بازار دو طرفه در بورس؛ سود هم از افت و هم از رشد قیمت
در بورس، هم بازارهای یک‌طرفه وجود دارد و هم بازارهای دو طرفه. در بازارهای یک‌طرفه این امکان وجود دارد که سهام‌داران، سهام قابل معامله در بازار را خریداری کنند یا بفروشند و به این ترتیب به کمک افزایش قیمت سهام، به سودآوری برسند. البته هنگامی که شاهد افت قیمت‌ها هستیم، طبیعتا سهام‌داران متضرر خواهند شد. اما نکته حائز اهمیت این است که در بازار دو طرفه، افت قیمت سهام در بورس نیز فرصتی برای سودآوری به شمار می‌رود. اما بازار دو طرفه چیست؟ در ادامه این مطلب مفهوم بازار دو طرفه را توضیح می‌دهیم و اثر های آن را بیان می‌کنیم.
بازار دو طرفه در بورس چیست؟
در بازارهای دو طرفه می‌توان به هنگام ریزش قیمت سهام نیز به سودآوری رسید. به طور کلی باید گفت در این بازارها هم خرید سهام و هم فروش آن موجب کسب سود می‌شود. از جمله مزایای این بازارها این است که ابزارهای تحلیل تکنیکال و هم‌چنین دیگر ابزارهای تحلیلی در آن کاربرد بهتری دارند. چنین بستری موجب می‌شود که حباب‌های قیمتی کم و هیجان‌های بازار در برهه‌های زمانی مختلف به خوبی کنترل شوند. اثر بازار دو طرفه به گونه‌ای است که موجب ثبات رونق و ارزش معاملات می‌شود.
در یک بازار دو طرفه سرمایه‌داران می‌توانند اقدام به فروش سهامی کنند که خود مالکیت آن را در اختیار ندارند. در صورتی که قیمت این سهام کم شود، آن‌ها می‌توانند به سود دست یابند. در جهان شاهد فروش استقراضی هستیم و در بازار ایران فروش تعهدی را داریم. هردوی این موارد از جمله ابزارهای بازار دو طرفه به شمار می‌روند. در ادامه سازوکار فروش استقراضی و فروش تعهدی را تعریف می‌کنیم.
مفهوم فروش استقراضی
گفتیم که در سراسر دنیا فروش استقراضی از جمله ابزارهای بورس به شمار می‌رود. در این نوع فروش، اگر فرد کاهش و افت قیمت سهام را پیش‌بینی کند، اقدام به قرض گرفتن سهام از سهام‌دار می‌کند. پس از انجام این کار سهامی را که قرض گرفته است به فروش می‌رساند. زمانی که قیمت سهم تا میزان پیش‌بینی‌شده کاهش پیدا می‌کند، فرد مجددا سهام را خریداری می‌کند؛ اما این بار در قیمتی ارزان‌تر از قیمت بازار. در نتیجه سهام را به صاحبش پس می‌دهد. سود این فرد از اختلاف قیمت فروش و خرید سهم به دست می‌آید. این امر بارزترین فایده و اثر بازار دو طرفه است که افراد را مجاب می‌کند به این بازار در بورس روی بیاورند.
در این نوع از فروش، قرض‌گیرنده موظف است نرخ بهره معینی را به سهام‌دار اصلی پرداخت کند. این امر از منظر فقه و قوانین اسلام عقد ربوی تلقی می‌شود. برای این‌که بتوان چنین امکانی را در بازار ایران نیز راه‌اندازی کرد، در الگوی اصلی آن تغییری رخ داده است تا هماهنگی لازم را با فقه داشته باشد. به همین دلیل در ایران فروش تعهدی به عنوان جایگزینی مناسب برای فروش استقراضی انجام می‌شود. این شکل از فروش ماهیت عقد وکالتی دارد.
فروش تعهدی
فروش تعهدی به این شکل است که فرد به وکالت از مالک سهام، آن را در بازار بورس و با قیمتی بالاتر می‌فروشد. در ادامه زمانی که قیمت سهم کم می‌شود، سهم را مجددا در قیمتی کمتر خریداری می‌کند و به سهام‌دار برمی‌گرداند. این فرد با توجه به اختلاف میان قیمت فروش و خرید مجدد سهام می‌تواند به سود برسد. چنین فرآیندی را فروش تعهدی می‌نامند که میان متقاضی (تعهد‌کننده) و مالک اصلی انجام می‌شود.
به طور خلاصه این فرآیند به این شرح است:
- متقاضی سهام را از مالک دریافت می‌کند.
- سپس سهام را به وکالت از مالک در بازار به فروش می‌رساند.
- در مرحله بعدی و پس از کاهش قیمت سهام، خرید وکالتی آن را در دستور کار قرار می‌دهد.
- سهم را به مالک برمی‌گرداند.
برای این‌که بتوان در بازار بورس ایران فروش تعهدی را انجام داد، به سازوکار مشخصی نیاز است. یکی از این موارد میزان وجه تضمین است که برای پوشش ریسک از آن استفاده می‌شود. هم‌چنین نمی‌توان وجه تضمین را برداشت کرد. زمان‌بندی تسویه و مواردی از این دست هنگام اجرای این فرآیند از جانب سازمان بورس اعلام می‌شود.
در حال حاضر اثر بازار دو طرفه در بازارهای مشتقه کاملا به چشم می‌خورد. هم‌چنین معاملات دو طرفه در بازار اختیار سهام، بازار کالا و بازار معاملات آتی نیز انجام می‌شود. اما از آن‌جا که عمق این بازارها کم است و سهام‌داران چندان توجهی به آن نمی‌کنند، این بازار مهجور مانده است. برای آن‌که سازوکار فروش تعهدی را بهتر متوجه شوید، مثالی را در این بخش بیان می‌کنیم.
مثال
فرض کنید که با انجام تحلیل، انتظار دارید که ارزش سهمی مانند «فولاد» افت کند. به این ترتیب:
- ۱۰۰۰ سهم فولاد را از مالک/ کارگزاری به قیمت ۵۰۰ تومان قرض می‌گیرید.
- سهام استقراضی را به قیمت هر برگه ۵۰۰ تومان به فروش می‌رسانید.
- چندی بعد قیمت هر سهم فولاد تا ۴۰۰ تومان کاهش پیدا می‌کند.
- ۱۰۰۰ عدد سهمی را که در ابتدا قرض گرفته بودید، مجددا خریداری می‌کنید؛ این‌بار در قیمت ۴۰۰ تومان.
- سهام قرض‌گرفته‌شده را به مالک یا کارگزاری برمی‌گردانید.
- به این ترتیب روی هر برگه سودی معادل ۱۰۰ تومان به دست خواهید آورد.
مزایا و اثر بازار دو طرفه چیست؟
حال که با بازار دو طرفه آشنا شدیم بهتر می‌توانیم به مزایای آن بپردازیم. تا به این‌جا از اثر بازار دو طرفه بر بورس مطلع شدیم. حال بد نیست به چند مورد مهم دیگر نیز اشاره کنیم.
- نخستین منفعت این بازارها بالا بودن نقدینگی در مقایسه با بازارهای یک‌طرفه است. زمانی که بازار بورس پررونق باشد، رشد نقدینگی می‌تواند فرآیند متعادل شدن بازار را مختل کند. به این ترتیب بازار شاهد حباب‌های سنگینی خواهد بود که فقط به دلیل ورود نقدینگی اتفاق می‌افتد و ارتباطی با ارزش ذاتی بازار ندارد. به این ترتیب زمانی که حباب‌ها می‌ترکد، شاهد افزایش رکود خواهیم بود. اما راه چاره چیست؟ باید به سمت بازارهای دو طرفه حرکت کرد. در چنین بسترهایی بازار به سرعت متعادل می‌شود و از آن‌جا که حتی با فروش سهام نیز می‌توان سودآوری کرد، شاهد نقدینگی بیشتری هستیم.
- اما دیگر اثر بازار دو طرفه بالا رفتن مشارکت افراد در بورس است. افراد زیادی با مشاهده سودآوری سایرین، در زمان رونق بازار قدم به این عرصه می‌گذارند و به دادوستد سهام مشغول می‌شوند. اما هنگامی که رکود را مشاهده می‌کنند، اقدام به خروج سرمایه می‌کنند. آن‌ها در این شرایط دیگر فعالیتی در بازار ندارند. اما در بازارهای دو طرفه از آن‌جا که حتی می‌توان در هنگام ریزش بازار نیز به سود رسید، سهام‌داران سرمایه خود را از بازار بورس خارج نخواهند کرد.
جمع‌بندی
اثر معاملات دو طرفه چنان زیاد است که در بازارهای جهانی سال‌هاست که از این روش استفاده می‌شود. با به‌کارگیری بازار دو طرفه تعادل و ثبات بیشتری در بازار برقرار خواهد شد. چنین امری در بازارهای یک‌طرفه کمتر دیده می‌شود. اکنون در بازار بورس ایران نیز شاهد انجام معاملات دو طرفه هستیم. چنین معاملاتی افزایش نقدینگی و مشارکت بیشتر افراد را به دنبال خواهد داشت. هم‌چنین میزان عرضه و تقاضا نیز متعادل‌تر خواهد شد.
با توجه به آن‌که این نوع از معاملات هم عملکرد بهتری دارند و هم از مزایای فراوانی برخوردارند، با به‌کارگیری فرآیند درست‌تر و پیاده‌سازی قوانین و استانداردهای موجود می‌توان به آینده چنین بازاری امید داشت. به ویژه آن‌که این امید در کنار نظارت‌های کامل و کنترل‌هایی که از جانب ناظران سازمان بورس انجام می‌شود، پررنگ‌تر خواهد شد.
