تامین خواهد شد.
بیشتر بخوانید
جمع‌بندی
واژه بورس در زبان فوانسوی به معنای کیف پول است. اما بعدها از واژه بورس برای اشاره به بازاری استفاده شد که تجارت‌ها در آن مورد معامله قرار می‌گرفت. از این طریق کسب‌و‌کارها می‌توانستند سرمایه خود را افزایش دهند و سرمایه‌داران نیز می‌توانستند با سهیم شدن در سود و زیان آن‌ها به واسطه سرمایه‌گذاری، صاحب بخشی از آن کسب‌و‌کار بشوند.
امروزه اما بازار بورس بر اساس نوع دارایی‌هایی که در آن دادوستد می‌شود به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌شود که از آن جمله می‌توان بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بورس ارز را نام برد. از کزایای سرمایه‌گذاری در بازار بورس نیز می‌توان به مواردی مانند حفظ ارزش پول، درآمدزایی، نقدشوندگی بالا و امنیت سرمایه‌گذاری اشاره کرد.
