پرداخت با پول نقد یا دیجیتال؛ آینده از آن کدام خواهند بود؟
این روزها شنیدن جمله‌ای مانند «پول نقد همراهم نیست» بسیار رایج و عادی شده است؛ چرا که مردم بنا به دلایل مختلفی ترجیح می‌دهند به جای پول نقد از پول دیجیتال استفاده کنند. درست است که پرداخت الکترونیکی اکنون در کشور ما هم مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اما عده‌ای همچنان پایبند شیوه‌های سنتی هستند. این افراد معتقدند که پرداخت نقدی آسان‌تر و سریع‌تر است. اما واقعا از میان روش‌های پرداخت با پول نقد یا دیجیتال کدام یک بر دیگری برتری دارد؟ برای پاسخ به این سوال لازم است که مزایا و معایب و آینده‌ی هر یک از روش‌های پرداخت نقدی و دیجیتال را بررسی کنیم تا بتوانیم به جمع‌بندی درستی از موضوع برسیم؛ سپس خواهیم توانست با دیدی وسیع در این خصوص تصمیم‌گیری کنیم.
- تعریف پرداخت دیجیتال یا الکترونیکی
- مزایای پرداخت با پول نقد
- معایب پرداخت با پول نقد
- مزایای پرداخت دیجیتال
- معایب پرداخت دیجیتال
- تاثیرات رواج پرداخت دیجیتال بر قشر ضعیف جامعه
- آینده پرداخت دیجیتال
- جمع‌بندی
تعریف پرداخت دیجیتال یا الکترونیکی
در کشور ما تعریف واضح و مشخصی برای پرداخت دیجیتال وجود ندارد. آنچه می‌دانیم این است که این شیوه پرداخت موجب می‌شود عملیات مختلف پرداخت به صورت خودکار و با سرعت بیشتری انجام شود. در طی چنین فرایندی نیروی انسانی دخل و تصرفی کمتر خواهد داشت. با این همه پرداخت الکترونیکی به کلیه شیوه‌های پرداخت اطلاق می‌شود که از طریق اینترنت و درگاه‌های بانکی و در غیاب پول نقد قابل انجام است. ممکن است از رایانه، تلفن هوشمند یا تبلت برای اتصال به اینترنت و پرداخت مبلغ استفاده شود.
پرداخت الکترونیکی را می‌توان در دسته ابزارهای بانکی جای داد. این روش خود به شیوه‌های مختلف دیگری تقسیم می‌شوند. به عنوان مثال پرداخت با کارت اعتباری یا انتقال‌های بانکی دو زیرمجموعه پرداخت الکترونیک به شمار می‌روند. پرداخت‌های آنلاین به کمک کارت اعتباری از جمله روش‌های رایجی است که اکنون بسیاری از افراد در سراسر دنیا از آن استفاده می‌کنند.
فرآیند پرداخت الکترونیک جایگزینی مطمئن و سریع برای روش‌های پرداخت نقدی و سنتی همچون انتقالات بانکی و چک است. چنین شیوه پرداختی هم برای مشتریان و هم برای تاجران سودمند خواهد بود. افزون بر این مسئله، در هنگام انجام تراکنش‌های بین‌المللی نیز پرداخت الکترونیکی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. این شیوه در مقایسه با روش‌های دستی آسان‌تر، سریع‌تر و به لحاظ اقتصادی به‌صرفه‌تر است زیرا نگرانی‌های مربوط به مبادلات ارز و حق کمیسیون بالا را از بین میبرد.
فرایند پرداخت الکترونیکی چگونه انجام می‌شود؟
- مرحله نخست (اقدام مشتری): با ورود مشتری به سایت و افزودن کالا یا خدمات به سبد خرید، این فرایند آغاز می‌شود. پس از آن باید فرم پرداخت با اطلاعات کارت بانکی نظیر شماره کارت، تاریخ انقضا، CVV2 و … پر شود. در نتیجه با توجه به روش پرداخت، مشتری به سرویس‌های خارجی یا وب‌سایت‌های بانکی هدایت می‌شود.
- مرحله دوم (تایید پرداخت توسط اپراتور): اپراتور درگاه پرداخت وظیفه بررسی اعتبار اطلاعات را به عهده دارد. اگر اطلاعات مذکور معتبر باشد، این فرایند ادامه پیدا می‌کند و پیغامی مبنی بر موفقیت‌آمیز بودن تراکنش روی صفحه ظاهر می‌شود.
- مرحله سوم (کسر مبلغ از حساب خریدار و واریز به حساب فروشنده): ارائه‌دهنده پرداخت آنلاین، وجه موردنظر را از مشتری دریافت می‌کند و آن را به حساب فروشنده انتقال می‌دهد.
روش‌های پرداخت الکترونیک کدام‌اند؟
اگر بخواهیم این شیوه را به دسته‌های دیگر تقسیم کنیم، بهتر است آن را در دو گروه پرداخت اعتباری و پرداخت نقدی جای دهیم. هر یک از این گروه‌ها خود به زیرگروه‌های دیگری تقسیم می‌شوند. توجه داشته باشید که اصطلاح پرداخت نقدی در مقوله‌ی پرداخت الکترونیکی، پرداخت فیزیکی پول نیست، بلکه در اصل به معنای پرداخت غیراعتباری است.
سیستم پرداخت اعتباری
این سیستم به سه گروه کارت اعتباری، کیف پول الکترونیکی و کارت هوشمند تقسیم می‌شود.
- کارت اعتباری: در این سیستم موسسه مالی صادرکننده کارت امکان پرداخت آنلاین از طریق دستگاه‌های الکترونیکی را بدون استفاده از پول نقد فراهم می‌کند.
- کیف پول الکترونیکی: این شیوه پرداخت حسابی در اختیار شما قرار می‌دهد که از پیش پرداخت و یا شارژ شده است. اطلاعات مالی کاربر نظیر دبیت کارت (Debit Card) یا کارت اعتباری در این کیف پول ذخیره می‌شود.
- کارت هوشمند: یک کارت پلاستیکی است که یک ریزپردازنده در آن تعبیه شده و وجه را در خود نگهداری می‌کند. این کارت با نام‌های کارت تراشه‌ای یا چیپ‌کارد نیز شناخته می‌شود.
سیستم پرداخت نقدی (غیراعتباری)
این سیستم به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- پرداخت مستقیم: در این روش صاحب حساب به بانک اجازه می‌دهد که مبلغ مشخصی از حسابش را به صورت الکترونیکی به منظور پرداخت هزینه کالا یا خدمات برداشت کند.
- چک الکترونیکی: در این شیوه پرداخت با نسخه دیجیتالی چک کاغذی سر و کار داریم. می‌توان به کمک این چک، پول را به صورت الکترونیکی از یک حساب بانکی و بدون استفاده از چک کاغذی به حساب دیگر واریز کرد.
- پول الکترونیکی: در این سیستم مبلغ مشخصی پول در دستگاه ذخیره می‌شود. این مبلغ در معاملات آنلاین قابل استفاده است.
- کارت با ارزش ذخیر‌ه‌شده یا SVC: این کارت مبلغی مشخص دارد که می‌توان به کمک آن از فروشگاه صادرکننده کارت خرید انجام داد. از جمله این کارت‌ها می‌توان به کارت‌های هدیه اشاره کرد.
پرداخت‌های الکترونیک در کشورهای توسعه‌یافته که از زیرساخت اینترنتی قوی برخوردار هستند، بسیار موفقیت‌آمیز بوده و امتحان خود را پس داده‌اند. این مسئله به ویژه در بازارهای خرده‌فروشی آنلاین بیشتر خودنمایی می‌کند زیرا این شیوه پرداخت موجب رشد و گسترش این بازارها شده است.
مزایای پرداخت با پول نقد
در این بخش به چند مزیت پرداخت با پول نقد اشاره می‌کنیم که طرفداران این شیوه پرداخت با استناد به آن‌ها، هنوز هم از این روش حمایت و استفاده می‌کنند.
- پرداخت‌های غیرنقدی موجب می‌شود که بانک‌ها سالانه مبالغ زیادی را به کارمزد تراکنش‌ها اختصاص دهند. این امر موجب کاهش قدرت بانک‌ها در وام‌دهی خواهد شد.
- هزینه‌های مربوط به کارمزد، به صورت مستقیم از مردم دریافت می‌شود (در بانک‌های دولتی از محل بیت‌المال پرداخت می‌شود).
- به لحاظ حمایت از محیط زیست، پرداخت نقدی گزینه بهتری است چرا که حجم رسیدهای چاپی در پرداخت‌های غیرنقدی برای طبیعت بسیار مضر است.
- در پرداخت نقدی نیازی به استفاده از کارت‌خوان‌ها و هزینه‌های جانبی آن نیست.
- عدم موفقیت در پرداخت نقدی وجود ندارد. مسئله‌ای که بنا به دلایل مختلف در پرداخت الکترونیکی بسیار شاهد آن هستیم.
- زمانی که پول نقد را از دست می‌دهیم، می‌توانیم این خرج کردن را با کاهش اسکناس‌های در دست‌مان حس کنیم. اما کاهش پول از کارت‌ها و به شیوه‌های الکترونیکی به صورت عینی دیده نمی‌شود. این مسئله تأثیر روانی محسوسی در خرید کردن افراد دارد؛ خرید با پول نقد منجر به انتخاب‌های سنجیده‌ای می‌شود.
معایب پرداخت با پول نقد
- فرآیند پرداخت نقدی در مقایسه با پرداخت دیجیتال زمان‌بر است. صف‌های طولانی پرداخت در فروشگاه‌ها را در نظر بگیرید تا متوجه شوید که این عامل تا چه اندازه می‌تواند بر کارایی پرداخت‌ها اثرگذار باشد.
- پرداخت‌های نقدی مانع از آن می‌شود که بتوانید فروش سیار را نیز در دستور کار قرار دهید. در حالی که اگر از برنامه‌های پرداخت الکترونیکی که بر روی تلفن همراه نصب می‌شود استفاده کنید، دیگر نیازی به استقرار صندوق‌های پرداخت نقدی نخواهید داشت و مشتریان شما نیز بیشتر خواهند شد.
- زمانی که پرداخت به صورت نقدی است باید حتی یک ریال را نیز در محاسبات خود بگنجانید و این مسئله حسابداری را به کاری دشوار و خسته‌کننده بدل می‌کند. با یک اشتباه کوچک احتمال کسری موجودی وجود دارد و شما ممکن است برای یافتن مبدا این کسری ساعت‌ها زمان صرف کنید و حتی در نهایت به نتیجه هم نرسید. در سمت مقابل در پرداخت الکترونیکی می‌توان تراکنش‌ها را به شکلی خودکار ردیابی کرد.
- در پرداخت نقدی تقریبا لازم است که هر روز به منظور انتقال وجوه یا اموری از این قبیل به بانک مراجعه کنید.
- نگهداری و حمل و نقل پول نقد ریسک این که قربانی دزدی شوید را افزایش می‌دهد و تضمین امنیت آن سخت است.
- پول نقد به مراتب از بسیاری اجسام دیگر آلوده‌تر است و محل تجمع باکتری‌های فراوانی است که می‌توانند سلامت انسان را به مخاطره بیندازند.
مزایای پرداخت دیجیتال
- از آنجا که سیستم پرداخت الکترونیکی به منظور سهولت در پرداخت‌ها ایجاد شده است، موجب افزایش محبوبیت خریدهای آنلاین و سیستم‌های پرداخت الکترونیکی شده است. همین مسئله نخستین مزیت این سیستم به شمار می‌رود. به این ترتیب حتی افرادی که چندان سررشته‌ای از امور فنی ندارند هم می‌توانند عملیات پرداخت آنلاین را تا انتها انجام دهند.
- افزون بر این مورد، با استقبال از این سیستم، امکان دستیابی به تعداد مشتری‌های بیشتر در سراسر جهان نیز فراهم شده است. مسئله‌ای که خود موجب فروش بیشتر و سودآوری می‌شود.
- پرداخت الکترونیک موجب می‌شود که معاملات در مدت زمان کوتاهی با سرعت و سادگی تمام انجام شود. این مسئله موجب ایجاد معاملاتی کارآمدتر شده است. تنها چیزی که لازم است دسترسی به اینترنت است.
- هزینه‌ها توسط مشتریان کنترل می‌شود.
- درگاه‌های پرداخت با تکیه بر ابزارهای امنیتی اقدامات موفقیت‌آمیزی به منظور جلوگیری از کلاه‌برداری انجام می‌دهند.
- طرفداران پرداخت دیجیتال معتقدند پول کاغذی راه را برای جنایت‌کاران، پول‌شویی و فرار از مالیات هموار می‌کند اما پرداخت دیجیتال به خاطر شفافیت و سندسازی، ریسک مسائلی از این نوع را ندارد.
معایب پرداخت دیجیتال
- درست است که احتمال کلاه‌برداری با توجه به اقدامات امنیتی کاهش پیدا کرده است اما همچنان وجود دارد. سالانه ۳۰ درصد کلاه‌برداری در این شیوه پرداخت اتفاق می‌افتد. البته اگر فرایند پرداخت را مطابق با قوانین امنیتی انجام دهید و به دستورالعمل‌ها دقت کنید، مشکلی پیش نمی‌آید. سرقت هویت از جمله شایع‌ترین مسائلی است که در فرایند پرداخت دیجیتال اتفاق می‌افتد.
- هرچند اکثر افراد با عدم ناشناس ماندن مشکلی ندارند اما از بین رفتن حریم شخصی و نظارت شخص ثالث نیز از دید بسیاری جزو معایب این شیوه پرداخت محسوب می‌شود. به هر طریق برخی از داده‌های شخصی افراد پرداخت‌کننده در پایگاه داده سیستم پرداخت ثبت و ذخیره خواهد شد.
- چنانچه اتصال اینترنت وجود نداشته باشد، امکان پرداخت الکترونیک نیز وجود ندارد. در چنین شرایطی نمی‌توان به حساب آنلاین دسترسی داشت و انجام تراکنش مقدور نخواهد بود.
- فراهم کردن زیرساخت‌های مربوط به پرداخت دیجیتال هم هزینه زیادی را می‌طلبد و هم زمان‌بر است. چون تجربه‌های قبلی در این خصوص وجود نداشته و این مسئله فاقد ضمانت صددرصدی است، جامعه سرمایه‌دار تمایل چندانی به تخصیص بودجه به طرح‌های مربوط به نوآوری در پرداخت ندارد. زیرا این کار ریسک سرمایه‌گذاری زیادی برای آن‌ها دارد و همین امر چالشی دیگر را ایجاد می‌کند.
- کارت‌های بانکی مورد استفاده در ایران مگنتی هستند. این نوع از کارت‌ها به دلیل ناامنی و کپی‌برداری آسان، سال‌هاست که در جهان منسوخ شده‌اند.
- زمانی که با کارت اعتباری خود پرداخت را انجام می‌دهید، رمز کارت‌تان را به فروشنده می‌گویید. این مسئله می‌تواند امنیت دارایی شما را به مخاطره بیندازد.
- گاهی به دلیل شلوغ بودن درگاه‌های پرداخت بانکی، ممکن است نتوانید یک مبلغ ناچیز را هم به صورت الکترونیکی پرداخت کنید و عطای آن را به لقایش می‌بخشید.
تاثیرات رواج پرداخت دیجیتال بر قشر ضعیف جامعه
این مسئله هم جوانب منفی را به دنبال دارد و هم جوانب مثبت. قشر ضعیف جامعه ممکن است به دلیل عدم دسترسی آسان به خدمات بانکی و محرومیت از این امکانات، تنها گزینه پرداخت نقدی را پیش روی خود داشته باشند. این مسئله حق انتخاب را از این افراد سلب می‌کند. به همین ترتیب صاحبان کسب‌وکار که پول نقد دریافت نمی‌کنند، عملا موجب ایجاد تبعیض میان اقشار جامعه خواهند شد. در چنین جامعه‌ای عدالت نیز کمتر به چشم خواهد خورد.
هم‌چنین مبلغ تراکنش‌های قشر ضعیف کم است. این مسئله در پرداخت الکترونیکی چندان مورد استقبال بانک‌ها قرار نمی‌گیرد. زیرا تمام تراکنش‌ها برای بانک هزینه‌بر هستند.
در سمت دیگر طبق گزارش‌های موجود در بنگلادش، کنترل اعضای خانواده بر حقوق کارگران زنی که دستمزد آن‌ها به صورت دیجیتالی پرداخت می‌شود کمتر شده است. به این ترتیب آن‌ها می‌توانند پول خود را با سهولت بیشتری پس‌انداز و مدیریت کنند. پرداخت الکترونیکی حقوق هم‌چنین موجب پذیرش این شیوه پرداخت در بیشتر کسب‌وکارهای منطقه شده است.
آینده پرداخت دیجیتال
آمارها در سراسر دنیا نشان از پیشی گرفتن پرداخت‌های غیرنقدی بر پرداخت‌های سنتی و نقدی دارد. در این میان کشوری نظیر چین در پی استفاده از کیف پول‌های موبایلی، سهم زیادی از این آمار دارد. اما با این همه هنوز هم کشورهایی (به ویژه کشورهای جهان سوم و توسعه‌نیافته) هستند که اقتصاد و تجارت‌شان به پول نقد وابسته است. این مسئله موجب کند شدن فرایند پیاده‌سازی پرداخت الکترونیک در این کشورها می‌شود.
در کشورهای که اعتمادی به موسسات مالی در آن‌ها وجود ندارد، بسیاری از افراد حساب بانکی ندارند. شاید بتوان گفت همین بی‌اعتمادی زمینه را برای استفاده از برنامه‌های تلفن همراه و پرداخت دیجیتال فراهم می‌کند. به این مسئله هم توجه کنید که پس از همه‌گیر شدن بیماری کرونا، این روند چگونه تسریع یافته است. خواه‌ناخواه بسیاری از کسب‌وکارهای سنتی نیز به روش‌های پرداخت الکترونیک روی آورده‌اند.
از آنجا که داده‌های پرداخت دیجیتال را می‌توان تحلیل کرد، این مسئله می‌تواند منجر به شناسایی رفتار مشتریان شود. زمانی که این اتفاق بیفتد، مشتریان خدمات بهتر و مناسب‌تری دریافت می‌کنند و بیشتر به خرید راغب می‌شوند. همین مسئله نشان می‌دهد که آینده پرداخت با پول نقد یا دیجیتال در جایگاهی است که می‌توان به پرداخت‌های الکترونیکی بیشتر روی آورد.
مورد بعدی به نسل جوان برمی‌گردد که زندگی‌شان به میزان زیادی با تلفن‌های همراه‌شان گره خورده است. موسسات مالی با توجه به چنین مسئله‌ای به دنبال شیوه‌هایی خواهد بود که بتوان از طریق آن پرداخت را به صورت الکترونیک انجام داد. هم‌چنین روش‌های تایید هویت نظیر تشخیص چهره و اثر انگشت عامل دیگری است که نشان از آینده روشن پرداخت‌های الکترونیک دارد.
جمع‌بندی
انتخاب شیوه پرداخت با پول نقد یا دیجیتال مسئله‌ای است که با چالش‌های فراوانی همراه است. با این که پرداخت دیجیتال همواره با انتقاداتی همراه بوده است و خصوصا نسل‌های قدیمی‌تر کمتر به آن اعتماد می‌کنند، مزایایی همچون سرعت، سهولت و شفافیت باعث شده است که دنیای مدرن امروز نسبت به پرداخت الکترونیکی یا دیجیتال بسیار مشتاق باشد و روزبه‌روز زیرساخت‌های آن را تقویت کند. با این وجود پرداخت نقدی همچنان در جوامعی که دچار شکاف طبقاتی عمیق هستند و یا هنوز به جمع کشورهای توسعه‌یافته راه پیدا نکرده‌اند، طرفدار دارد.
