رفتار قبیله‌ای در بورس یعنی چه؟
احتمالا در خصوص رفتار قبیله‌ای به ويژه در بورس چیزهایی شنیده‌اید. تمایل به تبعیت از رفتار دیگر انسان‌ها در طول تاریخ همیشه وجود داشته است. روانشناسی از این پدیده با نام رفتار گله‌ای یا قبیله‌ای یاد می‌کند. هم‌رنگی با جماعت تاثیر گسترده‌ای در همه ابعاد زندگی نظیر لباس پوشیدن، سبک زندگی و فرهنگ دارد. اما بروز این رفتار در بازار بورس امری است که تاثیرات فراوانی بر اقتصاد و سرمایه‌ی مردم دارد.
آشنایی با مفهوم رفتار قبیله‌ای
از روزگاران قدیم شنیده‌ایم که می‌گویند «خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو». این امر در ناخودآگاه انسان‌ها ریشه کرده است و همگی برای مقبولیت در جامعه و پذیرش میان اطرافیان خود، تلاش می‌کنند تا از رفتار سایرین تبعیت کنند و اعمالشان را با هر عمل و رفتاری که اکثر مردم بروز می‌دهند، هماهنگ کنند. این افراد از این نکته غافل‌اند که چنین رفتارهایی ممکن است در مواقع بسیاری کاملا غیرعقلانی و غیرمنطقی باشد و به ضرر آن‌ها تمام شود.
این رفتار که در علم روانشناسی با اصطلاح Herding Behavior از آن یاد می‌شود، به دلیل تشابه رفتار میان انسان‌ها و گله‌های حیوانات این‌گونه نام‌گذاری شده است. این موضوع در روانشناسی سرمایه‌گذاری بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. در حقیقت همان‌گونه که حیوانات در گله بدون هیچ فکر و منطقی به دنبال یکدیگر در پی غذا یا شکار راه می‌افتند و سایرین با مشاهده آن‌ها تصمیم می‌گیرند که همان الگو را تکرار کنند، انسان‌ها نیز همین‌گونه رفتار می‌کنند. در نظر بگیرید که حیواناتی که عقب گله هستند تنها به دنبال بقیه می‌دوند و چیزی نصیبشان نخواهد شد. در این حالت تنها عاملی که همه را به یک سو حرکت می‌دهد، تمایل به پیروی از گله است.
مصداق‌های رفتار گله‌ای در بورس
از منظر روانشناسی سرمایه‌گذاری، بازارهای مالی یکی از بهترین اماکن برای بررسی چنین رفتارهایی است. از آن‌جا که تفکر رفتار گله‌ای در ذهن انسان ریشه دوانده است، اثر آن در تمام ابعاد زندگی مشاهده می‌شود. مصداق‌های این رفتار را می‌توان در بازار بورس و سرمایه به وفور دید. از آن‌جا که تمام سرمایه‌گذاران مشغول در بازار سرمایه، از دانش و اطلاعات کافی برخوردار نیستند، همگام با سایرین در این بازار حرکت می‌کنند. البته این امر فقط محدود به افراد بی‌تجربه نیست. گاهی شرایطی بر بازار حاکم می‌شود که سایرین نیز با بروز رفتارهای هیجانی و بی‌منطق، همان کاری را می‌کنند که اکثر سرمایه‌گذاران در حال انجام آن هستند.
اما نکته این‌جاست که برای سرمایه‌گذاری در بورس باید با علم تحلیل آشنا شوید. تحلیل شما اگر به صورت بنیادی باشد، می‌توانید با پی بردن به ارزش ذاتی سهام و جایگاه فعلی آن شرایط مناسب را برای خرید در نظر بگیرید و با استفاده از تحلیل تکنیکال و داده‌های موجود، رفتار آینده سهم را با رسم نمودارها و چارت‌های مختلف پیش‌بینی کنید و بر حسب همین موارد سرمایه‌گذاری خود را انجام دهید. در هر حال شما با منطق و علم اقدام به خرید کرده‌اید و در این تصمیم اثری از تبعیت از جمع دیده نمی‌شود.
از آن‌جا که بازار بورس این روزها بیش از پیش داغ است و مسائل مالی همیشه برای همگان جذابیت دارد، بروز رفتار گله‌ای در بورس زمینه‌ای را برای مطالعات دانشمندان و روانشناسان فراهم آورده است.
اگر حتی اتفاقی به اخبار گوش داده باشید، احتمالا واژه حباب را زیاد شنیده‌اید. حباب نشان از این دارد که قیمت کالا یا محصولی با ارزش ذاتی خود هم‌خوانی ندارد. در حقیقت این اصطلاح به افزایش ناگهانی تقاضا برای خرید محصولات مختلف اشاره دارد.
البته این اتفاق تنها در بازار بورس ایران رخ نمی‌دهد و در سراسر دنیا شاهد چنین مسئله‌ای هستیم. مثال جهانی این مورد، بازار رمزارز و به خصوص بیت‌کوین است. در مدت کوتاهی مردم به خرید بیت‌کوین روی آوردند و در نتیجه این ارز دیجیتال قیمت بالایی را در کوتاه‌مدت به خود دید. ارزش حجم معاملات بیت‌کوین در سال ۲۰۱۷ پانزده برابر شد. زمانی که شرکت کداک اعلام کرد که برای فعالیت در حوزه ارز دیجیتال برنامه‌هایی دارد، قیمت سهام این شرکت تا ۲۰۰ برابر رشد کرد؛ افزایشی که اکنون به مثالی بارز برای ارجاع به رفتارهای گله‌ای در بورس تبدیل شده است.
اثرات مخرب رفتار قبیله‌ای در بورس
برخی از سرمایه‌گذاران که با پیروی از رفتار گله‌ای توانسته‌اند سود خوبی از بازار بورس کسب کنند، گمان می‌کنند که چنین واکنش‌هایی همیشه اثرات مثبتی در پی دارد. آن‌ها نمی‌دانند که این سودها مقطعی و کوتاه‌مدت هستند و به زودی آن روی سکه را نیز خواهند دید. متاسفانه این افراد با مشاهده هرگونه صف خرید یا فروشی تصور می‌کنند که رفتار درست همین است و آن‌ها هم باید به این صفوف بپیوندند که این امر همیشه صحیح نیست و قطعا آسیب‌هایی در پی دارد. از آن‌جا که همیشه در پس پرده‌ی چنین رفتارهایی الگو و منطق وجود ندارد، افرادی که از جمع تبعیت می‌کنند دچار زیان‌های ناخوشایندی خواهند شد.
اما نکته دیگر آن است که برخی دیگر از سرمایه‌گذاران در بورس هرجا که صف خرید یا فروشی می‌بینند با خود می‌اندیشند که این حرکت، یک رفتار گله‌ای است و با همین منطق و استدلال رفتاری برخلاف آن عمل را از خود بروز می‌دهند و درست در جهت عکس آن‌ها اقدام می‌کنند. به دلیل این که چنین حرکاتی بر پایه‌ی هیچ منطقی نیست، قطعا موجب بروز آسیب‌های فراوانی می‌شود.
پرهیز از پیروی کورکورانه
سرمایه‌گذاران اگر بتوانند هیجانات و احساسات خود را کنترل کنند، هرگز اسیر چنین رفتارهایی نمی‌شوند. یعنی کسب دانش فنی و توانایی تحلیل از منظرهای مختلف، زمانی نتیجه خوبی خواهد داشت که بتوانیم آموخته‌ها را به دور از هیجانات و با علم و منطق پیاده کنیم.
سودهای کوتاه‌مدتی که با بروز رفتارهای توده‌ای در بورس حاصل می‌شوند، همیشگی نیستند و هیچ دلیلی وجود ندارد که بخواهیم چنین سودهایی را عاملی برای ماندگاری در بازار بدانیم. هر کسی که با کنترل هیجانات و احساسات بتواند رفتارهای منطقی و عقلانی داشته باشد، در این بازار ماندگار خواهد بود و از سودهایی که نصیبش می‌شود، لذت خواهد برد.
نکته پایانی
روانشناسی سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد که یکی از عوامل نوسانات بازار، همین رفتارهای گله‌ای است. با افزایش هوش هیجانی و کسب اطلاعات و دانش بیشتر، می‌توان از بروز چنین رفتارهایی جلوگیری کرد. در این صورت شاهد بازاری خواهیم بود که با تصمیمات منطقی و عقلانی رو به جلو حرکت خواهد کرد و به دور از هیجانات و احساسات محل مطمئنی برای سرمایه‌گذاری خواهد بود.
