بازار گاوی و خرسی؛‌ چرخه فراز و فرود در بازارهای مالی

بازار بورس پر از بالا و پایین و روزهای مثبت و منفی است. بعضی از روزها شاهد بازار صعودی هستیم و در روزهای دیگر بازار نزولی است. عده زیادی از تحلیلگران برای توصیف وضعیت بازار از اصطلاح بازار گاوی و بازار خرسی استفاده می‌کنند. اما بورس چه ارتباطی با گاو و خرس دارد؟ در ادامه این مطلب به این سوال پاسخ می‌دهیم و درباره ویژگی‌های بازار گاوی و خرسی و چرخه تبدیل شدن آن‌ها به یکدیگر صحبت می‌کنیم.

بازار گاوی و خرسی چیست؟

اگر بخواهیم روند حرکت بازار را به صورت یک نمودار رسم کنیم، به شکلی سینوسی خواهیم رسید. با این مقدمه به سراغ توضیح بازار گاوی و خرسی و دلیل این نامگذاری می‌رویم.

بازار گاوی (Bullish Market)

زمانی که روند بازار صعودی است، از آن با نام بازار گاوی یاد می‌کنند. این نام‌گذاری دلیل مشخصی ندارد. اما شاید بتوان تعبیری برای آن داشت. از آن‌جا که در هنگام جنگ، گاوها شاخ خود را بالا نگه می‌دارند، به بازاری که روند آن رو به بالا و صعودی باشد نیز همین نام را اطلاق می‌کنند. برای آشنایی بیشتر با مفهوم روند در بازارها مالی مقاله «خط روند در تحلیل تکنیکال چیست و چگونه رسم می‌شود؟» را بخوانید.

همان‌گونه که بیان شد، شاخصه اصلی بازار گاوی، نرخ صعودی آن است. یعنی تقاضاها افزایش پیدا می‌کند و قیمت‌ها نیز بالا می‌رود و در سوی دیگر، عرضه کم‌تر می‌شود. دلیل این امر معمولا از آن‌جا ناشی می‌شود که سرمایه‌گذاران به امید سود بیشتر، تمایل ندارند که سهام سودآور خود را به سادگی بفروشند.

اما فکر می‌کنید چه عواملی موجب ایجاد یک بازار گاوی می‌شوند؟ زمانی که شرایط آرام است و اوضاع اقتصادی و سیاسی خوب است، شاهد چنین بازاری هستیم. در نظر بگیرید که خط تولید کارخانه‌ها به خوبی فعالیت می‌کند. در نتیجه سوددهی سهام‌ بالا می‌رود. این امر منجر به افزایش تقاضا و در نتیجه بالا رفتن قیمت هر سهم می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که تقاضا کم شود. چرا که سهام‌داران به امید سودهای بیشتر سهام خود را نمی‌فروشند و سهام‌داری می‌کنند.

بازار خرسی (Bearish Market)

در ادامه توضیحات مربوط به بازار گاوی و خرسی، باید به شرایطی بپردازیم که در آن روند بازار نزولی است. این‌طور گفته می‌شود که در گذشته دلال‌هایی که پوست خرس می‌فروختند، به خرسی‌ها معروف‌ بودند. آن‌ها قیمت‌های آینده را پیش‌بینی می‌کردند و زمانی که انتظار یک بازار نزولی را داشتند، پوست‌ها را به قیمت روز عرضه می‌کردند. سپس زمانی که قیمت‌ها کم می‌شد، پول کمتری به فروشندگان اصلی می‌پرداختند.

شرایط در بازار خرسی نیز دقیقا مشابه همین مسئله است. یعنی روند بازار نزولی است و قیمت سهام در حال کاهش است. چنین اتفاقی در پی رکود اقتصادی رخ می‌دهد. البته نباید فراموش کرد که هر زمان نرخ سهام صعودی بود، این امر نشان‌دهنده قدرت اقتصادی نیست. در برخی موارد ممکن است این وضعیت صعودی، کاذب باشد.

مشخص است که بازار گاوی و خرسی شرایطی برعکس یک‌دیگر دارند. یعنی در بازار گاوی تقاضا زیاد و عرضه کم است. در حالی که در بازار خرسی تقاضا کم و عرضه زیاد است. در این شرایط شاهد افت قیمت هستیم و خریداران زیادی یافت نمی‌شوند. بازار خرسی بازاری است که دچار ریزش شده است و سرمایه‌گذاران ضرر کرده‌اند. در این شرایط حتی اگر سهمی ارزش ذاتی داشته باشد، باز هم با افت قیمت مواجه خواهد شد.

بازار خرسی موجب می‌شود سرمایه‌گذاران تصمیم‌هایی بگیرند که موجب نزول ارزش سهام شود. در بازار خرسی واقعی ارزش سهام ۲۰ درصد یا بیشتر افت می‌کند. در این شرایط ارزش سهام کم می‌شود و قیمت کالاها افزایش پیدا می‌کند. در چنین وضعیتی شرایط اقتصادی متزلزل و ناپایدار خواهد بود. هم‌چنین بیشتر سرمایه‌گذاران اطمینان دارند که اوضاع به همین صورت باقی می‌ماند و ادامه خواهد داشت. تعدیل نیرو و اخراج کارگران و هم‌چنین افزایش نرخ بیکاری از جمله تبعات رکود اقتصادی به شمار می‌روند.

نکاتی در مورد بازار گاوی و خرسی

• بازار گاوی بازاری است که نرخ صعودی دارد. در مقابل بازار خرسی به روند نزولی بازار اشاره دارد.
• ممکن است برخی از سهام در وضعیت خرسی باشند و برخی دیگر در وضعیت گاوی. اما شرایط بازار و هم‌چنین صعودی یا نزولی بودن، امری است که در بلندمدت مورد بررسی قرار می‌گیرد. مثلا نمی‌توان گفت این هفته بازار خرسی بود یا گاوی. در کل می‌توان گفت بورس اوراق بهادار در بلندمدت روندی صعودی دارد.
• سرمایه‌گذاری در بازار خرسی پرریسک و نگران‌کننده است. چرا که سهام در پی رکود اقتصادی با افت ارزش مواجه می‌شوند و قیمت‌ها نیز ثباتی ندارند.
• در یک بازار خرسی مردم سهام خود را می‌فروشند و نقدینگی زیاد می‌شود. چنین مسئله‌ای تا زمانی ادامه خواهد داشت که اوضاع بازار بهتر شود.

ویژگی‌های بازار گاوی و خرسی

عرضه و تقاضا

عرضه و تقاضا امر مهمی است که صعودی یا نزولی بودن بازار سهام به میزان زیادی در گرو آن است. چنان‌که در بازار گاوی تقاضا بالا و عرضه کم است، در بازار خرسی شرایط کاملا برعکس است. یعنی تقاضا کم می‌شود و ارزش سهام در پی عرضه زیاد، با افت مواجه می‌شود.

روان‌شناسی سرمایه‌گذاران

سرمایه‌گذاران برداشت‌های متفاوتی از شرایط بازار دارند. این برداشت می‌تواند اثر مستقیمی بر بازار بگذارد. به گونه‌ای که رفتار سرمایه‌گذاران می‌تواند موجب ایجاد بازار گاوی و خرسی شود. به طور متقابل، هر واکنشی در بازار، رفتار سهام‌داران را نیز دستخوش تغییر قرار می‌دهد. یعنی رابطه میان بازار و سهام‌داران یک رابطه دوسویه است.

در بازار گاوی سرمایه‌گذاران سهام می‌خرند تا سود بیشتری به دست آورند. زمانی که سایه خرس بر بازار بورس حاکم است، سرمایه‌گذاران منتظر اتفاق‌های مثبت هستند. اما در عین حال سرمایه خود را از بورس خارج می‌کنند و دارایی خود را در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند. مانند بانک‌ها که در مقایسه با بازار بورس، ریسک بسیار کمتری دارند.

اما علاوه بر این امر، چنین شرایطی باعث از بین رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار سهام نیز می‌شود. به این ترتیب سرمایه‌گذاران سهام خود را می‌فروشند و از این بازار خارج می‌شوند. در نتیجه این امر، افزایش قیمت‌ها به صورت مداوم اتفاق می‌افتد. زیرا نقدینگی بیشتری در دست مردم خواهد بود.

تغییرات در روند فعالیت‌های اقتصادی

تمام شرکت‌هایی که در بازار سهام حضور دارند، خود بخشی از یک مجموعه اقتصادی بزرگ‌تر هستند. از این رو تغییراتی که در فعالیت‌های اقتصادی این زیرمجموعه‌ها رخ می‌دهد، بر مجموعه بزرگ‌تر نیز اثر می‌گذارد.

شرایط اقتصادی در بازار خرسی به میزان زیادی تضعیف می‌شود. چرا که مصرف‌کنندگان قدرت خرید ندارند و هزینه زیادی نمی‌کنند. مشاغل گوناگون نیز نمی‌تواند سود کلانی به دست آورند. در این شرایط، ارزش سهام در بازار کاهش زیادی خواهد داشت.

در بازار گاوی اما شرایط برعکس است. یعنی مردم تمایل به خرید دارند و قدرت خرید خوبی هم دارند. به این ترتیب شاهد رونق اقتصادی خواهیم بود.  

چگونگی تخمین روند تغییرات بازار

گفتیم که برای تشخیص بازار گاوی و خرسی باید نگاهی بلندمدت به بازار داشته باشید. نمی‌توان با فروش تعداد زیادی سهام در یک هفته و خروج پول از بازار در این بازه زمانی، نتیجه گرفت که بازار خرسی است. اتفاقات کوتاه‌مدت اصلاح را نشان می‌دهند. اما برای این‌که شرایط بازار را متوجه شویم، تنها باید در بلندمدت این بررسی را انجام دهیم.

همیشه هم نمی‌توان گفت هر اتفاقی در نتیجه بازار گاوی و خرسی است یا این‌که هر مسئله‌ای در بازار خود عاملی برای وقوع این شرایط است. این احتمال وجود دارد که کشور تا کنون با رکود اقتصادی دست‌وپنجه نرم کرده و اکنون شرایط در حال بهبود باشد. به طور کلی نمی‌توان برای بازار گاوی و خرسی زمان مشخصی را تعیین کرد. البته بهره‌گیری از تحلیل‌های تکنیکال و فاندامنتال می‌توانند ما را در پیش‌بینی روند بازار یاری کنند اما همانطور که بارها تاکید کرده‌ایم، این روش‌های تحلیلی هیچ تضمیتی ارائه نمی‌کنند.

همچنین باید در نظر داشت که گاهی ممکن است روند نزولی یا صعودی محسوب نشود. در برخی شرایط ممکن است نمودارهای اقتصادی در بازه‌ای نوسان کنند اما یک روند نزولی یا صعودی را نسازند و تقریبا روی یک خط صاف نوسان کنند. به این شرایط اصطلاحا رنج می‌گویند. بنابراین نباید هر حرکت مثبتی را آستانه بازار گاوی و هر حرکت منفی‌ای را آغاز یک روند خرسی قلمداد کرد.

در بازار خرسی و گاوی چه باید کرد؟

زمانی که بازار گاوی است، باید سریعا وارد سهام ارزشمند شد. باید تا جایی که مقدور است از این افزایش قیمت‌ها استفاده کرد. سپس زمانی که سهام به اوج قیمت خود رسید، می‌توان آن‌ها را فروخت. بهتر است در بازار گاوی ضررها را موقت در نظر بگیریم و از آن‌ها چشم‌پوشی کنیم. در چنین بازاری هر سرمایه‌گذار می‌تواند در سهام مختلف سرمایه‌گذاری کند و سودهای فراوانی به دست آورد.

اما ضررهای بازار خرسی بسیار جدی است. نرخ ضررها در این بازار زیاد است. چرا که ارزش سهام مختلف همواره در حال کم شدن است. نمی‌توان در مورد اتمام این روند نیز نظری داد. تنها باید صبر کرد. حتی اگر در چنین شرایطی سهمی را به امید صعود خریداری کنید، مطمئن باشید که پیش از کسب سود ضرر خواهید کرد. سوددهی‌ها در سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت یا سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت اتفاق می‌افتند.

در این اوضاع ممکن است برخی از سهام‌داران سهام تدافعی را خریداری کنند. عملکرد این سهام به گونه‌ای است که با تغییر روند بازار، تغییر نمی‌کنند. یعنی هم در زمان رکود و هم در زمان رونق اقتصادی این سهام حالت پایداری دارند. معمولا سهام مربوط به صنایع تاسیساتی که دولتی هستند، صرف‌نظر از شرایط اقتصادی، همواره متقاضی خرید دارند.

در این میان برخی می‌توانند در بازار خرسی نیز سودآوری داشته باشند. چند شیوه کسب درآمد در این بازار عبارت‌اند از خرید و فروش سریع سهام، خرید صندوق‌های قابل معامله (ETF) یا خرید سهام در قیمت‌هایی پایین‌تر از قیمت گذشته.

تبدیل بازار گاوی به بازار خرسی

زمانی که بیشتر مردم جذب بازار بورس می‌شوند، این احتمال فراوان است که بازار گاوی به بازار خرسی تبدیل شود. چرا که عموم مردم تحمل کمی برای ریسک‌پذیری دارند. آن‌ها نیازمند آن‌ هستند که اطمینان فراوانی به بازار و سهام مختلف داشته باشند. چرا که می‌خواهند مطمئن شوند سرمایه‌گذاری‌شان سودآور و کم‌ریسک است.

به همین دلیل این افراد در آخرین لحظات به این نتیجه می‌رسند که بازار صعودی است و فرصت‌های سرمایه‌گذاری خوبی در این شرایط ایجاد می‌شوند. فارغ از این‌که بازار گاوی چقدر طول بکشد، عموم مردم معمولا در آخرین فرصت‌ها وارد سهام می‌شوند. آن‌ها ممکن است دلایل فراوانی را برای این اقدام خود بشمارند اما در حقیقت چندان هم از کاری که می‌کنند، خبر ندارند! احتمالا آن‌ها با دیدن بقیه به این فکر می‌افتند که محال است با این حجم از استقبال، این کار اشتباه باشد.

بازار گاوی که موجب صعود قیمت‌ها می‌شود، نیاز به ورود پول و تزریق سرمایه دارد. هرچه از مدت‌زمان بازار گاوی بگذرد، بیشتر معامله‌گران خریدهای خود را انجام داده‌اند. در چنین شرایطی کمتر می‌توان مشتری جدیدی پیدا کرد. از این رو به مرور تعداد افرادی که حاضر به خرید سهام در قیمت‌های بالاتری هستند، کم می‌شود.

خریداران قدیمی دوست دارند که قیمت‌ها به همین شکل بالا بروند. اما از طرفی دوست ندارند که رشد قیمت متوقف شود و آن‌ها نتوانند سهام‌شان را بفروشند. به همین دلیل با بالا رفتن قیمت نمی‌دانند که باید چه زمانی سهام خود را بفروشند.

وقتی خرس گاو را می‌بلعد!

زمانی که بیشتر اقشار جامعه وارد بازار بورس می‌شوند و اقدام به خرید دسته‌جمعی می‌کنند، حرفه‌ای‌ها این شرایط را پایان راه می‌دانند. چون آن‌ها می‌دانند که تعداد خریداران و میزان پول آن‌ها محدود است و سرانجام زمانی می‌رسد که دیگر خریداری در این بازار باقی نمی‌ماند. خریدار باتجربه هم دلش می‌خواهد افزایش قیمت‌ها همواره اتفاق بیفتد. اما می‌داند که چنین امری نشدنی است. به همین دلیل قبل از آن‌که زمان موعود فرا برسد، سهام خود را می‌فروشد. این سهام‌داران باتجربه می‌دانند که هنوز خریدارانی هستند که بخواهند سهام آنان را بخرند. به همین دلیل اقدام به فروش می‌کنند و سود خود را ذخیره می‌کنند. پس از این‌که آخرین خریداران هم خریدهای خود را انجام بدهند، دیگر شاهد حرکت‌های مثبت قیمت نخواهیم بود. هر چه هست کاهش قیمت است.

درست در همین نقطه است که سرمایه‌گذاران عادی گیر می‌افتند. چرا که در موقع مناسب ریسک نکرده و دیر وارد بازار شده‌اند. حرفه‌ای‌ها هم که می‌دانستند خریداران بالاخره تمام می‌شوند، پیش از این اتفاق سهام خود را عرضه کرده‌اند. در نتیجه تمام این مسائل، قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کنند.

در این شرایط ممکن است فکر کنید که قیمت‌های پایین برای خریداران جذاب است. اما حقیقت این است که سهام‌داران می‌ترسند قیمت کمتر شود. آن‌ها توقع نداشتند ضرر کنند. بلکه به امید کسب سود بالا وارد این بازار شده بودند. چنین شرایطی قطعا موجب ترس و وحشت آن‌ها می‌شود.

در نتیجه عموم مردم سهام خود را می‌فروشند. همان‌طور که هنگام خرید دلایل متعددی می‌آوردند، برای فروش هم هزار و یک دلیل می‌آورند تا مبادا دیگران گمان کنند که آن‌ها از ترس دارند سهام خود را عرضه می‌کنند. اما خودشان بهتر از هرکسی می‌دانند که با بالاتر نرفتن قیمت‌ها، ترس به جان‌شان افتاده است. در نهایت تمام این مراحل طی می‌شود تا یک بازار سبز و صعودی، به یک بازار قرمز نزولی تبدیل شود.

جمع‌بندی

بازار گاوی و خرسی اصطلاحی است که معمولا از سوی تحلیلگران درباره شرایط بازار بیان می‌شود. بازار گاوی استعاره از بازار در حال رشد و بازار خرسی استعاره از بازار نزولی است. سرمایه‌گذاری افراد متاثر از شرایط بازار گاوی و خرسی است. در تشخیص گاوی یا خرسی بودن بازار نباید بازه‌های کوتاه‌مدت را در نظر گرفت و باید دیدی بلندمدت داشت تا بتوان این شرایط را به درستی تشخیص داد.