صندوق قابل معامله؛ مالکیت دارایی‌های متنوع با ریسک کمتر
اهالی بازار سرمایه ایران، سال ۱۳۹۹ را با رونق و رشد بی‌سابقه نیمه نخست آن و همچنین تشکیل و عرضه صندوقهای قابل معامله یا همان ETF های دولتی به یاد خواهند آورد. اما اگر تنوع صندوقهای سرمایه‌گذاری شما را گیج می‌کند یا چندان در حوزه سرمایه‌گذاری حرفه‌ای نیستید، حتما این سوال برایتان به وجود آمده که صندوق قابل معامله یا ETF چیست. ETF یا صندوق قابل معامله نوعی صندوق سرمایه‌گذاری است که از دارایی‌های متنوع تشکیل شده و ساختاری شبیه صندوقهای سرمایه‌گذاری مشترک دارد.
هدف از ایجاد صندوقهای سرمایه‌گذاری مشترک، مدیریت حرفه‌ای وجوه از طریق سرمایه‌های تجمع یافته در اوراق بهادار و کسب بازدهی مناسب است. به همین خاطر نحوه عملکرد و مدیریت دارایی‌ها به طور مستقیم بر عملکرد صندوق‌ها تاثیر می‌گذارد. صندوق‌ها شامل واحدهای سرمایه‌گذاری‌ای هستند که ارزش هر یک از آن‌ها با NAV (به معنای خالص ارزش دارایی‌ها) مشخص می‌شود. در این مطلب ETF ها را تعریف و تفاوت آن با صندوقهای دیگر را بررسی می‌کنیم. همچنین درباره صندوقهای ETF دولتی و مزایا و معاب آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
مفهوم صندوق قابل معامله یا ETF
ETF مخفف عبارت «Exchange Traded Fund» به معنی صندوق قابل معامله است. صندوق ETF دارایی ارزشمندی است که سرمایه‌گذاران مختلف، از مدیران مالی شرکت‌های عالی رتبه تا افراد تازه وارد و مبتدی، می‌توانند به عنوان یک دارایی ارزشمند آن را در سبد دارایی خود داشته باشند.
برخی از سرمایه‌گذاران، صندوقهای قابل معامله را به عنوان دارایی ارزشمند و اصلی سبد خود انتخاب می‌کنند. اما عده‌ای نیز سرمایه‌گذاری در صندوقهای ETF را برای بهبود شرایط سبد دارایی‌های خود انجام می‌دهند.
بیشتر بخوانید
صندوقهای سرمایه‌گذاری نیز همانند سایر سهام در بورس معامله می‌شوند و کارکرد آن‌ها نیز با اندکی تفاوت شبیه به صندوقهای سرمایه‌گذاری مشترک است. نکته مهمی که باید در نظر داشت، این است که هنگام خرید واحدهای صندوق قابل معامله باید مانند خرید سهام و واحد صندوقهای مشترک درک درست و صحیحی از آن داشت تا بتوان به سود خوبی دست پیدا کرد.
ویژگی‌های صندوقهای قابل معامله
سهولت در سرمایه‌گذاری
صندوق های قابل معامله همانند سایر سهام و صندوق‌ها در بورس قابل معامله هستند. بنابراین افرادی که کد بورسی دارند به راحتی می‌توانند همچون خرید سایر سهام از دفاتر کارگزاری‌ها و سامانه معاملات بر خط برای خرید و فروش صندوق قابل معامله به آسانی اقدام کنند.
بیشتر بخوانید
امکان بررسی لحظه‌ای ارزش خالص دارایی‌ها
در سایت tsetmc.com به طور اتوماتیک ارزش خالص دارایی‌های صندوقهای قابل معامله یا ETF هر دو دقیقه یک بار به روز رسانی می‌شود و سرمایه‌گذاران می‌توانند از ارزش لحظه‌ای دارایی خود آگاه شوند.
به کمک ارزش خالص دارایی یا همان NAV می‌توان به مقایسه عملکرد شرکت‌ها و صندوقهای سرمایه‌گذاری پرداخت. در حقیقت در ارزش‌یابی و دستیابی به ارزش ذاتی دارایی‌های صندوق‌ها و شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار از این شاخص استفاده می‌شود. ارزش خالص دارایی نشان‌دهنده ارزش خالص یک صندوق یا شرکت سرمایه‌گذاری است. در محاسبه این ارزش، میزان دارایی‌ها و بدهی‌های مجموعه دخیل هستند. این شاخص اهمیت بسیاری در سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها دارد. اگر می‌خواهید با NAV بیشتر آشنا شوید، مقاله «ارزش خالص دارایی (NAV) چیست؟» را مطالعه کنید.
امکان سرمایه‌گذاری حتی با سرمایه اندک
از مزایای ETF نسبت به سایر صندوقهای سرمایه‌گذاری این است که حتی با سرمایه اندک (زیر یک میلیون تومان) هم می‌توان برای خرید این صندوق‌ها از طریق کارگزاری‌ها یا پنل معاملاتی خود اقدام کرد. این در حالی است که سرمایه‌گذاری در صندوقهای سرمایه‌گذاری مشترک دارای محدودیت حداقل سرمایه‌گذاری هستند. گاهی این حداقل سرمایه چندین میلیون تومان است.
دارای معافیت از پرداخت مالیات به هنگام خرید و فروش
در راستای تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، طبق تبصره ۱ ماده ۷ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، بابت صدور و انتقال واحدهای صندوقهای قابل معامله هیچگونه مالیاتی از سهامداران اخذ نمی‌شود.
برای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها حداقل و حداکثر مبلغی تعیین نشده است و دوره فعالیتشان نیز نامحدود است. حداکثر به مدت سه روز امکان بازخرید واحدها وجود دارد. همچنین بازخرید صندوق‌ها در کوتاه مدت بدون پرداخت جریمه صورت می‌گیرد.
ETF شامل چه دارایی‌هایی است؟
صندوقهای قابل معامله می‌توانند شامل چندین نوع دارایی باشند. دارایی‌های ETF ها می‌تواند سهام، سپرده بانکی، طلا، اوراق دولتی، پول نقد، سکه، ارز یا ترکیبی از تمامی این موارد باشد. مدیران صندوق‌ها می‌توانند ترکیبی از دارایی‌ها را در صندوق قرار دهند.
درصد مالکیت شما از صندوق‌ها به میزان دارایی که از آن صندوق خریداری می‌کنید، بستگی دارد. فرض کنید صندوق قابل معامله‌ای شامل ترکیبی از طلا و اوراق خزانه و سهام باشد. تصور کنید ۵۰ درصد این صندوق طلا، ۲۰ درصد آن اوراق خزانه و ۳۰ درصد آن سهام باشد. اگر شما یک درصد از این صندوق را خریداری کرده باشید، یعنی از هر یک از واحدهای تشکیل‌دهنده این صندوق درصدی را خریداری کرده‌اید. اما نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید این است که شما به عنوان سهامدار قادر به انتخاب و تغییر ترکیب صندوق نیستید و به طور دلخواه نمی‌توانید مشخص کنید که از کدام دارایی چه میزان خرید کنید. دارایی شما در صندوق باقی می‌ماند و قابل تحویل به صورت فیزیکی نیست. اما می‌توانید از منافع آن بهره‌مند شوید.
انواع صندوقهای قابل معامله
هر چند که برخی از صندوقهای ETF در بازار ایران وجود ندارند اما این صندوق انواع متفاوتی دارد و سرمایه‌گذاران می‌توانند با توجه به روحیه و انتظاراتشان صندوق مناسب خود را برای خرید انتخاب کنند.
در ادامه به معرفی انواع صندوقهای ETF می‌پردازیم.
صندوق با درآمد ثابت
این صندوق یکی از انواع صندوقهای ETF است که شما به هر میزان واحدی که از صندوق خریداری می‌کنید، مقدار مشخصی درآمد نیز کسب می‌کنید.
بازدهی این صندوق‌ها سالانه است. اگر در بازه‌ای کمتر از یک سال بخواهید آن را بفروشید، قاعدتا بازدهی کمتری نسبت به یک سال کسب خواهید نمود. اما اصل پول و سود شما تضمین شده است. مقدار رشد در این صندوق‌ها نیز مشخص شده است.
صندوق با درآمد ثابت شامل اوراق مشارکت بانکی، سپرده بانکی یا سایر اوراق با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه است که حدود ۷۰ درصد این صندوق را تشکیل می‌دهند و نسبت به سایر صندوقهای ETF به عنوان یک سرمایه‌گذاری بدون ریسک در نظر گرفته می‌شود. برای اطلاع از دارایی‌های یک صندوق می‌توانید به امیدنامه آن رجوع کنید.
صندوق سهام
معمولا ۷۰ درصد از این صندوق شامل سهام است و شما در سود و زیان آن شریک هستید. بر خلاف صندوق با درآمد ثابت، شما از بازگشت اصل سرمایه و بهره آن مطمئن نخواهید بود. حتی ممکن است هیچ سودی کسب نکنید.
صندوق مختلط
همانطور که از اسم این صندوق مشخص است، این صندوق ترکیبی از دو صندوق قبلی است. دارایی این صندوق ترکیبی از سهام و اوراق است. به این صورت که حداقل ۴۰ درصد از دارایی این صندوق سهام، حداقل ۴۰ درصد اوراق با درآمد ثابت (مثل سپرده) و ۲۰ درصد باقی مانده نیز می‌تواند سهام یا اوراق باشد.
صندوق بازار خارجی
همانطور که در داخل کشور می‌توانید بر روی صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کنید، این امکان وجود دارد که بر صندوق بازار خارجی سایر کشورها نیز سرمایه‌گذاری کنید. اما سرمایه‌گذاری بر صندوق ETF کشورهای دیگر (Foreign Market) می‌تواند برای شما محدودیت‌هایی از جمله عدم توانایی در خواندن صورت مالی داشته باشد.
برای سرمایه گذاری در صندوقهای ETF خارجی می‌توانید در چنین صندوقی سرمایه‌گذاری نمائید.
صندوق ارز
سرمایه‌گذارانی که میزان ریسک‌پذیریشان بیشتر است و توانایی تحمل ریسک نوسان‌های ارزی را دارند در اینگونه صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. این صندوق ETF که شامل ارز است در بازار فارکس مرسوم‌تر است.
صندوق صنعتی
گاهی اوقات افراد می‌دانند یک صنعت رشد خوبی خواهد داشت و نسبت به آینده آن امیدوارتر هستند. اما چون صنایع شامل سهام مختلفی هستند، تشخیص سهم بهتر برایشان مشکل است. در این مواقع صندوق صنعتی که شامل ترکیبی از سهام یک صنعت است، بهترین انتخاب برای سرمایه‌گذاری خواهد بود.
مثلا صنعت دارو ترکیبی از سهام مختلف است ولی انتخاب بهترین سهم این صنعت برای سرمایه‌گذارانی که دانش و اطلاعات کافی ندارند، دشوار است. به همین خاطر صندوق صنعتی به آنان پیشنهاد می‌شود.
صندوق کالایی
ممکن است شما برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری خود اقدام به خرید طلا یا فلزات گران‌بها نمائید. اما این دارایی‌ها نیز ممکن است دچار نوسان قیمتی شوند. در این شرایط سرمایه‌گذاری در صندوق کالایی که ترکیبی از فلزات گران‌بها و غیرگران‌بها است، پیشنهاد می‌شود.
فلزات گران‌بها شامل طلا، نقره و پلاتین و فلزات غیرگران‌بها شامل فولاد، آلومینیوم، مس و غیره هستند.
صندوق خرسی یا صندوق معکوس
ETF معکوس یا ETF خرسی (Inverse ETF or Bear ETF) یکی از صندوقهای جالب است. این صندوق در روزهای منفی بازار کاربرد دارد. سازوکار این صندوق به این صورت است که می‌توانید سهمی که ندارید را بفروشید. سپس وقتی سهم ارزان شد، آن را بخرید. اصطلاحا به این عمل شورت‌سل (Short Sell) گفته می‌شود.
راهنمای سرمایه‌گذاری در صندوقهای قابل معامله
به افرادی که توانایی مدیریت سبد دارایی خود را بنا به دلایلی مثل نداشتن فرصت یا مهارت کافی ندارند و نمی‌خواهند ریسک داشتن تنها یک سهم را متقبل شوند، توصیه می‌شود که سبد دارایی را متنوع کنند و ترکیبی از دارایی‌ها را در سبد خود داشته باشند. داشتن سبد متنوع ریسک را برای افراد کاهش می‌دهد.
در واقع این صندوق‌ها مناسب افرادی هستند که معامله سهام را ترجیح می‌دهند اما نمی‌خواهند ریسک زیادی متقبل شوند. همچنین از طرفی سرمایه‌گذاری در صندوقهای ثابت را نمی‌پذیرند و به دنبال تنوع بخشی به سبد خود هستند.
به طور خلاصه این صندوق‌ها مناسب سرمایه‌گذاران میان مدت یا بلند مدتی است که به دنبال نوسان‌گیری نبوده و به دنبال سرمایه‌گذاری و نگهداری سهم هستند.
چگونه به اعتبار صندوق‌ها اطمینان کنیم؟
در گذشته متقاضیان واحدهای صندوق‌ها به حساب مدیر صندوق وجهی را پرداخت می‌کردند و به همین طریق دارنده واحدهای صندوق می‌شدند. اما چون افراد مبتدی و ناآشنا به بازار نمی‌توانستند به مدیر صندوق اطمینان کنند، برای سرمایه‌گذاری مردد می‌شدند. صندوقهای ETF به دلیل آنکه در بورس معامله می‌شوند و تحت قوانین بازار بورس و اوراق بهار وارد بازار شده‌اند و نظارت‌های کافی بر آن‌ها وجود دارد، اطمینان افراد، حتی افراد ناآشنا به بازار نیز نسبت به آن‌ها بیشتر از قبل شده است.
چه زمان می‌توان واحدهای خریداری شده ETF را فروخت؟
این صندوق‌ها در بازار بورس معامله می‌شوند و ارزش واحد آن‌ها تعیین‌کننده ارزش آن‌ها است. بنابراین امکان دارد به واسطه افزایش تقاضا، گاهی ارزش واحدهای این صندوق از NAV تعیین شده بالاتر رود. همچنین ممکن است به دلیل کاهش تقاضا و یا افزایش عرضه ارزش آن‌ها از NAV پایین‌تر بیاید.
اما شما می‌توانید هر زمان که بخواهید برای فروش واحدهای این صندوق اقدام نمائید. پول حاصل از فروش آن نیز حداکثر پس از گذشت سه روز از درخواست واریز وجه، توسط کارگزار به حساب شما واریز می‌گردد.
چگونه می‌توان از ETF سود دریافت کرد؟
صندوقهای ETF می‌توانند هم سودده باشند هم نه!
در واقع زمانی این صندوق‌ها سودده هستند که واحدهای تشکیل‌دهنده صندوق سودده هستند و ارزش هر واحد صندوق نیز افزایش می‌یابد و به تبع سود صندوق نیز افزایش می‌یابد. در اینگونه موارد، سود صندوق تنها وابسته به میزان NAV آن است. بنابراین باید به رقم NAV صندوق توجه نمائید.
مراحل سرمایه‌گذاری در صندوق قابل معامله
۱- دریافت کد بورسی از یک کارگزاری
۲- شناسایی صندوق ETF مناسب در بورس با تحقیق و بررسی
۳- خریداری صندوق مورد نظر با ثبت درخواست خرید در سامانه معاملات آنلاین
۴- فروش تمام یا بخشی از سرمایه‌گذاری در زمان دلخواه
نکات مهم سرمایه‌گذاری در صندوق های قابل معامله
- یکی از معیارهای مورد توجه در انتخاب صندوق، توجه به نوع مدیریت و نحوه عملکرد آن است.
- بهتر است دید سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها بلند مدت یا میان مدت باشد؛ یعنی با دید حداقل شش ماه تا یک ساله در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری نمائید.
- سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها و کسب سود، نسبت به سرمایه‌گذاری در سهام به زمان بیشتری نیاز دارد. بنابراین پیش از سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها اطمینان داشته باشید که در کوتاه مدت به پول آن نیاز پیدا نمی‌کنید.
ETF دولتی چیست؟
در سال ۱۳۹۹ دولت ایران عرضه بخش قابل توجهی از سهام خود در شرکت‌های معتبر را در دستورکار خود قرار داد. هدف این طرح قرار گرفتن این نوع از سهام‌ها در اختیار مردم بود تا مردم مدیریت آن‌ها را بر عهده بگیرند. تا کنون دو ETF دولتی پذیره نویسی و در بورس تهران ارائه شده است. یکی از این صندوق‌ها ترکیبی از سهام دولت در سه بانک صادرات، تجارت و ملت و همچنین شرکت‌های بیمه البرز و بیمه اتکایی امین است. این صندوق با نام «صندوق واسطه گری مالی یکم» معروف به دارایکم به افراد حقیقی واگذار شد.
صندوق قابل معامله دارادوم که به «پالایشی یکم» معروف است و در بورس با نماد پالایش درج شده است نیز دومین ETF دولتی در ایران است. پالایشی یکم، از سهام شرکت‌های پالایش نفت تهران (شتران)، پالایش نفت تبریز (شبریز)، پالایش نفت اصفهان (شپنا) و پالایش نفت بندرعباس (شبندر) تشکیل شده است. اگر به دنبال اطلاعات دقیق‌تری درباره صندوق دارایکم هستید، می‌توانید مقاله «صندوق پالایشی یکم چیست و چطور آن را خریداری کنیم؟» را بررسی کنید.
منابع حاصل از فروش این سهام در طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی، توسعه، بازسازی و بهسازی در حوزه بهداشت و درمان و کمک به بخش مولد و محرک اقتصاد استفاده می‌شود. بنابراین این طرح می‌تواند منجر به رونق و حتی جهش تولید ملی گردد. این عرضه بزرگ منجر به تعمیق بازار سرمایه و افزایش نقدشوندگی آن می‌گردد. همچنین درنهایت موجب افزایش کارایی بازار سرمایه خواهد شد. در نهایت اجرایی شدن این طرح برای مردم نیز مزایایی دارد و آن‌ها می‌توانند نقدینگی خود را به مسیر درست و بازاری مولد هدایت کنند.
جمع‌بندی
ETF مخفف عبارت «Exchange Traded Fund» به معنی صندوق قابل معامله است. صندوقهای سرمایه‌گذاری نیز همانند سایر سهام در بورس معامله می‌شوند و کارکرد آن‌ها نیز با اندکی تفاوت شبیه به صندوقهای سرمایه‌گذاری مشترک است. از مزایای ETF نسبت به سایر صندوقهای سرمایه‌گذاری این است که حتی با سرمایه اندک (زیر یک میلیون تومان) هم می‌توان برای خرید این صندوق‌ها اقدام کرد. صندوقهای قابل معامله می‌توانند شامل چندین نوع دارایی باشند. دارایی‌های ETF ها می‌تواند سهام، سپرده بانکی، طلا، اوراق دولتی، پول نقد، سکه، ارز یا ترکیبی از تمامی این موارد باشد.
در سال ۱۳۹۹ دولت ایران عرضه بخش قابل توجهی از سهام خود در شرکت‌های معتبر را در دستورکار قرار داد. هدف این طرح قرار گرفتن این نوع از سهام‌ها در اختیار مردم بود تا مردم مدیریت آن‌ها را بر عهده بگیرند. تا کنون دو ETF دولتی با نام‌های دارایکم و پالایشی یکم در ایران پذیره‌نویسی و در بورس تهران ارائه شده است.
