سامانه نیما چیست؟ پل ارتباطی میان واردکنندگان، صادرکنندگان و صرافی
شفافیت در بازارهای مالی از جمله موارد مهمی است که در اقتصاد هر کشور نقش مهم و پررنگی به عهده دارد. به ویژه آنکه نوسان‌های فراوان نرخ دلار در سال‌های اخیر، موجب حدس و گمان‌هایی شده است که برخی از رانت‌خواران را منتفع می‌کند و از این رو سایرین ممکن است آسیب ببینند. سامانه ارز نیمایی با همین هدف به وجود آمد. این سامانه بستری الکترونیک برای خرید کالاهای وارداتی و یا عرضه ارزهای حاصل از صادرات به وجود آمده است. حالا اینکه اصلا ویژگی‌های سامانه نیما و سازوکار آن چیست و خرید و فروش ارز در این سامانه چطور انجام می‌شود، مسائلی هستند که اخبار بورس در این مقاله آن‌ها را پوشش داده است. هم‌چنین با معرفی انواع ارزهای بازار ایران، به تفاوت نرخ ارز نیمایی و آزاد نیز اشاره خواهد شد.
فهرست مطالب
سامانه ارز نیما چیست؟
واژه نیما از سرواژه‌های «نظام یکپارچه معاملات ارزی» گرفته شده است. این سامانه را می‌توانیم با تجارت، صادرات و واردات پیوند بزنیم. چرا که اصلا هدف این سامانه همین بود که به اوضاع نامطلوب تجارت سر و سامان بدهد.
همه‌مان می‌دانیم که نوسان نرخ ارز بالاست. به طوری که قیمت دلار در چند سال گذشته چنان تغییرات لحظه‌ای را به خود دیده است که واردکنندگان و صادرکنندگان تحت تاثیر این مسئله قرار گرفته‌اند. این امر به قاچاق ارز و خروج سرمایه دامن می‌زند و تاکنون نیز دولت به سراغ راهکارهای مختلفی رفته تا جلوی این مسئله را بگیرد. یکی از همین راهکارها سامانه ارز نیمایی است که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم که کارکرد و فواید آن چیست.
سامانه ارز نیما اولین بار کارش را به صورت آزمایشی در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۶ آغاز کرد. اما چند ماه بعد و در تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ به شکل رسمی شروع به کار کرد. این سامانه برای تامین ارز موردنیاز به منظور واردات کالا و عرضه ارز ناشی از صادرات ایجاد شده است. زمانی که صادرات انجام می‌شود، ارز حاصل از این عمل باید در سه محل عرضه شود و تخصیص پیدا کند. این سه سامانه عبارت‌اند از:
- نیما
- صمت
- سنا
در این میان سهم نیما در تخصیص برای صادرکنندگان بیشتر از دو سامانه‌ی دیگر است و ۷۰٪ را به خود اختصاص می‌دهد. پیش از تاسیس این سامانه شکاف وسیعی میان نرخ ارز دولتی و نرخ ارز بازار آزاد به وجود آمده بود که موجب نگرانی افراد زیادی شد. همین مسئله بستر را برای تشکیل این سامانه فراهم کرد. در سال ۱۳۹۶ بود که بخش زیادی از سرمایه ارزی (یعنی چیزی حدود ۲۷ میلیارد دلار) مطابق آمار صندوق بین‌المللی پول از کشور خارج شد. عواملی نظیر قاچاق و یا کم‌اظهاری و بیش‌اظهاری در شکل‌گیری این خروج دخیل بودند.
سامانه نیما پل ارتباطی میان بانک مرکزی و صرافی‌های مجازی است که می‌توانند در بستری ایمن به مبادلات خود بپردازند.
دلیل ایجاد سامانه نیما چه بود؟
زمانی که مسئولان تصمیم به تاسیس این سامانه گرفتند تمام دغدغه‌شان این بود که از قاچاق جلوگیری کنند و اجازه ندهند سرمایه‌های کشور از این مجرا خارج شود. در بسیاری از مواقع پیش می‌آمد که شخصی به عنوان واردکننده ارز موردنظرش را دریافت می‌کرد ولی هرگز کالای مذکور را وارد نمی‌کرد. در میان اهداف دیگری که در پشت ایجاد این سامانه بود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تخصیص عادلانه ارز با توجه به اولویت تقاضا
- شفافیت در فرایند عرضه و تقاضا
- تلاش برای ثبات در نرخ ارز و جلوگیری از نوسان‌های فراوان
- نزدیک کردن عرضه و تقاضا در دو سمت صادرات و واردات
- کشف نرخ و تعیین نرخ واقعی ارز
- ایجاد بستری ایمن برای تسویه وجوه معاملات ارزی
- ساماندهی و تعیین هویت بازیگران عمده بازار ارز
- برگشت ارز حاصل از صادرات در چرخه‌ی کشور و جلوگیری از خروج آن
مزایای سامانه ارز نیمایی
آنچه در بیان اهداف سامانه ارز نیمایی گفتیم نشان می‌دهد که مزایای این سامانه چیست. مزیت عمده این سامانه، ایجاد رقابت سالم میان صرافی‌هاست. نقش نظارتی این سامانه را می‌توان به عنوان عاملی دانست که قادر به جلوگیری از فساد و قاچاق است.
از جمله دیگر مزایای این سامانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- امکان دسترسی به تمام صرافی‌ها و بانک‌های عامل به صورت هم‌زمان
- تامین ارز از طریق فروشندگان خارجی
- انجام مبادلات ارزی در صرافی‌های مجاز بدون دخالت مستقیم بانک
- عدم نیاز به مراجعه حضوری به صرافی
- تسهیل و بهبود فرایند تامین ارز
نرخ ارز نیمایی
نوسانات نرخ دلار باعث تغییر نرخ ارز نیمایی می‌شود. سوالی که شاید برای خیلی از ما پیش بیاید این است که عامل مشخص‌کننده‌ی نرخ ارز نیمایی چیست؟ از عرضه و تقاضا گرفته تا مواردی نظیر سیاست‌های تنظیم بازار، همگی در تعیین قیمت این ارز دخیل هستند. قیمت ارز نیمایی بانک مرکزی توسط سیاست‌گذاران این عرصه تعیین می‌شود. مثلا وقتی در یک روز میزان تقاضا بسیار بالا باشد بدیهی است که نرخ دلار نیمایی هم افزایش پیدا می‌کند.
ثبت نام در سامانه نیما فقط مختص صرافی‌های مجاز بانک مرکزی است و صادرکنندگان و واردکنندگات می‌تواند از طریق سامانه جامع تجارت در این بستر به مبادلات ارزی خود بپردازند.
سازوکار سامانه نیما
اما سامانه نیما چطور کار می‌کند و سازوکار آن چیست؟ تا اینجا فهمیدیم که سامانه ارز نیمایی برای بازرگانان و تجاری است که قصد واردات یا صادرات دارند. روال کار این سامانه را برای واردکنندگان و صادرکنندگان به صورت جدا بررسی می‌کنیم.
تامین ارز برای خریداران در سامانه نیما
تخصیص ارز از دو طریق صورت می‌گیرد. یکی به کمک بانک است که در این روش واردکنندگان ارز خودر ا از طریق بانک مرکزی تامین می‌کنند. اما این روش اکنون به دلیل تحریم‌های بانکی عملا امکان‌پذیر نیست. روش دیگر به کمک صرافی‌ها انجام می‌شود که در این روش دیگر بانک دخالتی ندارد. مخاطبان سامانه نیما افرادی هستند که می‌خواهند به این روش ارز موردنیازشان را تامین کنند.
- ابتدا بانک مرکزی به واردکنندگان ارز تخصیص می‌دهد.
- پس از آن است که واردکنندگان می‌توانند درخواست‌شان را برای خرید ارز موردنیازشان در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. در این سامانه کافی است بازرگانان درخواست خود را در قسمت سفارش‌های غیربانکی درخواست تامین ارز ثبت کنند. لازم است که در این درخواست اطلاعاتی نظیر ارز درخواستی، مشخصات حساب مقصد و مشخصات درخواست‌کننده درج شود.
- در مرحله‌ی بعد، درخواست‌ها به صورت خودکار در سامانه نیما ثبت می‌شود.
- صرافی‌هایی که می‌توانند به کمک سامانه سنا به درخواستهای خرید و فروش ارز دسترسی پیدا کنند، امکان مشاهده‌ی این درخواست‌ها را دارند و می‌توانند نسبت به این درخواست‌ها پاسخ مناسبی را ارسال کنند.
- در نهایت درخواست‌کننده یکی از صرافی‌ها را انتخاب می‌کند و پس از واریز مبلغ ریالی، ارز موردنظر را دریافت می‌کند.
عرضه ارز برای صادرکنندگان در سامانه نیما
صادرکنندگان هم باید درخواست فروش ارز حاصل از صادرات‌شان را در این سامانه ثبت کنند. آن‌ها در یکی از سه گروه زیر دسته‌بندی می‌شوند:
- صادرات قطعی: یعنی صادرکنندگانی که پروانه صادرات دارند و اکنون می‌توانند به صورت کاملا قانونی و مجاز اقدام به صادرات کنند.
- پیش فروش: مربوط به صادرکنندگانی است که هنوز پروانه صادرات ندارند ولی ارز خود را عرضه می‌کنند.
- صادرات خدمات: مربوط به فروش ارزهایی است که در پی صادرات خدمات حاصل شده است.
سامانه نیما به منظور جبران شکاف میان نرخ ارز دولتی و نرخ ارز آزاد به وجود آمد.
و اما روش عرضه صادرکنندگان در سامانه نیما چیست؟ این افراد لازم است مراحل زیر را دنبال کنند:
- ابتدا صادرکننده به سامانه جامع تجارت مراجعه می‌کند.
- لازم است که پروانه صادراتی‌اش را انتخاب و ارز خود را عرضه کند.
- صادرکننده یا همان فروشنده می‌تواند قیمت دل‌خواه خود را برای فروش در سامانه درج کند. اما باید به این نکته هم توجه کرد که ارز در آن قیمت خریدار داشته باشد و البته باید سقف اعلامی توسط بانک مرکزی را هم رعایت کند. درخواست صادرکننده شامل مقدار قابل فروش، کشور و بانکی که ارز در آن قرار دارد و شرایط پرداخت ریال است.
- صرافی‌های مجاز به سامانه نیما مراجعه می‌کنند و درخواست‌ها را مشاهده می‌کنند.
- سپس صرافی تقاضای خریدش را ثبت می‌کند. در این تقاضا مقدار ارز درخواستی و اطلاعات حساب مقصد را در بر می‌گیرد.
- صادرکننده هم درخواستهای خرید را مشاهده می‌کند و یک یا چندتا از آن‌ها را انتخاب می‌کند تا معامله و فروش انجام شود.
سامانه نیما بستری ایمن و آنلاین برای معاملات خرید و فروش ارز است.
چه کسانی از سامانه نیما استفاده می‌کنند؟
به طور کلی چند عامل در این سامانه وجود دارند که به ایفای نقش می‌پردازند. این عوامل عبارت‌اند از:
- واردکنندگان که نیاز به تامین ارز دارند و در حقیقت در نقش خریدار ظاهر می‌شوند.
- صادرکنندگان که در نقش فروشنده و عرضه کننده ظاهر می‌شوند و ارز حاصل از فعالیت‌های صادراتی خود را در سامانه نیما می‌فروسند.
- واسطه‌ها شامل صرافی‌ها و بانک‌ها هستند که وظیفه انتقال منابع را به عهده دارند.
- هم‌چنین سیاست‌گذاران هم وظیفه تعیین نرخ و قوانین این سامانه را به عهده دارند که از ارکان اصلی آن محسوب می‌شوند.
اکنون دانشجویان و مسافران هم می‌توانند از سامانه ارز نیمایی استفاده کنند و ارز موردنیازشان را از این طریق تامین کنند.
تاثیر ارز نیمایی بر بورس ایران
به طور کلی زمانی که نرخ نیما افزایش پیدا می‌کند، درآمد فروش شرکت‌ها هم رشد می‌کند. در نتیجه نقدینگی به سمت بازار سرمایه و شرکت‌های بورسی حرکت می‌کند. این عامل می‌تواند در نهایت به رشد شاخص کل بینجامد. آثار تغییر نرخ نیمایی بر شرکت‌های صادرات‌محور و شرکت‌های واردکننده معکوس است. چرا که افزایش قیمت ارز نیما در کوتاه‌مدت به نفع یکی و به ضرر دیگری است. البته شرکت‌های واردتی هم می‌توانند مجوزی برای افزایش نرخ محصولات خود بگیرند و این هزینه را جبران کنند.
به جز این شرکت‌های کامودیتی محور که حجم بالایی از تولیدات خود را صادر می‌کنند، درآمدشان به صورت دلاری است. پس تغییرات نرخ ارز نیما بر این شرکت‌ها هم اثر زیادی می‌گذارد.
تفاوت ارز نیمایی با ارز دولتی چیست؟
اما آنچه می‌تواند به درک بهتر ما از ارز نیمایی کمک کند، مقایسه‌ی آن با ارز دولتی است. به طور کلی در بازار امروز چهار دسته ارز داریم که عبارت‌اند از: ارز آزاد، نیمایی، صرافی و دولتی. ارز آزاد همان ارزی است که قیمت بیشتری دارد و صرافی‌ها و دلالان در تعیین آن نقش دارند. ارز صرافی هم همان مبلغی است که از سامانه سنا مبلغ آن اعلام می‌شود و ارز نیمایی نرخ ارز در سامانه نیماست. در نهایت ارز دولتی را داریم که برای خرید کالاهای اساسی کشور از آن استفاده می‌شود و در میان انواع ارز، کمترین نرخ را داراست.
اصلی‌ترین تفاوت میان ارز دولتی و ارز نیما یا سایر ارزها، نرخ آن است. ارز دولتی را با عنوان ارز ۴۲۰۰ تومانی هم می‌شناسند. این در حالی است که ارز آزاد که بیشترین قیمت را دارد اختلاف فراوانی با این ارز دارد. دریافت ارز نیمایی تنها از طریق سامانه نیما قابل انجام است و در مقایسه با ارز دولتی، کالاهای بیشتری را پوشش می‌دهد. به بیان دیگر ارز دولتی تنها مخصوص کالاهای خاصی است که دولت آن‌ها را تعیین می‌کند.
چرا ارز آزاد با دلار نیمایی تفاوت دارد؟
همین حالا اگر قیمت دلار را نگاه کنید، در تاریخ هفتم خرداد سال ۱۴۰۱، نرخ دلار آزاد در کانال ۳۱ هزار تومان نوسان می‌کند و دلار نیما در کانال ۲۴ هزار تومان قرار دارد. مسئله‌ای که در این اختلاف مشهود است، رانتی است که به دنبال این اختلاف به وجود می‌آید. این اختلاف باعث می‌شود صادرکنندگان ارزی را که از صادرات‌شان به دست آورده‌اند ارزان‌تر بفروشند که این مسئله مشکلاتی را برای آن‌ها به دنبال دارد.
سامانه نیما ارز وارداتی کشور را تامین می‌کند. زمانی که نرخ دلار در بازار آزاد افزایش پیدا می‌کند می‌توان احتمال داد که نشان از خروج سرمایه دارد. مسائلی مانند خرید مسکن در بازارهای کشورهایی نظیر ترکیه از جمله عواملی است که تقاضا را در بازار ارز آزاد بالا میبرد.
هم‌چنین برخی از کالاهای وارداتی ممنوعیت ورود به کشور را دارند. به همین خاطر استفاده از مجاری قانونی نظیر سامانه نیما برای تامین ارز این کالاها مقدور نیست. در نتیجه واردکننده رو به بازار آزاد می‌آورد و موجب بالا رفتن تقاضا در این بازار می‌شود.
مسئله‌ی دیگری که اختلاف قیمت ارز نیما با ارز آزاد را رقم می‌زند به مواقعی بستگی دارد که برخی از صادرکنندگان حجم زیادی از ارز حاصل از صادرات را در سامانه نیما عرضه می‌کنند. این مسئله منجر به کاهش قیمت می‌شود. چرا که حجم عرضه بالاست و صادرکننده برای فروش ارز خود باید قیمت را پایین‌تر بیاورد تا خریداری برای آن پیدا شود. این را هم به خاطر داشته باشید که ارز نیما به صورت حواله پرداخت می‌شود و ارز آزاد به شکل نقدی. ارز نقد به دلیل مواردی نظیر ریسک نگهداری هزینه حمل و نقل بالاتری دارد و اختلافی ۴ یا ۵ درصدی معمولا میان این دو ارز وجود دارد.
البته اکنون شاهد آن هستیم که اختلاف میان این دو ارز به بیش از ۲۰٪ رسیده است. در کشوری که تورم آن بالاست، اختلاف ۱۰ درصدی را هم می‌توان پذیرفت. ولی اختلاف بیشتر موجب رانت بیشتر می‌شود و نارضایتی‌های زیادی را به دنبال دارد.
تفاوت سامانه سنا و نیما
سامانه سنا یا همان سامانه نظارت ارزی برای صرافی‌هاست و سامانه نیما برای تجار و بازرگانان. این نخستین تفاوت این دو سامانه است. صرافی‌ها معاملات روزانه‌ی خود را در سامانه سنا ثبت می‌کنند. در سامانه سنا قیمت میانگین ارزهای رایجی نظیر دلار و یورو اعلام می‌شود. این سامانه نیز هم‌چون سامانه نیما توسط بانک مرکزی راه‌اندازی شده است. نرخ ارز سنا را می‌توانید در وب‌سایت www.sanarate.ir مشاهده کنید. این ارز را با نام ارز صرافی هم می‌شناسند. از جمله تفاوت‌های میان سنا و نیما می‌توان به مخاطبان این ارز اشاره کرد. ارز سنا را به عموم مردم ارائه می‌دهند. آن‌ها می‌توانند از این ارز برای مصارفی نظیر مسافرت‌های خارچی یا خرید شخصی استفاده کنند. نرخ ارز سنا نسبت به نرخ ارز آزاد کمتر است.
سامانه سنا برای خرید و فروش ارز در صرافی‌های کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد اما سامانه نیما به بازار ارز خارج از کشور مربوط است.
جمع بندی
خرید و فروش ارز در سامانه‌ای نظیر نیما منجر به یکپارچگی معاملات ارزی می‌شود. در این بستر صادرکنندگان و واردکنندگان درخواستهای خود را ثبت می‌کنند و صرافی‌های معتبر با مراجعه به فهرست این درخواست‌ها، اقدامات لازم را انجام می‌دهند. سامانه نیما به منظور از بین بردن اختلاف فاحش میان نرخ ارز دولتی و ارز آزاد به وجود آمد. نرخ نیما کمتر از نرخ ارز آزاد است و این مسئله می‌تواند امتیازی مثبت برای این ارز باشد. عرضه و تقاضا در سامانه ارز نیمایی بالاست و این مسئله موجب شده است صادرکنندگان و واردکنندگان از این بستر به خوبی استفاده کنند.
سوالات متداول با پاسخ های کوتاه
بستر یکپارچه و آنلاین برای تامین ارز واردات کالا و عرضه ارز ناشی از صادرات.
برای انجام معاملات صادرکنندگان یا واردکنندگان باید درخواست خود را برای عرضه یا تامین ارز در سامانه جامع تجارت ثبت کنند. سپس صرافی‌های معتبر درخواست‌ها را می‌بینند و نسبت به آن‌ها اقدامات لازم را انجام می‌دهند.
قیمتی پایین‌تر از ارز آزاد دارد، موجب امنیت معاملات می‌شود، امکان معاملات آنلاین را فراهم می‌کند، دست واسطه‌های غیرقانونی را کوتاه می‌کند.
ساماندهی بازار ارز، حذف واحدهای غیرمجاز ارزی، تسهیل در فرایند تجارت، ایجاد ارتباط میان صادرکنندگان و واردکنندگان، دسترسی به صرافی‌های مجاز، ایجاد فضای رقابتی امن
برای دسترسی به سامانه نیمایی نیازی به ثبت نام در این سامانه نیست. کافی است به سامانه جامع تجارت و سپس سربرگ ارز نیمایی مراجعه کنید.
