کاهش داوطلبانه مصرف گاز اروپا راهکاری برای مواجهه با بحران انرژی
پنج روز بعد از آنکه اتحادیه اروپا گزینه‌ای را مبنی بر کاهش مصرف گاز روی میز گذاشت، این طرح به تصویب رسید. اکنون کشورهای اتحادیه اروپا بر سر کاهش ۱۵ درصدی مصرف گاز با هم به توافق رسیده‌اند. این اتفاق در پی تشدید کاهش عرضه گاز روسیه و جریان خط لوله نورد استریم رخ داد. اما آیا این میزان کاهش مصرف گاز مشکلات اروپا را حل می‌کند؟ برای پاسخ به این سوال باید نگاهی به آلمان بیندازیم. کشوری که احتمالا بیشتر از این‌ها به کاهش مصرف نیاز دارد تا بتواند زمستان سخت را به بهار سبز برساند. از همین حالا این احتمال وجود دارد که با آغاز پاییز، میز مذاکره انتظار وزیران را بکشد تا در مورد این طرح تجدید نظر کنند. به همین مناسبت، توان تحلیل در مقاله‌ی پیش رو به این موضوع می‌پردازد و توضیح می‌دهد که چه مسائلی بر سر راه این توافق وجود دارد.
فهرست مطالب
تمرینی برای روزهای دشوار
برخی از دیپلمات‌ها معتقدند که توافق برای کاهش مصرف گاز در واقع چیزی شبیه یک تمرین پیش از رسیدن پاییز اروپا است. تمرینی که از همین حالا می‌توان حدس زد ممکن است با ورود به فصل سرما به مذاکرات سخت‌تری بینجامد. اگر نگاهی به میزان مصرف زمستان گذشته داشته باشیم، کاهش ۱۵ درصدی گاز برابر خواهد بود با مصرف شش‌هفته‌ای یا ۴۵ میلیارد متر مکعب.
البته این برنامه و این توافق، استثناهایی هم دارد. بر این اساس کشورهایی که در گروه‌های زیر قرار می‌گیرند، از این طرح معاف‌اند.
- کشورهای جزیره‌ای
- کشورهایی که ارتباطات داخلی محدودی با شبکه‌ی گستره‌تر اتحادیه اروپا دارند
- کشورهایی که زیر ساخت برق آن‌ها وابسته به شبکه‌ی روسیه است
- کشورهایی که قبلا ذخایر گازی خود را مطابق هدف‌شان پر کرده‌اند
تحلیل‌گران می‌گویند اگر تمام معافیت‌ها اجرا شود، تنها شاهد کاهش ۳۳ میلیارد مکعبی مصرف گاز خواهیم بود. هرچند تعیین این رقم کار راحتی نیست. چون مسائل مبهمی در میان است که تخمین‌ها را با دشواری مواجه می‌کند. از سوی دیگر از آنجا که اقدامات کاهش گاز هنوز رنگ و بوی داوطلبانه و خودخواسته دارد، جای بحث نیست که با اتمام گرمای تابستان، گرمای میز مذاکرات آغاز می‌شود.
دوره‌ای که کمیسیون اروپا در ابتدا برای انجام این اقدامات پیشنهاد داده بود، به یک سال کاهش پیدا کرد. به علاوه کشورهای عضو باید تا ۳۱ اکتبر اعلام کنند که برنامه‌های اضطراری ملی‌شان چیست و چطور می‌خواهند مصرف گاز را کاهش دهند. یعنی ضرب‌الاجل نسبت به تاریخ اولیه یک ماه تمدید شد. و این به آن معنای نزدیکی بیشتر به فصل سرماست که اتفاق خطرناکی است.
آیا ۱۵٪ کاهش مصرف گاز کافی است؟
اما نتیجه‌ی این اتفاق چیست؟ چیزی نیست جز اینکه اروپا به رغم ژست‌های همبستگی و کمک‌رسانی، در شرایط بحرانی و سخت، تمایل کمتری برای کمک به آلمان نشان می‌دهد. نهاد نظارتی و مقرراتی انرژی آلمان پیش‌تر هشدار داده است که هدف ۱۵ درصدی برای این کشور کافی نیست. بلکه کاهش ۲۰ درصدی چیزی است که مدنظر است. مخصوصا آنکه روسیه دوشنبه اعلام کرد که جریان خط لوله‌ی حیاتی نورد استریم را کاهش خواهد داد.
حتی اگر فرض کنیم فرانسوی‌ها به آلمان گاز می‌رسانند، آلمانی‌ها نیاز دارند تا آن را پردازش کنند و بعد استفاده کنند. گاز وارداتی از فرانسه افزودنی‌های شیمیایی دارد که بوی گوگرد می‌دهد. از این گاز می‌شود برای گرمایش بهره برد؛ اما در صنایع جایی برای این گاز بدبو وجود ندارد. بنابراین آلمان نیاز به تاسیساتی برای خوشبو کردن این گاز دارد.
رابرت هابک (Robert Habeck) وزیر اقتصاد آلمان روز سه‌شنبه گفت که در مورد موفقیت این امر شک و تردیدهایی وجود داشته است. اما حالا این توافق تنها در پنج روز حاصل شد و فقط مجارستان به آن رای منفی داد. این دستاوردی است کاملا بزرگ.
آنچه که هم‌چنان جای کار دارد، تصمیم‌گیری در مورد بحران تامین انرژی است که به زمان بیشتری نیاز دارد. این امر حالا رای اکثریت دولت‌های دیگر اتحادیه اروپا را می‌طلبد تا کاهش مصرف گاز بتواند تاثیر مثبتی داشته باشد.
اختلاف میان شمال و جنوب
کشورهای جنوبی پس از پیشنهاد اولیه کمیسیون اروپا که بازوی اجرایی اتحادیه است، چندان روی خوشی به این امر نشان ندادند. توافق کاهش مصرف گاز اروپا در این شرایط و به دنبال اعلام کاهش عرضه گاز روسیه اتفاق افتاد.
ترزا ریبرا (Teresa Ribera) معاون نخست‌وزیر اسپانیا، طرح پیشنهادی اولیه را یک «فداکاری نامتناسب» می‌داند. او با اشاره به این موضوع می‌گوید که مردمان اسپانیا برخلاف سایر کشورها منابع انرژی‌شان را بیش از حد خرج نکرده‌اند.
صنعت عظیم آلمان انرژی را می‌بلعد و این امر با نارضایتی‌هایی همراه بوده است. آلمان همان کشوری است که برای مدت‌ها پرتغال، یونان و اسپانیا را به رفتارهای غیرمسئولانه‌ی اقتصادی متهم می‌کرد. حالا خودش وابستگی بیش از حدی به روسیه دارد ولی هم‌چنان خواستار همبستگی اتحادیه اروپا برای هضم آثار کاهش عرضه گاز روسیه است.
Miltiadis Varvitsiotis نماینده مجلس یونان می گوید زمانی برای تقسیم‌بندی‌های جدید میان شمال و جنوب نداریم. در طول بحران کووید موفق شدیم بر این امر غلبه کنیم. حالا اگر این اختلافات بازگردند، به لحاظ سیاسی چیزی نیست جز یک گام به عقب.
یکی از دیپلمات‌های ارشد اتحادیه اروپا، می‌گوید برخی از کشورهای اتحادیه تمایلی ندارند که در برابر برلین از خودگذشتگی کنند. چرا که آلمان در حالی در مورد حل و فصل مشکلات داخلی این کشورها سخنرانی می‌کند که خود در تنوع‌بخشی به منابع انرژی‌اش شکست خورده است.
بحران اروپا
از آنجا که اروپا بودجه‌های محدودی دارد و محدودیت‌های عرضه نیز گلوی این قاره را می‌فشارد، اتحادیه اروپا برای مقابله با کمبود ناگهانی و شدید انرژی کار سختی پیش رو دارد. این اتفاق می‌تواند ضربه‌ای بر اتحاد اتحادیه وارد کند. اروپا هم مثل جهان می‌داند که پوتین دارد باج می‌گیرد. پنج ماه از حمله روسیه به اوکراین می‌گذرد و حالا اروپا برای حفظ اتحادش، گام‌هایی را برای کاهش داوطلبانه مصرف گاز برداشته است. اما مسئله اینجاست که که اگر کاهش گاز روسیه موجب شود کشورهایی که وابستگی کمتری به آن دارند مجبور به محدود کردن مصارف شرکت‌ها و خانوارها شوند، تنش‌هایی که در بحران یورو در بدترین حالت رخ داده بود ممکن است دوباره ظاهر شود.
پس از بحران مالی بود که دودستگی میان کشورهای این بلوک به اوج خود رسید. در جریان مهاجرت طی سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ هم اختلافات جدیدی میان کشورهای شرقی و غربی رقم خورد.
البته در دوران همه‌گیری کووید ۱۹، اتحادیه اروپا با خرید واکسن و تشکیل صندوق بازیابی با پشتوانه بدهی مشترک، این سطح از اختلاف را کاهش داد. هم‌چنین با تصویب ۲۷ کشور برای شش دور تحریم در واکنش به حمله روسیه به اوکراین این اتحاد بیشتر هم تقویت شد.
اما زور بحران انرژی بیشتر از این‌هاست. چرا که حالا مقامات کمیسیون و برخی از کشورهای عضو دارند از همان الفاظی برای این موضوع استفاده می‌کنند که ده سال پیش برای توصیف بانکداری سیستمی از آن استفاده می‌کردند. یعنی آلمان و اقتصاد آن آن‌قدر بزرگ و قوی هستند که نباید هم فرو بپاشند. آن‌ها می‌گویند اگر آلمان به تنهایی مجبور شود این کاهش گاز را مدیریت کند، این امر عواقب بدی برای بازار اتحادیه اروپا خواهد داشت.
مکانیزم جبران خسارت
رابرت هابک در حاشیه‌ی سفر هفته‌ی گذشته خود به پراگ و وین گفت که بحران اقتصادی در آلمان به منزله‌ی بحران کل اقتصاد اروپا خواهد بود. او با بیان این مسئله از اروپا با عنوان «جامعه سرنوشت» یاد کرد. وزارت اقتصاد آلمان اظهار نظر بیشتری را در این خصوص ارائه نکرد.
Simone Tagliapietra محقق اندیشکده بروگل در بروکسل از زمان بازگشت حرف می‌زند. او می‌گوید همبستگی شمال و جنوب را در طی دوران همه‌گیری دیده‌ایم. پس باید همین کار را برای بحران انرژی و کاهش مصرف گاز اروپا هم انجام دهیم اما به نوعی دیگر. از آنجایی که این اتفاق ممکن است به تنهایی هیچ نتیجه‌ای را در بر نداشته باشد، ایده مکانیزم جبران خسارت می‌تواند کارساز باشد. چرا که راهی است برای اطمینان از جلوگیری از خطر تکه‌تکه شدن اروپا و هم‌چنین حفاظت انرژی.
او با این سخنان پیشنهاد مکانیزم جبران خسارت برای راهکارهای عرضه و تقاضای گاز را ارائه کرد. این مکانیزم راهکاری است برای جبران هزینه‌های عرضه و تقاضای گاز که از جانب برخی کشورها برای کشورهای آسیب‌پذیرتر ارائه می‌شود.
اما یک مقام ارشد آلمانی هشدار داد که اگر شاهد کمبود شدید گاز در زمستان امسال باشیم، همبستگی اتحادیه اروپا می‌تواند به سرعت از بین برود. به همین خاطر است که آلمان که مشکلات فنی در زیرساخت گاز طبیعی مایع دارد، ۱۵ میلیارد یورو برای خرید گاز و ذخیره‌سازی آن سرمایه‌گذاری کرده است. این امر عصبانیت برخی از شرکای اتحادیه اروپا را به همراه داشت. چرا که به افزایش قیمت‌ها دامن می‌زند.
ذخایر گازی پاسخگوی نیاز اروپا نیست
کمیسیون اروپا هفته‌ی گذشته چنین تخمین زد که کاهش عرضه گاز روسیه موجب شد که ذخایر اتحادیه از آغاز نوامبر به میزان ۶۵ تا ۷۱٪ پر شود. این رقم کمتر از هدف ۸۰ درصدی است که پیش‌تر مدنظر قرار گرفته بود. این اختلاف برابر است با ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز در زمستان و شرایط آب و هوایی عادی آن هم با در نظر گرفتن عرضه‌ی مداوم LNG. کمیسیون اروپا هشدار داد که ممکن است ذخایر برخی کشورها تا آوریل سال آینده به اتمام برسد.
این امر به آن معناست که وضعیت در زمستان آینده حتی می‌تواند وخیم‌تر هم بشود. مطابق شبیه‌سازی‌هایی که کمیسیون انجام داده است، ذخایر در اکتبر ۲۰۲۳ فقط به صورت نیمه پر خواهد شد.
با این همه آن‌هایی که یک دهه پیش تحت فشار آلمان بودند، اکنون معتقدند که اتحادیه اروپا با همبستگی و اجرای برنامه کاهش مصرف گاز پیروز خواهد شد؛ حتی اگر مناقشات و مباحثات داغ وحدت را تهدید کند.
