فرایند کشف قیمت؛ مبنای شفافیت قیمت در بورس

در جریان معامله هر دارایی، طرف خریدار و طرف فروشنده قیمت خاصی را مد نظر دارند. حتی ممکن است قیمت پیشنهادی یک خریدار با خریدار دیگر و قیمت درخواستی یک فروشنده با فروشنده‌ی دیگر متفاوت باشد. اما کدام یک از این قیمت‌ها می‌تواند به عنوان قیمت نهایی دارایی مورد معامله در نظر گرفته شود؟ این جاست که پای فرایند کشف قیمت به ویژه در بازارهایی مانند بورس به میان می‌آید.

در فرایند کشف قیمت، قیمت یک دارایی در تقابل قیمت عرضه و تقاضایی که برای مقدار مشخصی از آن وجود دارد، تعیین می‌شود. فرایند کشف قیمت را می‌توان مبنای شفافیت قیمت در بازارهای بورس سراسر جهان نیز دانست. در بازارهای بورس تمام دنیا برای اینکه به شفافیت قیمت برسند از چنین شیوه‌ای بهره می‌برند. اما نحوه کشف قیمت در بورس چگونه است و چه عواملی در آن تاثیرگذار هستند؟ در ادامه به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.

کشف قیمت در بورس یعنی چه؟

اگر بخواهیم به طور دقیق‌تر به مفهوم کشف قیمت بپردازیم، باید این فرآیند را این‌گونه تعریف کنیم: انتقال اطلاعات مرتبط و خاص به قیمت سهام. کشف قیمت باید به هنگام باشد. این جمله به سرعت انتقال اطلاعات به قیمت یک دارایی اشاره دارد.

البته ممکن است تعیین قیمت در تمامی سهام‌ بازار به سرعت صورت گیرد. این امر در شرایطی اتفاق می‌افتد که سرعت انتقال اطلاعات در یک شرکت یا بازار، کُند باشد. یکی از موانع تعیین قیمت به هنگام، اطلاعات ناقص است. در صورت وجود اطلاعات ناقص، فرآیند کشف و تعدیل قیمت با تاخیر صورت می‌گیرد. مسئله‌ای که در این میان حائز اهمیت است، این است که قیمت‌ها در تعامل میان دو نیروی عرضه و تقاضا کشف می‌شوند. در وقع این دو نیرو هستند که تعیین‌کننده سطح قیمت بازار هستند.

کشف قیمت فرآیندی است که طی آن، خریداران و فروشندگان در خصوص میزان معینی از کالا به یک قیمت معاملاتی می‌رسند. چنین توافقی در یک مکان و زمان خاص صورت می‌گیرد.

عوامل موثر بر کشف قیمت

به دلیل عدم قطعیت در خصوص روند آینده قیمت‌ها، خریداران و فروشندگان با توجه به انتظارات خویش قیمت را کشف می‌کنند. از همین رو قیمت در محدوده سطح قیمت بازار یعنی قیمت فعلی دارایی. در نوسان خواهد بود. عواملی چون کیفیت و کمیت کالای مورد معامله، زمان و مکان معامله و تعداد خریدار و فروشنده، در شکل‌دهی این نوسان دخیل هستند.

این فرآیند از عوامل دیگری نیز متاثر است؛ مواردی از جمله میزان و نوع اطلاعاتی که در دسترس عموم قرار می‌گیرد. این عوامل در فرآیند عرضه تاثیرگذار هستند. به همین دلیل است که باید فرآیند کشف قیمت را موضوعی بنیادی و فراتر از عرضه و تقاضا تلقی کرد.

بنابراین، عوامل موثر بر کشف قیمت به طور خلاصه عبارتند از:

• مکان، تعداد، اندازه و رقابت‌پذیری میان خریداران و فروشندگانی که در بازار فعال هستند
• رفتار بازار در قبال شیوه‌های تعیین قیمت و روش خرید
• میزان اطلاعات، به موقع و معتبر بودن آن‌ و همچنین گزارش‌دهی قیمت‌ها
• بازارهای آتی و گزینه‌های مدیریت ریسک

کشف قیمت در مقام یکی از دو کارکرد اصلی بازار بورس، از اهمیت فراوانی برخوردار است. با این همه بسیاری از افراد ممکن است مفهوم آن را با موارد دیگری مانند ارزشگذاری اشتباه بگیرند. مثلا بسیار پیش می‌آید که تعیین قیمت توسط نیروهای عرضه و تقاضا با فرآیند کشف قیمت اشتباه گرفته می‌شود.

در ابتدا بیان کردیم که تعامل میان نیروهای عرضه و تقاضا، قیمت را تعیین می‌کند. چنین تعاملی خود تعیین‌کننده یا حتی علت قیمت بازار خواهد بود. این در حالی است که کشف قیمت فرآیندی است که طی آن خریدار و فروشنده، قیمت اوراق بهادار یا کالایی را با کیفیت مشخص و در زمان و مکان تعیین شده کشف می‌کنند.

برای آن که تفاوت فرایند کشف قیمت با تعیین قیمت توسط عرضه و تقاضا را بهتر متوجه شوید، به مثال‌های زیر دقت کنید.

مثال

• قیمت هر برگ سهم شرکت فولاد سپید فراب کویر در عرضه اولیه در ۶۲۵ تومان کشف شد. در این فرآیند ۲۴۰ میلیون برگه سهم این شرکت با نماد معاملاتی «کویر» عرضه شد. این میزان در محدوده ۶۰۰ الی ۶۲۵ تومانی برای هر سهم و به تعداد ۵۰۰ عدد برای هر کد بورسی عرضه شد.
• نماد بورسی «زشریف» در قیمت ۴۲۰ تومان کشف قیمت شد. این اتفاق در جریان عرضه ۵۲ میلیون برگه سهم شرکت کشت و صنعت شریف آباد در فرابورس رقم خورد.
• قیمت ۲۰۰ میلیون از سهم شرکت پلی پروپیلن جم در ۲۲۵۰ تومان کشف شد. این شرکت با نماد «جم پیلن» وارد بورس شد.

کشف قیمت در عرضه اولیه چگونه صورت می‌گیرد؟

عرضه اولیه سهام می‌تواند از طریق ثبت دفتری و یا عرضه عمومی به روش حراج صورت گیرد. فارغ از این موضوع، تعیین قیمت مرحله اصلی عرضه عمومی تاثیر فراوانی بر میزان موفقیت عرضه اولیه دارد. موفقیت قیمت‌گذاری را می‌توان از طریق اندازه‌گیری بازده در همان روز نخست اندازه‌گیری کرد.

هدف از کشف قیمت، تعیین قیمت در هنگام عرضه است، به شکلی که ارزش اوراق بهادار به حداکثر برسد. هدف پذیره‌نویس نیز تعیین قیمت به شیوه‌ای است که تناسبی میان بازده سرمایه‌گذاران اولیه و خطر عدم وجود معامله قبلی این اوراق وجود داشته باشد.

در شیوه مرسوم و سنتی، پذیره‌نویس به جمع‌آوری تقاضای بازار از طریق جمع‌آوری درخواست‌ها از نهادهای مالی مختلف می‌پردازد. به این ترتیب می‌توان به درک صحیحی از بازار تقاضا رسید. این درخواست‌ها هم مبالغ ریالی و هم تعداد سهام را در بر دارند. پس از جمع‌آوری چنین اطلاعاتی، پذیره‌نویس می‌تواند بر اساس قیمت‌های مختلف تقاضا، به رسم نمودار تقاضا بپردازد. قیمت عرضه بر مبنای روش‌های ارزش‌گذاری تعیین می‌شود. این قیمت به تفسیر متعهد پذیره‌نویس از درخواست‌های عمومی نیز مرتبط است. برای آشنایی بیشتر با فرایند پذیره نویسی، مقاله «پذیره نویسی چیست؟» را بخوانید.

این فرایند در روش حراج نیز بسیار مشابه ثبت دفتری است. تنها تفاوت آن در این است که نمودار تقاضا شامل درخواست‌های تمامی سرمایه‌گذاران خواهد بود. در حالی که در ثبت دفتری این منحنی با توجه به درخواست سرمایه‌گذاران نهادی ترسیم می‌شود.

کشف قیمت در بورس کالا

بورس کالا در نقاط مختلف دنیا در آغاز، فعالیت خود را با معاملات فیزیکی و کشف قیمت آغاز کرده است. این بازارها با گذشت زمان به سمت بورس مالی و فرصت تامین مالی سوق پیدا کرده‌اند. با توجه به این موضوع می‌توان گفت که تامین مالی برای شرکت‌های تولیدی و ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری یکی از مهم‌ترین کارکردهای بورس کالاست. مدیریت ریسک معاملات نیز سطح پیشرفته‌تر این بورس را نشان می‌دهد.

از همین رو کشف قیمت، تامین مالی بنگاه‌ها، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک قیمت از جمله رسالت‌های بورس‌ کالا است. بورس برای شفافیت قیمت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به گونه‌ای که خریداران و فروشندگان به صورت شفاف و بر پایه عرضه و تقاضا، قیمت را کشف می‌کنند. بر همین اساس باید گفت که بورس کالا یکی از مسیرهای مهم برای رسیدن به شفافیت قیمتی در حوزه کالاهای پایه است.

جمع‌بندی

کشف قیمت فرآیندی است که طی آن، خریداران و فروشندگان در خصوص میزان معینی از کالا به یک قیمت معاملاتی می‌رسند. چنین توافقی در یک مکان و زمان خاص صورت می‌گیرد. مکان، تعداد، اندازه و رقابت‌پذیری میان خریداران و فروشندگانی که در بازار فعال هستند، رفتار بازار در قبال شیوه‌های تعیین قیمت و روش خرید، میزان اطلاعات، به موقع و معتبر بودن آن‌ و همچنین گزارش‌دهی قیمت‌ها و بازارهای آتی و گزینه‌های مدیریت ریسک از جمله عوامل تاثیرگذار بر کشف قیمت در بورس و بازارهای دیگر هستند.