اجاره عملیاتی چیست؟ استفاده از دارایی بدون برخورداری از حق مالکیت

گاهی پیش می‌آید که شرکت‌ها برای خرید دارایی‌های خود بودجه کافی نداشته باشند و یا در فشار مالی قرار بگیرند چرا که خرید دارایی‌ نیازمند مبلغ زیادی است. به همین دلیل به سراغ گزینه‌های‌ مناسب‌تری چون لیزینگ می‌روند. شرکت‌ها از این طریق می‌توانند بدون پرداخت بهای نقدی، از دارایی مورد نظر خود برخوردار شوند. در چنین حالتی، دو گزینه روی میز قرار می‌گیرد، یکی اجاره عملیاتی و دیگری اجاره سرمایه‌ای. در این مطلب به طور مشخص به این مسئله می‌پردازیم که اجاره عملیاتی چیست و چه مزایایی دارد و البته، چگونه در صورت‌حساب‌های مالی تأثیر می‌گذارد. همچنین ضمن ارائه تعریف کوتاهی از اجاره سرمایه‌ای، تفاوت اجاره عملیاتی با آن را بررسی خواهیم کرد.

• اجاره عملیاتی چیست؟
• مزایای اجاره عملیاتی چیست؟
• تاثیر اجاره عملیاتی بر صورت‌حساب‌های مالی چیست؟
• تامین مالی و اجاره عملیاتی
• مقایسه اجاره سرمایه و اجاره عملیاتی
• جمع‌بندی

اجاره عملیاتی چیست؟

در تعریف اجاره عملیاتی، باید گفت که این قرارداد، توافق‌نامه‌ای است که منجر به بهره‌برداری از یک دارایی بدون انتقال مالکیت آن می‌شود. از جمله دارایی‌های مشترکی که قابل اجاره هستند، می‌توان به انواع خودرو، املاک، یا تجهیزات سنگین اشاره کرد. شرکت‌ها به واسطه اجاره‌نامه عملیاتی می‌توانند از این دارایی‌ها به عنوان هزینه‌های عملیاتی استفاده کنند. به این ترتیب آن‌ها را در ترازنامه‌های خود درج نخواهند کرد.

در این قراردادها، موجر کسی است که دارایی برای اوست و آن را اجاره می‌دهد. معمولا شرکت‌های لیزینگ این نقش را به عهده دارند. مستاجر نیز طرف قرارداد است که اجاره‌نامه به نام او نوشته می‌شود و دارایی را برای مدتی مشخص در اختیار می‌گیرد. به این ترتیب موجر دارایی را به مستاجر انتقال می‌دهد. پس از انجام این کار، مستاجر می‌تواند از دارایی مذکور در عملیات تجاری‌اش استفاده کند.

اما افزون بر اجاره عملیاتی، نوع دیگری از اجاره‌نامه نیز وجود دارد که به اجاره سرمایه‌ای معروف است. در این نوع از اجاره، پس از این‌ که قرارداد اجاره به پایان می‌رسد و اقساط به طور کامل پرداخت می‌شود، مالکیت دارایی به مستاجر انتقال پیدا می‌کند. نام دیگر این قرارداد، اجاره‌نامه مالی است.

مزایای اجاره عملیاتی چیست؟

• شرکت‌ها به کمک اجاره‌های عملیاتی، می‌توانند تجیهزات خود را به‌روزرسانی یا جایگزین کنند و این مسئله انعطاف‌پذیری آن‌ها را افزایش می‌دهد.
• انعقاد این قراردادها با هیچ ریسک منسوخ‌شدنی‌ای همراه نیست. دلیل این امر عدم انتقال مالکیت دارایی است.
• حسابداری اجاره عملیاتی ساده‌تر از حسابداری اجاره سرمایه‌ای است.
• پرداخت‌های مربوط به اجاره عملیاتی معاف از مالیات هستند.
• شرکت‌هایی که مالیات پرداختی آن‌ها کمتر است، به احتمال فراوان اجاره‌های خود را در قالب اجاره‌های عملیاتی دسته‌بندی می‌کنند.

تاثیر اجاره عملیاتی بر صورت‌حساب‌های مالی چیست؟

چنانچه هزینه‌های مربوط به اجاره عملیاتی، تعهدات ثابتی را برای آینده نشان دهد، باید به آن به چشم هزینه‌های مالی نگاه کرد؛ نه هزینه‌های عملیاتی. در ثبت حسابداری اجاره‌نامه عملیاتی باید مبالغی را که به منظور اجاره پرداخت می‌شوند، به عنوان هزینه در صورت سود درج کرد. این مسئله می‌تواند در میزان درآمد عملیاتی شرکت به شکلی مثبت نمایان شود. با این‌ همه با انتقال اجاره عملیاتی از هزینه عملیاتی به هزینه تامین مالی، نباید تاثیری در درآمد خالص شرکت دیده شود.

اگر بخواهیم استهلاک دارایی مورد اجاره را بخش اصلی مبلغ بازپرداخت اجاره در نظر بگیریم، می‌توان با افزودن هزینه‌های سود انتسابی بر ارزش بدهی اجاره عملیاتی، درآمد عملیاتی تنظیم‌شده را به دست آورد.

تامین مالی و اجاره عملیاتی

اگر هزینه‌‌های مربوط به اجاره عملیاتی به عنوان هزینه‌های تامین مالی در نظر گرفته شوند، این مسئله از دو منظر بر روی جریان نقدینگی آزاد به شرکت (FCFF) تاثیر می‌گذارد.

نخست آن‌ که این امر موجب افزایش میزان FCFF می‌شود. دلیل این مسئله، افزوده شدن هزینه‌های سود انتسابی در اجاره‌های عملیاتی سرمایه‌گذاری به درآمد عملیاتی (EBIT) است.

هم‌چنین در صورت افزایش ارزش کنونی اجاره‌های عملیاتی در پی تغییرات خالص در هزینه‌های سرمایه (و یا در شرایط معکوس)، میزان FCFF کاهش پیدا می‌کند.

افزون بر این موارد، در پی افزایش نرخ بدهی شاهد کاهش هزینه متوسط وزنی سرمایه (WACC) نیز خواهیم بود. این مسئله می‌تواند آثار مثبتی را بر روی ارزش شرکت داشته باشد. به این مسئله مهم توجه کنید که افزایش ارزش شرکت از ارزش دارایی خالص حاصل نمی‌شود. بلکه برای به‌ دست آوردن این مقدار، باید به ارزش بدهی‌ها توجه کرد. در شرایطی که با ثابت ماندن نرخ بدهی، اجاره‌های عملیاتی به نسبت ارزشمند باشند و اجاره‌های عملیاتی به عنوان بدهی در نظر گرفته شوند، این مسئله بر روی ارزش دارایی خالص اثری نخواهد داشت.

مقایسه اجاره سرمایه و اجاره عملیاتی

به منظور درک بهتر این که تفاوت‌های میان اجاره سرمایه و اجاره عملیاتی چیست، می‌توانید اجاره سرمایه‌ای را به مثابه تصاحب و تملک یک ملک و اجاره عملیاتی را مانند اجاره کردن یک ملک بدانید.

اجاره سرمایه‌ای (اجاره مالی) هم‌چون یک دارایی در ترازنامه مالی شرکت‌ها ثبت می‌شود. اما اجاره عملیاتی به عنوان هزینه‌ای خارج از ترازنامه مالی تلقی می‌شود.

اجاره‌‌ عملیاتی به منظور اجاره کوتاه‌مدت دارایی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اجاره‌ها به دلیل آن‌ که بدون انتقال مالکیت انجام می‌شوند با عمل کرایه کردن مشابهت دارند. عدم مالکیت موجب عدم ثبت در ترازنامه می‌شود و خبری هم از هزینه‌های استهلاکی نیست. پرداخت‌های مربوط به اجاره دور‌ه‌ای در دسته هزینه‌های عملیاتی جای می‌گیرند و بر روی صورت درآمد نشان داده می‌شوند. این مسئله بر درآمد خالص و درآمد عملیاتی شرکت اثرگذار خواهد بود.

از آن‌جا که اجاره‌های سرمایه‌ای به عنوان بدهی تلقی می‌شوند، ارزش خود را در طول گذر زمان از دست می‌دهند. این مسئله به هزینه بهره منجر می‌شود. این اجاره‌نامه در مواردی کاربرد دارد که شرکت به صورت بلندمدت به دارایی نیاز دارد. در این قراردادها مستاجر این حق را دارد که در پایان از مالکیت دارایی برخوردار شود. در این قرارداد اجاره‌بها مانند وام در نظر گرفته می‌شود و پرداخت‌های سود بر روی صورت درآمد قابل مشاهده هستند. در دارایی‌های ترازنامه ارزش بازاری فعلی دارایی را لحاظ می‌کنند و هزینه‌های استهلاک نیز در صورت درآمد لحاظ می‌شود. میزان وام (ارزش خالص فعلی تمام مبالغی که در آینده پرداخت می‌شود) نیز در ستون بدهی‌ها درج می‌شود.

به طور کلی اجاره‌ سرمایه‌ای منجر به تشخیص زودتر هزینه در مقایسه با اجاره‌های عملیاتی معادل آن‌ها می‌شود.

جمع‌بندی

شرکت‌ها به دلیل نیاز به تجهیزات، باید دارایی‌هایی را تامین کنند که گاه بودجه کافی برای تهیه آن‌ها وجود ندارد یا شرکت را متحمل فشارهای سنگینی می‌کند. به همین دلیل به سراغ قراردادهای اجاره می‌روند. این قراردادها یا به صورت اجاره سرمایه‌ای هستند و یا اجاره عملیاتی. در اجاره‌نامه عملیاتی، شرکت دارایی را برای مدت معینی در اختیار می‌گیرد ولی این مسئله با عدم مالکیت همراه است. در اجاره سرمایه‌ای مالکیت دارایی، مسئله‌ای است که در پایان قرارداد اجاره اتفاق می‌افتد.

این دو شیوه اجاره‌نامه از منظر ثبت حسابداری نیز با یک‌دیگر متفاوت هستند. اجاره سرمایه‌ای مانند دارایی در ترازنامه لحاظ به ثبت می‌رسد ولی اجاره عملیاتی هزینه‌ای خارج از ترازنامه است. در اجاره عملیاتی پرداخت اجاره‌بها امری ساده است و از این رو مسائل حسابداری نیز به آسانی انجام می‌شوند. اما در اجاره سرمایه، اجاره‌کننده‌ی دارایی باید تمام هزینه‌های دوره اجاره را به عهده بگیرد.