بازار کارا چیست؟ وقتی قیمت آینه اطلاعات سهام است

سرمایه‌گذاران از همان روزهای آغازین تاسیس بازارهای مالی، رفتار قیمت‌ دارایی‌ها را بررسی می‌کردند. آنان با این کار علاوه بر پیگیری نوسانات قیمت‌ها، در پی یافتن راهی برای پیش‌بینی تحولات آینده قیمت نیز هستند. اما آیا می‌توان تحولات هر گونه بازاری را پیش‌بینی کرد؟ بازار کارا یا Efficient Market بازاری است که قیمت اوراق بهاداری که در آن دادوستد می‌شود، متاثر از اطلاعات است. یعنی به محض انتشار اطلاعات درباره هر سهم، می‌توانیم اثرات آن را در قیمت سهام ببینیم. این مفهوم بر یک فرضیه استوار است؛ فرضیه‌ای که می‌گوید سرمایه‌گذاران می‌توانند تمام اطلاعات را در قیمت مشاهده کنند. اما بازار کارا چیست، نظریه آن چگونه پدید آمده و چه انواعی دارد؟

بازار کارا چیست؟

در ابتدای این مطلب به طور مختصر توضیح دادیم که بازار کارا چیست. اکنون بهتر است کمی جزئی‌تر به این مفهوم نگاه کنیم. فرضیه بازار کارا بیان می‌کند که قیمت‌ها بر اساس اطلاعات منتشر شده تغییر می‌کنند. یعنی به محض انتشار اطلاعات می‌توانیم تاثیر این اخبار را بر روند قیمت سهام مشاهده کنیم.

از ابتدای قرن بیستم، جمعی از عوامل بازارهای مالی و اوراق بهادار به ارتباط میان قیمت و اطلاعات معتقد بودند. آن‌ها می‌گفتند، مطالعه تاریخچه قیمت‌ها اطلاعات بسیار مفیدی در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد؛ اطلاعاتی که می‌توانند بر مبنای آن قیمت‌ها را در آینده پیش‌بینی کنند. حرف آن‌ها این بود که می‌توان با به دست آوردن سیر قیمت‌ها، به الگوی تغییرات قیمت دست پیدا کرد. همین دیدگاه موجب شکل‌گیری روشی تحلیلی شد که امروزه به آن تحلیل تکنیکال می‌گوییم.

از دهه ۱۹۳۰ مطالعات دیگری نیز انجام شد؛ اما در جهت معکوس این دیدگاه. این تحقیقات حاکی از آن بود که قیمت سهام به صورت تصادفی تغییر می‌کند. هر فرد با سرمایه‌گذاری به میزانی ریسک سیستماتیک را به جان می‌خرد. نظریه بازار کارا بیان می‌کند که هیچ‌کس در بلندمدت نمی‌تواند بازدهی بیشتر از این ریسک را به دست آورد. در این فرضیه، قیمت دارایی بازتاب و آینه تمام‌نمای اطلاعاتی است که در خصوص آن سهم وجود دارد. در نتیجه طبق چنین دیدگاهی، تغییرات قیمت‌ها از هیچ الگویی تبعیت نمی‌کند و نمی‌توان آن را پیش‌بینی کرد.

پس مشخص شد که در نظریه بازار کارا تغییرات قیمت‌ها هیچ‌ وابستگی‌ای به هم ندارند و هرچه اتفاق می‌افتد به صورت تصادفی است. به بیان دیگر، تغییراتی که امروز در قیمت رخ می‌دهد، ارتباطی به تغییرات دیروز قیمت ندارد. چرا که تغییرات به طور کلی بر اساس واکنش سرمایه‌گذاران در خصوص اطلاعات تازه منتشرشده صورت می‌گیرد. این اطلاعات مستقل هستند و هر روز در بازار ارائه می‌شوند.

انواع کارایی در بازار سرمایه

کارا بودن بازار سرمایه در سه دسته زیر قابل طبقه‌بندی است:

1. کارایی اطلاعاتی
2. کارایی تخصیصی
3. کارایی عملیاتی

در ادامه هر کدام از این موارد را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

کارایی اطلاعاتی

زمانی که اطلاعات کافی در بازار وجود دارد و این اطلاعات بر قیمت‌ها سریعا اثر می‌گذارند، می‌توانیم به کارا بودن بازار پی می‌بریم. در یک بازار کارا فاصله میان انتشار اطلاعات و تغییر قیمت بسیار کم است. از مزایای این بازار این است که قیمت اوراق بهادار به ارزش ذاتی آن دارایی نزدیک است.

در یک بازار کارا، قیمت‌ها نسبت به اطلاعات جدید حساس هستند. چنان‌چه اطلاعات جدیدی از سهم در اختیار عموم مردم قرار گیرد، قیمت‌ها به تبع این اخبار و اطلاعات تغییر خواهند کرد.

انواع بازار کارا در دیدگاه اطلاعاتی

کارایی اطلاعاتی در سه شکل ضعیف، نیمه‌قوی و قوی نمود پیدا می‌کند.

1. بازار کارای ضعیف: شکل ضعیف حکایت از گشت تصادفی دارد. هیچ فردی نمی‌تواند از طریق بررسی تاریخچه قیمت‌ها، سود غیرمتعارفی کسب کند. این امر به آن معناست که تحلیل تکنیکال در این نوع ضعیف بازار کارا سودی نخواهد داشت.
2. بازار کارای نیمه قوی: در شکل نیمه‌قوی، فرض بر این است که قیمت‌ سهام مختلف حاکی از اطلاعات منتشره و در دسترس است. به این ترتیب قیمت‌ها در هر لحظه از زمان، از این اطلاعات اثر می‌گیرند و تمامی اطلاعات گذشته و عمومی را در بر خواهند گرفت. به همین دلیل در چنین بازاری تحلیل بنیادی نیز منجر به سودهای غیرمعمول نخواهد شد.
3. بازار کارای قوی: اما در شکل قوی، شرایط به این صورت است که قیمت‌ها در هر زمان، علاوه بر اطلاعات گذشته و عمومی، اطلاعات خصوصی را نیز در خود جای می‌دهند. به این ترتیب حتی افرادی که اطلاعات پنهانی دارند هم نمی‌توانند با تکیه بر این اطلاعات سودهای هنگفتی کسب کنند.

کارایی تخصیصی

از مهم‌ترین نتایج یک بازار کارا، می‌توان به بهره‌بردای بهینه و مطلوب از منابع اشاره کرد. بر همین اساس یکی از مهم‌ترین وظایف بازار سرمایه تامین مالی شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف است. در یک بازار با کارایی تخصیصی، بودجه لازم برای انجام پروژه‌های سرمایه‌گذاری از طریق بهره‌وری نهایی سرمایه تامین می‌شود. تخصیص سرمایه، زمانی بهینه است که بتوان بخش اعظم سرمایه را صرف سودآورترین فعالیت‌ها کرد.

کارایی عملیاتی

کارایی عملیاتی در واقع به تسهیل و سرعت مبادلات و دادوستدها در بازار مربوط است. به این ترتیب خریداران و فروشندگان می‌توانند با هم تبادلی مناسب داشته باشند. مزیت این نوع کارایی، افزایش سرعت نقدشوندگی است.

بازار کارا از منظر عملیاتی، بازاری است که هزینه انجام تراکنش‌ها در آن در کم‌ترین میزان ممکن باشد.

بازار کارا چه ویژگی‌هایی دارد؟

اگر بخواهیم به طور خلاصه توضیح دهیم که ویژگی بارز یک بازار کارا چیست، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

1. واکنش قیمت سهام در مواجهه با اطلاعات تازه بسیار سریع و دقیق است.
2. سرمایه‌گذارانی که تخصص بیشتری دارند، نمی‌تواند (چه به صورت فردی یا چه به شکل گروهی) بازدهی‌های بیشتری نسبت به سایرین به دست آورند.
3. در هیچ قاعده خرید و فروشی نمی‌توان با تکیه بر تجربیات شبیه‌سازی شده، بازدهی بهتر و مطلوب‌تری کسب کرد.
4. تغییرات در بازده مورد انتظار، تنها بر اساس ریسک و نرخ بهره مربوط به دوره‌های زمانی گذشته است.
5. تغییر در قیمت سهم بر اساس رویدادهای اتفاقی و تصادفی بررسی و مطالعه می‌شود.

جمع‌بندی

بازار کارا یا Efficient Market یک بازار سرمایه است که قیمت دارایی‌ها، سهام یا اوراق بهاداری که در آن معامله می‌شود، با اطلاعاتی که درباره آن دارایی منتشر می‌شود، نوسان می‌کند و در واقع به محض انتشار اطلاعات درباره هر سهم، تاثیر آن در قیمت سهام مشهود می‌شود. کارایی بازارها از سه دیدگاه اطلاعاتی، تخصیصی و عملیاتی بررسی می‌شود. بازارها به لحاظ کارایی اطلاعات خود به سه دسته قوی، نیمه قوی و ضعیف تقسیم می‌شود و هر چه کارایی اطلاعاتی بازار قوی‌تر باشد، کمتر می‌توان با تحلیل و دسترسی به اطلاعات سهام، نوسانات قیمتی آن را پیش‌بینی کرد. به این ترتیب هیچ فردی (چه حقوقی یا حقیقی) نمی‌تواند از طریق داده‌های تحلیلی سود غیرمتعارفی از سرمایه‌گذاری خود به دست آورد.