بازار اول و دوم بورس چیست؟ تفاوت بازار اول و دوم و تابلوی اصلی و فرعی بورس

در شهریور سال ۱۳۸۱ بود که سازمان بورس اوراق بهادار تصمیم‌ گرفت، شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس را طبقه‌بندی کند. سازمان برای انجام چنین کاری، فاکتورهایی نظیر درصد شناوری سهام، میزان سرمایه ثبتی و میزان شفافیت و سودآوری را مدنظر قرار داد. به این ترتیب بازار اول و دوم بورس ایران تشکیل شد. اما ممکن است برای بسیاری از سهام‌داران و فعالان بازار این سوال پیش بیاید که بازار اول و دوم بورس چیست و چه ویژگی‌هایی دارد. هم‌چنین آگاهی از تابلوی اصلی و فرعی بورس نیز از جمله مواردی است که می‌تواند در درک این مساله به سهام‌داران کمک کند.

در همین راستا قصد داریم در این مقاله در خصوص فرایند و شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر یک از این بازارها توضیح دهیم. همچنین تفاوت این بازارها با یکدیگر را بیان خواهیم کرد و به سوالاتی که ممکن است در این زمینه برای سهام‌داران مطرح شود، پاسخ خواهیم داد.

طبقه‌بندی بازار بورس

بورس‌های اوراق بهادار به کمک گسترش فناوری اطلاعات و تکنولوژی‌های ارتباطی سعی در فراهم آوردن بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری دارند. آن‌ها در این مسیر دست‌ به دامان ابزارهای جدید معاملاتی می‌شوند. هم‌چنین می‌کوشند تا مراحل معاملاتی را تنوع ببخشند و شرکت‌ها را در قالب بازارهای مختلفی دسته‌بندی ‌کنند. در کنار این مسائل، اطلاعات کافی و به‌موقع را ارائه کرده و برای در افزایش شفافیت بازار تلاش‌ می‌کنند.

با این تفاسیر مشخص است که فلسفه تقسیم‌بندی و ایجاد بازار اول و دوم بورس چیست. در واقع طبقه‌بندی بازار بورس نیز در دسته همین اقدامات قرار می‌گیرد. به این ترتیب شرکت‌ها در دسته‌های مشخصی گروه‌بندی می‌شوند و این امر موجب تصمیم‌گیری بهتر سرمایه‌گذاران می‌شود. لازم به ذکر است که سهام‌داران تنها با دریافت یک کد بورسی، می‌توانند در هر یک از این بازارها شرکت کنند. در واقع تفاوت بازار اول و دوم بورس متوجه شرکت‌هاست، نه خریداران و فروشندگان سهام.

تفاوت بازار اول و دوم بورس چیست؟ بررسی تالارهای اصلی و فرعی بورس

سازمان بورس اوراق بهادار با طبقه‌بندی بازار، موجب تفکیک شرکت‌های نقدشونده و غیرنقدشونده شد. هم‌چنین امکانی ایجاد کرد که فضای بازار برای مدیران شرکت‌های مختلف رقابتی شود. به علاوه شفاف‌سازی وضعیت سهام مختلف برای خریداران و فروشندگان نیز به شکلی مطلوب‌تر انجام شد. شرکت‌هایی که در بورس اوراق بهادار پذیرش می‌شوند، بر اساس معیارهای متعددی در بازار اول و بازار دوم بورس جای می‌گیرند. سهام عادی شرکت‌ها در یکی از تابلوهای بازار اول یا در بازار دوم پذیرش می‌شود.

بازار اول مربوط به شرکت‌هایی می‌شود که سهام شناور بالاتری دارند. این بازار، خود به دو تابلوی اصلی و فرعی بورس تقسیم می‌شود. شرکت‌هایی که بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان سرمایه ثبت‌شده دارند، می‌توانند در تابلوی اصلی بازار اول بورس تهران پذیرفته شوند. اما تابلوی فرعی بازار اول و همچنین بازار دوم مناسب شرکت‌های کوچک‌تر هستند. شرکت‌هایی با سرمایه ثبتی کمتر از ۱۰۰ و بیشتر از ۵۰ میلیارد تومان در تابلوی فرعی بازار اول و شرکت‌هایی با سرمایه ثبتی کمتر از ۵۰ و بیشتر از ۲۰ میلیارد تومان در بازار دوم بورس پذیرفته می‌شوند. این سه تابلو برای معاملات سهام است و اوراق بدهی، اوراق مشتقه و … در سایر بازارها معامله می‌شوند.

شاخص بازار اول و دوم بورس

ممکن است ندانید که تفاوت شاخص بازار اول و دوم بورس چیست. در توضیح این مطلب باید گفت که شاخص بازار اول نشان‌دهنده سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌هایی است که در بازار اول بورس پذیرفته شده‌اند. مشخص است که شاخص بازار دوم هم به سطح عمومی قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار دوم بورس مربوط است.

معیارهای عمومی و اختصاصی برای پذیرش شرکت‌ها در بازار اول و دوم بورس

برای آن‌که شرکت‌ها در بازار بورس پذیرفته شوند، باید چند شرط عمومی برقرار باشد. شرایط عمومی که در جدول زیر مشاهده خواهید کرد، به وضعیت مالی و میزان سودآوری شرکت‌ها و هم‌چنین کیفیت گزارش حسابرس بستگی دارد. اما معیارهای اختصاصی نیز وجود دارد که میزان سرمایه شرکت از جمله مهم‌ترین آن‌هاست.

در ادامه و در جدول زیر می‌توانید تفاوت این دو بازار و تابلوی اصلی و فرعی بورس را مشاهده کنید.

آگاهی از این موارد چه اهمیتی برای سهام‌دار دارد؟

در جدولی که در بالا بررسی کردیم، مواردی قید شده است که آگاهی از آن‌ها برای معامله‌گر اهمیت دارد. به عنوان مثال دومین معیار اختصاصی، سهام شناور آزاد است که درصد آن برای شرکت‌های تابلوی اصلی و فرعی و بازار دوم متفاوت است. اما دانستن این مسئله چه اهمیتی برای سهام‌دار دارد؟

پاسخ این سوال در قابلیت نقدشوندگی خلاصه می‌شود. معمولا شرکت‌هایی که سهام شناور آن‌ها کمتر است، نقدشوندگی کمتری هم دارند. زیرا تعداد سهامی که در دست عموم مردم است کمتر است. اما زمانی که تعداد سهام در دست عموم کمتر باشد و در نتیجه سهام‌داران یک سهم هم کم باشند، مشخص است که میزان عرضه و تقاضا نیز کاهش می‌یابد. به این ترتیب فاصله میان سفارش‌های خرید و فروش زیاد می‌شود و تعداد سفارش‌ها هم به نسبت کم خواهد شد. به همین دلیل اگر بخواهید چنین سهامی را بفروشید، مجبورید قیمت‌های پایینی را برای فروش در نظر بگیرید. البته باید توجه کرد که این مسئله با توجه به شرکت‌های مختلف در بازارهای مختلف متفاوت است.

در همین راستا ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که بازار اول بورس بهتر است یا بازار دوم. باید گفت که نمی‌توان از این منظر به قضیه نگاه کرد. بلکه آن‌چه مهم است، هنر معامله‌گر در امر سرمایه‌گذاری و مدیریت سرمایه است. ممکن است فردی نتواند از سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بازار اول سود کسب کند اما از طریق سرمایه‌گذاری در بازار دوم، به سودآوری خوبی برسد.

شرایط پذیرش سهام عادی در تابلوی اصلی بازار اول بورس چیست؟

برای پذیرش سهام عادی در تابلوی اصلی بازار اول بورس، شرط‌هایی لازم است. متقاضی پذیرش باید به این موارد دقت کند:

بند ۱. شرکت باید سهامی عام باشد و سرمایه‌ ثبتی آن حداقل یک هزار میلیارد ریال باشد.

بند ۲. تمام سرمایه شرکت باید در سهام عادی تقسیم شده باشد. هم‌چنین نباید امتیاز خاصی برای برخی از سهام‌داران در نظر گرفته شده باشد.

تبصره. برخی از شرکت‌ها وجود دارند که بخشی از سهام آن‌ها دارای شرایط ویژه‌ای است. با تایید هیئت پذیرش و با رعایت مقررات موجود، سهام این شرکت‌ها قابل پذیرش خواهد بود.

بند ۳. لازم است که حداقل ۲۰ درصد از سهام ثبت‌شده شرکت، شناور باشد و تعداد سهام‌داران نیز باید حداقل ۱۰۰۰ نفر باشد.

بند ۴. شرکت باید دست‌کم سابقه فعالیت سه‌ساله در صنعت مربوطه داشته باشد. هم‌چنین طی این مدت نباید موضوع فعالیت شرکت تغییر کرده باشد. به علاوه باید دست‌کم شش ماه از ماموریت حداقل دو نفر از مدیران فعلی شرکت گذشته باشد. 

تبصره. اگر شرکت ادغام شده باشد یا تغییر ساختار در آن صورت گرفته باشد،‌ هیئت پذیرش می‌تواند سوابق قبلی متقاضیان را نیز در سابقه فعالیت لحاظ کند؛ البته باید فعالیت‌های قبلی با فعالیت‌های جدید منطبق باشد. به هر ترتیب لازم است که متقاضی حداقل دو سال سابقه فعالیت مرتبط با ساختار فعلی شرکت داشته باشد.

بند ۵. شرکت باید در سه دوره مالی متوالی که به پذیرش منتهی بوده و حداقل دو دوره آن سال مالی کامل است، سودآوری داشته باشد. به علاوه باید چشم‌انداز روشنی نسبت به استمرار سودآوری و فعالیت شرکت در عرصه صنعت مربوطه وجود داشته باشد.

بند ۶. شرکت نباید زیان انباشته داشته باشد.

بند ۷. مطابق با آخرین صورت‌هالی مالی سالانه که حسابرسی شده است، نسبت میان حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها باید حداقل به میزان ۳۰ درصد باشد. در مورد آن دسته از متقاضیانی که در دسته مشمولان ماده شماره هشت این دستورالعمل قرار می‌گیرند، این نسبت بر اساس ضوابط ناظر بر متقاضی معین می‌شود.

بند ۸. لازم است که اساس‌نامه شرکت متقاضی با اساس‌نامه نمونه مصوب هیئت مدیره سازمان منطبق باشد. هم‌چنین لازم است الزامات و شرایطی که از جانب سازمان و دیگر مراجع ذی‌صلاح تدوین شده در اساس‌نامه شرکت لحاظ شده باشد.

بند ۹. سود عملیاتی شرکت در دو دوره مالی منتهی به پذیرش در بورس،  باید کیفیت بالایی داشته باشد. در مجموع لازم است که جریان خالص وجه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی شرکت نیز طی این دوره‌ها مثبت باشد.

بند ۹ مکرر. شرکت باید حداقل یک بازارگردان داشته باشد.

بند ۱۰. گزارش‌های حسابرس در خصوص صورت‌های مالی شرکت در دو دوره مالی منتهی به پذیرش، نباید با عدم اظهار نظر یا اظهار نظر مردود همراه باشد. به علاوه گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانونی نباید شامل بندهایی باشد که ناشی از عدم انجام تعدیل در درآمد، هزینه، ‌سود و زیان، بدهی‌ و تعهد احتمالی و مغایرت در حساب‌های متقاضی باشد.

بند ۱۱. دعاوی حقوقی که به نفع یا ضرر شرکت است، نباید اثر مهمی بر صورت‌های مالی بگذارد.

تبصره. در شرایطی که شکایت علیه شرکت، در حین فرایند پذیرش در بازار بورس اتفاق بیفتد،‌ باید مواردی را در نظر گرفت. در این میان باید به مسئولیت سهام‌داران قبل از عرضه اولیه در مورد دعاوی حقوقی مربوط به قبل از موعد عرضه اولیه تا هنگام دریافت حکم قطعی مبنی بر رفع شکایت علیه شرکت در حال پذیرش توجه کرد. به این ترتیب باید مطابق با تشخیص هیئت پذیرش و بر اساس قاعده کلی زیر عمل شود:

الف. دریافت ضمانت‌نامه بانکی از سهام‌داران عمده شرکت

ب. وثیقه قرار دادن سهام شرکت‌های پذیرفته شده دیگر که به راحتی قابل خرید و فروش هستند؛ در این میان نباید سهام شرکت در حال پذیرش وثیقه گذاشته شود. هم‌چنین ارزش این سهام باید حداقل دو برابر ارزش سهام عرضه‌شده باشد و باید حداقل قیمت سهام در شش ماه گذشته در نظر گرفته شود.

ج. مسدود کردن بخشی از سهام شرکت در حال عرضه اولیه

بند ۱۲. لازم است که شرکت به تایید حسابرس رسیده باشد. هم‌چنین باید از سیستم اطلاعات حسابداری مطلوب از جمله حسابداری مالی و حسابداری بهای تمام‌شده برخوردار باشد. به‌علاوه این سیستم باید با فعالیت شرکت و شرایط پذیرش در بورس از جمله توانایی تهیه افشای اطلاعات مالی به‌موقع و هم‌چنین قابل اتکا متناسب باشد.

تبصره. در مورد بند ۱۰ و ۱۱ ماده شش، چنان‌چه ارزش ریالی دعاوی حقوقی، میزان مغایرت در حساب‌ها یا تعهدات و تعدیلات احتمالی شرکت متقاضی کمتر از میزان سود انباشته شرکت در زمان پذیرش و عرضه باشد، تحت شرایطی پذیرش صورت می‌گیرد. هیئت پذیرش این اختیار را دارد که پس از گرفتن تعهد کتبی از سهام‌دار یا سهام‌داران عمده در خصوص عدم تقسیم سود به میزان مبالغی که به آن‌ها اشاره شد و پذیرش ضمان (جبران خسارات وارد شده به شرکت و سهام‌داران) در شرایط نقض این تعهد، با تکلیف به افشای میزان تعهدات احتمالی و با در نظر گرفتن تعهدات مذکور در ارزش‌یابی شرکت، موافقت خود را با پذیرش سهام شرکت متقاضی اعلام کند.

ماده ۷. اعضای هیئت‌مدیره و هم‌چنین مدیر عامل شرکت متقاضی، نباید سابقه محکومیت قطعی کیفری داشته باشند. هم‌چنین بر اساس قوانین و مقررات بازار اوراق بهادار نباید تخلفاتی موثر انجام داده باشند. به‌علاوه نباید دارای سوءشهرت حرفه‌ای باشند.

ماده ۸. اگر تاسیس و فعالیت متقاضی، مشمول رعایت ضوابط و قوانین خاص یا در گرو دریافت مجوزهای قانونی باشد، شرکت متقاضی باید علامه بر رعایت این دستورالعمل، موارد مذکور را نیز رعایت کند.

ماده ۹. هرگونه انتقال به جز انتقالات قهری، نسبت به بیش از ۵۰ درصد سهامی که در اختیار سهام‌داران عمده است، تنها با اظهار کتبی بورس و موافقت هیئت پذیرش انجام خواهد شد.

تبصره. اگر سهام‌دار عمده بخواهد کمتر از ۵۰ درصد سهام خود را واگذار کند، در نتیجه انتقال فوق، خریدار سهام در دسته سهام‌داران عمده قرار می‌گیرد. نقل و انتقال این‌گونه سهام با توجه به اظهارنظر کتبی بورس و موافقت هیئت پذیرش انجام می‌شود.  

شرایط پذیرش سهام عادی در تابلوی فرعی بازار اول بورس

شرکت‌های متقاضی پذیرش سهام عادی در تابلوی فرعی بازار اول، به جز در موارد زیر، تابع شرایط خاص پذیرش در تابلوی بازار اول و هم‌چنین مفاد دستورالعمل‌های زیر هستند:

بند ۱. شرکت باید سهامی عام باشد و سرمایه ثبتی آن کمتر از ۵۰۰ میلیارد ریال نباشد.

بند ۲. درصد سهام شناور نباید کمتر از ۱۵ درصد سرمایه ثبت‌شده باشد. به علاوه تعداد سهام‌داران هم نباید کمتر از ۷۵۰ نفر باشد.

بند ۳. طبق آخرین صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده، نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها باید حداقل ۲۰ درصد باشد.

بند ۴. شرکت باید در دو دوره مالی که به پذیرش منتهی می‌شود، سودآور باشد. به علاوه باید چشم‌انداز روشنی از استمرار سودآوری و فعالیت آن در صنعت مربوطه وجود داشته باشد.

بند ۵. شرکت باید حداقل سه سال سابقه فعالیت در صنعت مربوطه را داشته باشد. لازم است طی این مدت هم موضوع فعالیت آن تغییری نکرده باشد. به علاوه حداقل باید مدت شش ماه از مدت ماموریت حداقل دو نفر از مدیران فعلی آن گذشته باشد.

بند ۵ مکرر. وجود حداقل یک بازارگردان الزامی است.

بند ۶. اگر شرکت ادغام شده باشد یا تغییر ساختار در آن صورت گرفته باشد،‌ هیئت پذیرش می‌تواند سوابق قبلی متقاضیان را نیز در سابقه فعالیت لحاظ کند؛ البته باید فعالیت‌های قبلی با فعالیت‌های جدید منطبق باشد. به هر ترتیب لازم است که متقاضی حداقل دو سال سابقه فعالیت مرتبط با ساختار فعلی شرکت داشته باشد.

شرایط پذیرش سهام عادی در بازار دوم بورس

شرکت‌های متقاضی پذیرش سهام عادی در بازار دوم بورس به جز در مواردی که در زیر می‌آید، تابع شرایط خاص پذیرش در تابلوی اصلی بازار اول و هم‌چنین دستورالعمل‌های زیر هستند:

بند ۱. شرکت باید سهامی عام باشد و حداقل سرمایه ثبتی آن ۲۰۰ میلیارد ریال باشد.

بند ۲. سهام شناور شرکت نباید کمتر از ۱۰ درصد سرمایه ثبتی باشد. هم‌چنین تعداد سهام‌داران نیز نباید کمتر از ۲۵۰ نفر باشد.

بند ۳. مطابق با آخرین صورت‌های مالی سالانه حسابرسی‌شده، نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها باید حداقل برابر با ۱۵ درصد باشد.

بند ۴. شرکت باید در یک دوره مالی منتهی به پذیرش، سودآور باشد. به علاوه لازم است چشم‌انداز روشنی از تداوم سودآوری و فعالیت شرکت در صنعت مربوطه وجود داشته باشد.

بند ۵. نیاز به حداقل یک بازارگردان ضروری است.

بند ۶. لازم است که شرکت حداقل دو سال در صنعت مربوطه سابقه فعالیت داشته باشد. هم‌چنین نباید طی این مدت، موضوع فعالیت شرکت تغییر کرده باشد.

بند ۷. اگر شرکت ادغام شده باشد یا تغییر ساختار در آن صورت گرفته باشد،‌ هیئت پذیرش می‌تواند سوابق قبلی متقاضیان را نیز در سابقه فعالیت لحاظ کند؛ البته باید فعالیت‌های قبلی با فعالیت‌های جدید منطبق باشد. به هر ترتیب لازم است که متقاضی حداقل یک سال سابقه فعالیت مرتبط با ساختار فعلی شرکت داشته باشد.

نکته

• ساعات کار بازار دوم بورس تفاوتی با بازار اول ندارد. به طور کلی ساعات معامله در بازار بورس و فرابورس از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ است.
• با ورود به صفحه هر سهم در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به آدرس tsetmc.com می‌توانید مشخصات سهام را مشاهده کنید. یعنی سهم‌های بازار اول و دوم بورس از طریق این صفحه مشخص خواهند بود.
• شاید بخواهید بدانید تفاوت دامنه نوسان بازار اول و دوم بورس چیست. باید گفت که دامنه نوسان در بازار اول و دوم تفاوتی ندارد و در حال حاضر از ۲- تا ۶+ متغیر است. پیشتر این بازه از ۵- تا ۵+ بود.

جمع‌بندی

در این مطلب آموختیم که تفاوت بازار اول و دوم بورس در چیست. گفتیم که شرکت‌هایی که سرمایه و سودآوری بیشتری دارند و درصد سهام شناور آزاد آن‌ها نیز در وضعیت مناسبی قرار دارد، در بازار اول بورس پذیرفته می‌شود. اما شرکت‌هایی که در این معیارها شرایط پایین‌تری داشته باشند، می‌توانند برای پذیرش در بازار دوم بورس اقدام کنند.

در جدولی که در بالا به آن اشاره کردیم، متوجه شدیم که معیارهای پذیرش شرکت‌ها در بازار اول و دوم بورس چیست. هم‌چنین در ادامه قوانین پذیرش شرکت‌ها در تابلوهای اصلی و فرعی بازار اول و بازار دوم را به صورت جزئی‌ بررسی کردیم. به این ترتیب شما به عنوان سهام‌دار با در نظر گرفتن نکات فوق می‌توانید سهام شرکت‌ها را بررسی کنید و در بازارهای موردنظر خود سرمایه‌گذاری کنید.