شرکت سرمایهگذاری چیست؟ واسطه‌ای برای سرمایهگذاری در شرکتهای بورسی و غیربورسی
به بسیاری از سرمایه‌گذاران تازه‌کار بازارهای مالی و خصوصاً بازار سهام، توصیه می‌شود که برای شروع بهتر است از طریق نهادهای مالی‌ای اقدام کنند که کار سرمایهگذاری را به صورت واسطه‌ای انجام می‌دهند. شرکت سرمایهگذاری نیز نوعی نهاد مالی متشکل از کارشناس‌های حوزه سرمایه است که به صورت واسطه‌ای، کار خرید و فروش سهام شرکتهای بورسی و غیربورسی را انجام می‌دهد. در بازار، نهادهای مالی مختلفی مانند صندوق‌های سرمایهگذاری و هلدینگ نیز وجود دارد که کارکردهایی کمابیش مشابه شرکتهای سرمایهگذاری دارند؛ اما ماهیت اصلی و سازوکار شرکتهای سرمایهگذاری چیست و چه تفاوت بنیادینی میان آنها و نهادهایی همچون صندوق سرمایهگذاری و هلدینگ وجود دارد؟
شرکت سرمایهگذاری چیست؟
مطابق بند ۲۱ ماده یک قانون بازار اوراق بهادار، شرکتهای سرمایهگذاری در زمره نهادهای مالی دسته‌بندی می‌شوند؛ نهادهایی که مثل صندوق‌های سرمایهگذاری، به منزله واسطه برای خرید و فروش سهام شرکتهای بورسی و غیر بورسی عمل می‌کنند. در شرکتهای سرمایهگذاری، افراد متخصص مشغول به فعالیت هستند و وضعیت شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس را تحلیل می‌کنند.
به این ترتیب، آنها با بررسی وضعیت بازار، بهترین زمان خرید و فروش سهام شرکتهای مختلف را محاسبه می‌کنند. پس مشخص است که فعالیت اصلی یک شرکت سرمایهگذاری چیست. این شرکت‌ها سهام شرکتهای بورسی و غیربورسی را خرید و فروش می‌کنند. در حقیقت به این طریق، می‌توانند به بهترین شکل ممکن، سرمایهگذاری و سودآوری داشته باشند.
هدف شرکت سرمایهگذاری چیست؟
شرکتهای سرمایهگذاری، تنها عملکرد شرکت‌ها را بررسی می‌کنند تا سهام آنها را خریداری کنند. با این تفاسیر می‌توان به وضوح دریافت که هدف شرکت سرمایهگذاری چیست. آنها به دنبال سهامی هستند که سوددهی خوبی داشته باشد. چنان‌چه شرکت سوددهی نداشته باشد یا روندش نزولی باشد، شرکت سرمایهگذاری، سهام مذکور را می‌فروشد. پس می‌توان دریافت که شرکتهای سرمایهگذاری دیدی کوتاه‌مدت در خرید سهام دارند.
آشنایی با انواع شرکتهای سرمایهگذاری
با توجه به مولفه‌ها و پارامترهای مختلف، می‌توان شرکتهای سرمایهگذاری را به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. در جدول زیر می‌توانید این دسته‌بندی را مشاهده کنید.
| معیار دسته‌بندی | نوع شرکت سرمایهگذاری |
| با توجه به نوع فعالیت | شرکت با فعالیت عام شرکت با فعالیت خاص |
| با توجه به پذیرش در بازار بورس اوراق بهادار | شرکتهای پذیرفته‌شده در بازار بورس شرکتهای خارج از بازار بورس |
| با توجه به حوزه فعالیت | شرکت سرمایهگذاری با حوزه فعالیت عام شرکت سرمایهگذاری با حوزه فعالیت خاص |
| با توجه به سطح فعالیت | شرکت سرمایهگذاری با مدیریت فعال شرکت سرمایهگذاری با مدیریت غیرفعال |
| با توجه به نوع مالکیت | شرکت سرمایهگذاری خصوصی شرکت سرمایهگذاری دولتی شرکت سرمایهگذاری مختلط شرکت سرمایهگذاری وابسته به نهادهای عمومی غیر دولتی |
اساس‌نامه شرکت سرمایهگذاری چیست؟
اساس‌نامه شرکتهای سرمایهگذاری شامل فعالیت‌ها و قوانینی است که فعالیت این شرکت‌ها را شرح می‌دهد. در اساس‌نامه تمام شرکتهای سرمایهگذاری، می‌توان فعالیت‌هایی را یافت که در میان این شرکت‌ها مشترک است. از جمله فعالیت‌های مشترک بین تمام شرکتهای سرمایهگذاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خرید یا انتشار اوراق مشارکت
- خرید و فروش و همچنین پذیره نویسی سهام شرکتهای تولیدی، خدماتی و سایر شرکت‌هایی که در بازار بورس یا فرابورس ایران پذیرش شده‌اند.
- سرمایهگذاری در شرکت‌ها و موسسات و همچنین پروژه‌های مختلف
- ارائه مشاوره‌های مختلف در زمینه‌های متعدد
- بهره‌گیری از تسهیلات مالی و اعتباری موسسه‌های مالی، بانک‌ها و شرکتهای بیمه
سود شرکت سرمایهگذاری
سوددهی این شرکت‌ها را می‌توان از دو منظر مورد بررسی قرار داد که در ادامه آنها را بیان می‌کنیم.
سود نقدی
شرکت سرمایهگذاری، این نوع از سود را در ازای هر سهم به صاحبان سهام پرداخت می‌کند. نرخ بازده هم درست مثل صندوق‌های سرمایهگذاری، از طریق تقسیم سود پرداختی برای هر سهم بر ارزش هر سهم، محاسبه می‌شود.
عواید سرمایه‌ای
نوع دیگری از سودهای شرکت سرمایهگذاری عواید سرمایه‌ای است. این عواید در پی افزایش ارزش سهام شرکت به دست می‌آید. یعنی با افزایش ارزش اوراق بهاداری که در سبد سهام شرکت موجود است، عواید سرمایه‌ای هم به دست می‌آید. در صندوق‌های سرمایهگذاری نیز دقیقا شرایط به همین صورت برقرار است.
فرمول بازده کل شرکتهای سرمایهگذاری
حال می‌خواهیم ببینیم که فرمول بازده کل سرمایهگذاری در شرکت سرمایهگذاری چیست. با توجه به آن‌چه گفتیم، می‌توان دریافت که مجموع سود نقدی و عواید سرمایه‌ای تقسیم بر بهای تمام‌شده سرمایهگذاری، عددی به ما می‌دهد که بازده کل نام دارد. در پایین می‌توانید این فرمول را مشاهده کنید:
بازده کل = (سود نقدی + تغییر ارزش سهام شرکت سرمایهگذاری)/قیمت تمام شده سرمایهگذاری
بیشتر بخوانید
درست است که بازده کل سرمایهگذاری از جمله شاخص‌های مهمی است که به ما کمک می‌کند که عملکرد یک نهاد مالی را بررسی کنیم، اما مسئله دیگری نیز در این میان حائز اهمیت است و آن میزان ریسکی است که در یک سرمایهگذاری وجود دارد.
صندوق‌های سرمایهگذاری هم با توجه به میزان ریسک به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. سپس سرمایه‌گذار با توجه به درجه ریسک‌پذیری خود می‌تواند یکی از این صندوق‌ها را انتخاب کند. روند انتخاب شرکتهای سرمایهگذاری بر اساس ریسک نیز دقیقا به همین شکل است. یعنی پیش از آن‌که بخواهیم در یک شرکت، سرمایهگذاری کنیم باید ابتدا به میزان ریسک‌پذیری خود توجه کنیم. سپس باید به دنبال شرکتی بگردیم که بازدهی خوبی در دوره‌های مختلف داشته و همچنین ریسک آن نیز با میزان ریسک‌پذیر بودن ما هم‌خوانی دارد. در این صورت است که می‌توانیم سرمایه خود را به یک شرکت سرمایهگذاری بسپاریم.
ارزش‌گذاری سهام شرکتهای سرمایهگذاری
در این بخش می‌خواهیم به شیوه‌های ارزش‌گذاری سهام شرکتهای سرمایهگذاری بپردازیم. این امر از دو طریق محاسبه خالص ارزش دارایی‌ها و ارزش بازار انجام می‌شود که در ادامه به تفصیل آنها را بررسی می‌کنیم.
روش نخست: خالص ارزش دارایی‌ها
در مورد خالص ارزش دارایی مطالب لازم را تا کنون بیان کرده‌ایم. اکنون لازم است تنها به این مسئله اشاره کنیم که خالص ارزش دارایی (NAV) یک سهم، ارزش یک سهم از شرکت سرمایهگذاری است. برای آشنایی بیتر با مفهوم و روش محاسبه خالص ارزش دارایی می‌توانید مقاله «ارزش خالص دارایی (NAV) چیست؟» را بخوانید.
این میزان با ارزش خالص دارایی‌های صندوق سرمایهگذاری برابری می‌کند. در این روش، مبنای ارزش‌گذاری بر اساس ارزش روز یا ارزش منصفانه‌ای است که از دارایی‌ها و اوراق بهادار شرکت برآورد می‌شود.
به بیان دیگر، NAV برآوردی است از ارزش ذاتی سهام شرکت و درست مثل صندوق‌های سرمایهگذاری محاسبه می‌شود. یعنی پس از کسر بدهی‌های شرکت از خالص دارایی‌ها، عدد به دست آمده بر تعداد سهام سهامداران تقسیم می‌شود. در نتیجه می‌توان خالص ارزش دارایی را به دست آورد.
بیشتر بخوانید
روش دوم: ارزش بازار
سهام برخی از شرکتهای سرمایهگذاری، در بازار سهام پذیرش شده و اکنون دادوستد می‌شود. بر همین اساس، سهام این شرکت‌ها با توجه به میزان عرضه و تقاضا نیز ارزش پیدا می‌کنند. ممکن است این ارزش با NAV متفاوت باشد. این مسئله تفاوت میان شرکت سرمایهگذاری و صندوق سرمایهگذاری را نشان می‌دهد. البته صندوق‌های سرمایهگذاری قابل معامله در این میان استثناء هستند.
بررسی ارزش شرکتهای سرمایهگذاری از طریق پرتفوی بورسی و غیربورسی
از منظری دیگر نیز می‌توان ارزش شرکتهای سرمایهگذاری را در دو دسته ارزش پرتفوی بورسی و ارزش پرتفوی غیربورسی بررسی کرد.
در برآورد ارزش پرتفوی بورسی، ارزش روز سهامی که در پرتفوی شرکت سرمایهگذاری وجود دارد محاسبه می‌شود. از حاصل‌ضرب تعداد سهام موجود در ارزش هر برگه سهم، ارزش این پرتفوی به دست خواهد آمد.
در حالت دیگر، اگر شرکت سرمایهگذاری به جز خرید و فروش سهام شرکتهای بورسی فعالیت‌های دیگری نیز داشته باشد، باید ارزش آن فعالیت‌ها را محاسبه کرد. بهای تمام‌شده این نوع از سرمایه‌گذاری‌ها، ارزش پرتفوی غیربورسی را نشان می‌دهد.
تفاوت شرکت سرمایهگذاری و صندوق سرمایهگذاری چیست؟
در یک نگاه سطحی، این دو نهاد مالی بسیار مشابه به نظر می‌رسند، اما تفاوت بنیادین میان یک شرکت سرمایهگذاری و یک صندوق سرمایهگذاری در چیست؟ به طور کلی در صندوق‌های سرمایهگذاری، سرمایه‌گذار در هر زمانی می‌تواند از طریق ابطال واحدهای صندوق، دارایی‌اش را نقد کند و از صندوق خارج شود. اما در شرکت سرمایهگذاری چنین امکانی به راحتی وجود ندارد. در این شرکت‌ها زمانی که سرمایه‌گذار بخواهد از پروژه خارج شود و سرمایه‌اش را به پول نقد تبدیل کند، باید این کار را از طریق انتقال سهام به شخصی دیگر انجام دهد.
به بیان دیگر، سرمایه در یک صندوق سرمایهگذاری باز است و هر فرد می‌تواند واحدهای صندوق را خریداری کند و وارد آن شود. به این ترتیب به افزایش سرمایه صندوق کمک می‌شود. اما سرمایه در شرکتهای سرمایهگذاری باز نیست و برای ورود و خروج سرمایه، باید مراحلی مطابق قانون انجام شود.
به علاوه زمانی که فرد بخواهد سرمایه‌ای را وارد شرکتهای سرمایهگذاری کند، باید سهام شخصی دیگر را که قصد خروج از شرکت دارد، خریداری کند. پس این مسئله نیز یک تفاوت دیگر شرکت سرمایهگذاری و صندوق سرمایهگذاری را بیان می‌کند. با این حساب، می‌توان چنین گفت که در شرکتهای سرمایهگذاری، قابلیت نقدشوندگی سهام بسیار کمتر از صندوق سرمایهگذاری است.
در جدول زیر می‌توانید تفاوت شرکت سرمایهگذاری و صندوق سرمایهگذاری را به صورت مقایسه‌ای مشاهده کنید تا بهتر متوجه این تفاوت‌ها شوید.
| عنوان | شرکت سرمایهگذاری | صندوق سرمایهگذاری |
| کوچک‌ترین جزء سرمایه | سهم | واحد سرمایهگذاری (UNIT) |
| سرمایه | ثابت و مطابق با اساس‌نامه | متغیر و در محدوده تعیین‌شده در اساس‌نامه |
| ورود سرمایه | خرید سهم | صدور واحد سرمایهگذاری |
| خروج سرمایه | فروش سهم | ابطال واحد سرمایهگذاری |
| نحوه ارزش‌گذاری | عرضه و تقاضا | خالص ارزش روز دارایی‌ها |
| نحوه افزایش و کاهش سرمایه | از طریق تصویب افزایش یا کاهش سرمایه توسط سهامداران در مجمع فوق‌العاده | صدور و ابطال واحدهای سرمایهگذاری |
| قابلیت نقدشوندگی | کم | زیاد |
| ارکان | مجمع عمومی صاحبان سهام، هیئت مدیره، مدیر عامل، بازرس | مجمع، مدیر، ضامن، متولی و حسابرس |
| دوره فعالیت | معمولا به صورت نامحدود | محدود |
بیشتر بخوانید
تفاوت هلدینگ و شرکت سرمایهگذاری چیست؟
هلدینگ یا همان شرکت مادر نیز، نهاد دیگری است که ممکن است با شرکتهای سرمایهگذاری اشتباه گرفته شود. تفاوت اصلی یک هلدینگ و یک شرکت سرمایهگذاری در این است که هلدینگ، سهام شرکت‌ها را خریداری می‌کند و با سرمایهگذاری روی آنها می‌خواهد مدیریت آن شرکت‌ها را در دست بگیرد؛ اما پیش‌تر هم گفتیم که شرکتهای سرمایهگذاری سهام شرکتهای بورسی و غیربورسی را خرید و فروش می‌کنند. به این ترتیب برای سهامداران خود سودسازی می‌کنند و کاری به مدیریت شرکت‌هایی که سهام آنها را خریداری کرده‌اند، ندارند.
همچنین کار شرکتهای سرمایهگذاری، فروش سهام شرکتهای زیرمجموعه است و از این طریق سود خوبی نصیب سهامداران خود می‌کند. در شرکتهای هلدینگ اما، فروش سهام شرکتهای زیرمجموعه تنها در موارد خاصی رخ می‌دهد.
فرآیند ثبت این دو نهاد مالی به هم شبیه است. تنها تفاوت در این میان، میزان سرمایه اولیه برای ثبت شرکت است. برای ثبت شرکت هلدینگ سهامی خاص، ۵۰ میلیارد ریال و سهامی عام ۱۰۰ میلیارد ریال نیاز است. اما برای ثبت شرکت سرمایهگذاری در قالب سهامی خاص، تنها یک میلیون ریال سرمایه اولیه کفایت می‌کند.
پس به طور خلاصه می‌توان گفت، تفاوت شرکت سرمایهگذاری و هلدینگ به این صورت است که:
- شرکتهای سرمایهگذاری صرفا به خرید و فروش سهام شرکتهای دیگر می‌پردازد و دخالتی در امور مدیریتی شرکت‌ها ندارد؛ اما هلدینگ‌ها سهام شرکتهای کوچک را خریداری می‌کنند تا با انجام سرمایهگذاری، آنها را بر طبق اصول خود مدیریت کنند.
- ثبت هلدینگ‌های سهامی خاص ۵۰ میلیارد ریال و هلدینگ‌های سهامی عام ۱۰۰ میلیارد ریال لازم دارد؛ اما شرکتهای سرمایهگذاری فقط یک میلیون ریال برای ثبت لازم دارند.
- هلدینگ‌ها به ندرت سهام شرکتهای خریداری شده را به فروش می‌رسانند؛ اما اساس کار شرکتهای سرمایهگذاری، هم خرید و هم فروش سهام شرکت‌ها است.
به یاد داشته باشید که در شرکتهای هلدینگ دو نوع استراتژی وجود دارد. استراتژی اول به انتخاب شرکت برای خرید سهام و مدیریت و کنترل آن شرکت مربوط است. استراتژی دوم به شیوه مدیریت و اداره و کنترل شرکت تابعه اشاره دارد.
شرکتهای سرمایهگذاری در ایران
شرکتهای سرمایهگذاری در ایران، نخستین بار بیش از چهار دهه قبل فعالیت خود را آغاز کردند. نخستین شرکت سرمایهگذاری در کشورمان که در سال ۱۳۵۴ فعالیت خود را در زمینه اوراق بهادار آغاز کرد، سرمایهگذاری ملی ایران است. ولی پس از آن، تاسیس و ثبت شرکت سرمایهگذاری در یک بازه طولانی با رکود مواجه شد. با این وجود، با توجه به خصوصی‌سازی و واگذاری سهام دولتی به بخش خصوصی، مجددا فعالیت این شرکت‌ها در سال ۱۳۷۴ رونق گرفت.
شرکتهای سرمایهگذاری زیادی هم‌اکنون در بورس ایران فعالیت می‌کنند. برخی از این شرکت‌ها مربوط به بانک‌ها یا موسسات اعتباری هستند. برخی دیگر نیز مربوط به لیزینگ‌ها هستند و بعضی دیگر در حوزه‌های تخصصی نظیر خودرو و صنایع فلزی سرمایهگذاری می‌کنند.
جمع‌بندی
شرکتهای سرمایهگذاری نهادهایی هستند که از طریق خرید و فروش سهام شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس و همچنین شرکتهای غیربورسی، سود کسب می‌کنند. این شرکت‌ها قصد مداخله در امور مدیریتی شرکت‌هایی که سهام‌شان را می‌خرند، ندارند و به همین دلیل خرید سهام را با دید بلندمدت انجام نمی‌دهند و سعی می‌کنند از نوسان‌های قیمتی سهام به سودآوری برسند. از همین جهت نیز تفاوت عملکردیِ عمده‌ای با هلدینگ‌ها دارند که دقیقا با هدف سرمایهگذاری بلندمدت و دخالت‌های مدیریتی کار می‌کنند.
از طرفی در شرکتهای سرمایهگذاری، با قدرت نقدشوندگی مطلوبی روبه‌رو نیستیم. چرا که فروش و خرید سهام به روش انتقال سهام ممکن است و مانند صندوق‌های سرمایهگذاری نمی‌توان از طریق ابطال واحدهای صندوق، دارایی‌ها را نقد کرد و یا در هر زمانی خرید انجام داد.
