چه ریسک‌هایی سرمایهگذاری ما را تهدید می‌کنند؟
شاید مهم‌ترین مساله‌ای که پیش از هر سرمایهگذاری ذهن ما را به خود مشغول می‌کند، خطر از دست رفتن سرمایه باشد. ریسک بخش جدایی‌ناپذیر سرمایهگذاری است که می‌تواند در بسیاری از مواقع افراد را از این کار منصرف کند. اما شناخت ریسک و ارزیابی میزان خطری که سرمایه ما را تهدید می‌کند، می‌تواند به ما کمک کند که سرمایه‌گذاری‌های پرسودتر و کم‌ریسک‌تری انجام دهیم.
پیشینه ریسک در سرمایهگذاری به کجا برمی‌گردد؟
از همان زمانی که تمدن در میان بشر پدیدار شد، انسان همواره با متغیرها و خطرهای فراوانی روبه‌رو شده و خواهد شد. همیشه احتمال خطر و خسارت وجود دارد.
انسان‌های نخستین در مواجهه با مشکلات و مخاطرات طبیعی کم‌کم به نتایج خوبی رسیدند. آن‌ها دریافتند که با پیش‌بینی اتفاقات و وقایع ناخوشایند می‌توانند خود را برای شرایط دشوار و نامساعد آینده آماده کنند.
هر قدر که انسان بیشتر پیشرفت می‌کند، بیشتر به سراغ تصمیم‌های ریسک آفرین می‌رود. این طبیعت بشر است که گاهی با میل و اختیار تصمیم‌های پیچیده‌ای می‌گیرد و در انتظار اتفاقات خوب آینده می‌نشیند.
اگر بخواهیم در رفتار مالی ریسک را تعریف کنیم، باید بگوییم این اصطلاح به احتمال اختلاف میان بازده مورد انتظار ما از سرمایهگذاری و بازده واقعی اشاره دارد. این اختلاف می‌تواند مثبت و یا منفی باشد. هر چقدر که احتمال عدم موفقیت در سرمایهگذاری قوت می‌گیرد، به اصطلاح ریسک سرمایهگذاری هم بیشتر خواهد بود.
در سرمایهگذاری اصل ثابتی وجود دارد که بیان می‌کند سرمایهگذاران از خطر و ریسک فراری هستند. آن‌ها تمایل دارند به سمت سود و بازده مثبت حرکت کنند. به همین دلیل است که سرمایه‌‌گذارانی که چنین دیدگاه و نگرشی دارند، دارایی خود را در جایی که احتمال خطر و ریسک بیشتر است، سرمایهگذاری نمی‌کنند.
در واقع افراد ریسکگریز نمی‌خواهند وارد فرصت‌ها و زمینه‌هایی شوند که افق مشخصی در پیش چشم‌شان نمی‌گذارد. بر همین اساس می‌توان گفت که سرمایهگذاران ریسکگریز از ورود به طرح‌ها و فرصت‌های مخاطره‌آمیز اجتناب می‌کنند؛ مگر این‌که بازده مورد انتظار در این طرح‌ها زیاد باشد.
افراد از نظر پذیرش ریسک به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
افراد از دیدگاه پذیرش ریسک در بازارهای مالی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- افراد ریسکگریز: افرادی که در این دسته قرار دارند، رویکردهای محافظه‌کارانه و محتاطانه‌ای را در پیش می‌گیرند. فردی که از ریسک کردن فرار می‌کند، به دنبال بازده‌های مطمئن‌تر است. او تنها در بسترهایی سرمایه گذاری می‌کند که احتمال موفقیت در آن‌ها بسیار زیاد باشد.
- افراد ریسک پذیر: این گروه درست در مقابل گروه قبلی قرار دارد. افراد ریسک‌پذیر استراتژی و رویکردی جسورانه دارند. چنین افرادی با آغوش باز به استقبال ریسک می‌روند و می‌خواهند شانس خود را امتحان کنند.
- افراد خنثی نسبت به ریسک: چنین افرادی ارزش پولی را با ارزش اسمی آن برابر می‌دانند.
معیارهای اندازه‌گیری ریسک سرمایهگذاری
برای این‌که بتوانیم ریسک سرمایهگذاری را اندازه‌گیری کنیم، می‌توانیم از معیارهای متفاوتی استفاده کنیم. یکی از این معیارها انحراف معیار بازده تاریخی یا میانگین سرمایهگذاری است. زمانی که انحراف معیار بالا باشد، این امر به معنای زیاد بودن ریسک سرمایهگذاری است. شرکت‌های بسیاری وجود دارند که منابع مالی و هم‌چنین زمان خود را برای شناسایی ریسک‌های متفاوت به کار می‌گیرند. مدیران چنین مجموعه‌هایی می‌خواهند ریسک‌های موجود را ارزیابی و آن را مدیریت کنند.
موقعیت‌های مختلف در ریسک
موقعیت‌های مربوط به ریسک سرمایهگذاری که ممکن است برای افراد پیش بیاید، معمولا به دو دسته تقسیم می‌شود:
- ریسک واقعی
- ریسک سوداگرانه
ریسک خالص (Pure Risk)
در طی روز ممکن است خطرات و اتفاقات زیادی برای ما پیش بیاید؛ خطرهایی مانند تصادف یا انواع بلایای طبیعی. کنترل چنین مسائلی عمدتا از اختیار ما خارج است.
زمانی که چنین وقایعی رخ می‌دهد، نتیجه آن تنها خسارت و ضرر و زیان خواهد بود. چیزی که این دسته از ریسک‌ها را به ریسک خالص تبدیل می‌کند، این است که این خطرها همیشه زیان‌بار هستند و ۱۰۰ درصد پیامد منفی به دنبال دارند. البته می‌توان آن‌ها را بیمه کرد.
ریسک‌های سوداگرانه یا پویا
این نوع از ریسک‌ها را می‌توان در شرایط اقتصادی تخمین زد. نتیجه احتمالی چنین ریسک‌هایی می‌تواند مثبت یا منفی باشد. یعنی سود و زیان دو روی این سکه هستند.
سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی، بازی‌های بر مبنای شرط‌بندی و بازی‌های شانسی از مثال‌های این ربسک هستند. یعنی سرمایهگذاری در چنین بسترهایی با ریسک پویا همراه است. بر خلاف ریسک‌های واقعی که از اختیار ما خارج هستند، در این نوع از ریسک‌ها افراد می‌توانند با اختیار خود تصمیم بگیرند.
دو دسته اصلی ریسک در سرمایهگذاری
ریسک را می‌توان با توجه به معیارهای مختلف در دسته‌بندی‌های متفاوتی گنجاند. به صورت کلی می‌توان ریسک را به دو دسته ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیتماتیک تقسیم کرد.
ریسک سیستماتیک
چنین ریسکی به کل بازار برمی‌گردد. یعنی سرمایه‌‌گذارن نمی‌توانند از وقوع آن جلوگیری کنند. این ریسک‌ها قابل حذف نیستند و می‌توانند علاوه بر یک شرکت و یا صنعت خاص، کل بازار را در بر بگیرند.
این ریسک‌ها غیرقابل اجتناب هستند و نمی‌توان آن‌ها را پیش‌بینی کرد. به عنوان مثال سیاست‌های اقتصادی مانند نرخ تورم و شرایط سیاسی، بر سود سهام و ارزش سرمایه به میزان زیادی اثر می‌گذارند. سرمایه گذار در هیچ‌یک از این موارد بیان‌شده، دخالتی ندارد و ریسک سرمایهگذاری ناشی از عوامل غیرقابل کنترل است.
بیشتر بخوانید
ریسک غیرسیستماتیک
این ریسک‌ها در سطح یک شرکت یا یک صنعت خاص اتفاق می‌افتند. بر خلاف ریسک‌های سیتماتیک، این نوع از ریسک‌ها قابل حذف هستند و می‌توان از میزان و شدت آن‌ها کاست. به عنوان مثال فرض کنید یک شرکت به دلیل اشتباه در تصمیم‌گیری‌های کلان به مشکل برمی‌خورد. به همین دلیل ارزش سهام آن افت می‌کند.
سرمایه‌‌گذار می‌تواند وضعیت سهام این شرکت را بررسی کند و از سرمایهگذاری در آن بپرهیزد. به این ترتیب فرد می‌تواند ریسک سرمایه گذاری خود را کاهش دهد.
همان‌گونه که بیان کردیم، ریسک‌ها را می‌توان به طرق مختلف دسته‌بندی کرد. انواع دیگر تقسیم‌بندی ریسک‌ها را نیز می‌توانید در ادامه مشاهده کنید.
دسته بندی انواع دیگر ریسک سرمایه گذاری
ریسک نرخ سود (Interest Rate Risk)
در نظر بگیرید که دو گزینه برای سرمایهگذاری پیش روی شما قرار دارد. یکی خرید سهام با سود محتمل ۳۰ درصدی و دیگری خرید اوراق مشارکت با سود ثابت ۲۰ درصد.
اگر فرد ریسک پذیری باشید، قطعا ترجیح می‌دهید دارایی خود را در سهام سرمایهگذاری کنید. اما اگر بانک نرخ سود را به ۳۰ درصد برساند، فردی که اوراق مشارکت را خریده است، بدون متحمل شدن هیچ‌گونه ریسک سرمایهگذاری به چنین سودی دست پیدا می‌کند.
در واقع این ریسک زمانی اتفاق می‌افتد که نرخ سود تغییر می‌کند. به این ترتیب ارزش یک سرمایه گذاری دگرگون می‌شود. چنین ریسک‌هایی معمولا روی اوراق مشارکت و یا اوراق بدهی بیشتر تاثیر می‌گذارند.
ریسک تورم (Inflation Risk)
تصور کنید سهامی را خریداری کرده‌اید که توقع دارید تا پایان سال ۴۰ درصد سود نصیب شما کند. اگر نرخ تورم سالانه را برابر ۱۵ درصد در نظر بگیریم، انتظار آن را دارید که در پایان سال ۲۵ درصد سود کنید.
این بازدهی برای شما رضایت‌بخش و مطلوب است. اما اگر نرخ تورم به ۳۰ درصد برسد، ممکن است سود این سرمایهگذاری اصلا مناسب نباشد. به این نوع از ریسک سرمایهگذاری که بر اثر بالا رفتن نرخ تورم ایجاد می‌شود، ریسک تورم می‌گویند.
ریسک مالی (Financial Risk)
احتمال دارد سهام شرکتی را خریداری کرده باشید که میزان زیادی وام بانکی دریافت کرده باشد. این شرکت موظف است اصل وام و سود آن را در یک بازه زمانی مشخص به بانک پس بدهد. به همین دلیل، تعهدات مالی فراوانی برای شرکت ایجاد می‌شود. اگر شرکت مذکور قادر به بازپرداخت این مبلغ مشخص در سررسید مقرر نباشد، مشکلات مالی فراوانی برایش رقم خواهد خورد. به این ترتیب ریسک‌های مالی بسیاری متوجه سهام شرکت خواهد بود.
ریسک نقدشوندگی (Liquidity Risk)
قابلیت نقدشوندگی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که یک دارایی می‌تواند داشته باشد. منظور از نقدشوندگی آن است که دارایی به سرعت به پول تبدیل شود. این امر ریسک سرمایهگذاری را کاهش می‌دهد.
فرض کنید قصد فروش سهام خود را دارید. اما به دلیل آن‌که شرکت عملکرد مناسبی از خود نشان نداده است، هیچ خریداری حاضر نیست سهم شما را خریداری کند. در چنین حالتی شاهد بروز ریسک نقدشوندگی هستیم. در حقیقت هر چه سرعت خرید و فروش یک دارایی بیشتر باشد، ریسک نقدشوندگی نیز کمتر خواهد بود.
ریسک نرخ ارز (Currency Risk)
برخی از شرکت‌ها مواد مصرفی خود را از سایر کشورها وارد می‌کند. به این ترتیب زمانی که نرخ ارز بالا می‌رود، باید هزینه بیشتری را برای خرید مواد اولیه بپردازند. در نتیجه هزینه‌های شرکت‌های مذکور نیز زیاد می‌شود. نهایتا آن‌چه اتفاق می‌افتد، افت ارزش سهام این شرکت‌ها خواهد بود.
مدیریت دارایی و کنترل ریسک سرمایهگذاری
این مطلب را با همان ضرب‌المثل معروف به پایان می‌رسانیم که می‌گوید: تمام تخم‌مرغ‌های خود را در یک سبد نگذارید. بر همین اساس یکی از شیوه‌های کاهش ریسک سرمایهگذاری این است که سبد سهام خود را به صورت متنوع بچینید. یعنی به جای آن‌که در یک سهام سرمایه گذاری کنید، چندین سهام را از صنایع مختلف خرید کنید. به این ترتیب ریسک کلی سبد شما کمتر از مجموع ریسک هر یک از سهم‌ها خواهد بود.
ایجاد تنوع در پرتفوی، موجب می‌شود که با کنار هم گذاشتن دارایی‌های مختلف، ریسک سرمایهگذاری را کاهش دهیم. به این ترتیب می‌توانیم میزان ریسک غیرسیتماتیک را کم کنیم. برای تنوع دادن به سبد سهام، باید قادر به تحلیل ریسک باشید. هم‌چنین باید از دانش کافی نیز در این زمینه برخوردار باشید.
افرادی که دانش و زمان کافی ندارند، می‌توانند به شرکت‌های مدیریت دارایی مراجعه کنند. به این ترتیب با استفاده سرویس‌های مالی این شرکت‌ها، می‌توانند ریسک سرمایهگذاری را کم کنند و مدیریت آن را به دست افراد خبره بسپارند.
این شرکت‌ها ابتدا ریسک و میزان خطرپذیری سرمایه‌‌گذار را بررسی می‌کنند و سپس کار خود را شروع می‌کنند. به این منظور، کارشناسان و تحلیل‌گران علایق و سوابق سرمایهگذاری آن فرد را تجزیه و تحلیل می‌کنند. نهایتا به کمک مدل‌های علمی و تجربی، یک سبد سهام اختصاصی و منحصربه‌فرد برای آن شخص تهیه می‌کنند.
جمع‌بندی
ریسک از ابتدای زندگی بشر با او همراه بوده است. با پیچیده‌تر شدن زندگی انسان و ظهور سرمایهگذاری، ریسک این کار نیز به یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح در سرمایهگذاری تبدیل شده است.
ریسک از چندین دیدگاه قابل دسته‌بندی است اما اصلی‌ترین دسته‌بندی که برای ریسک بیان می‌شود، ریسک سیستماتیک و ریسک غیرسیستماتیک است. افراد نیز در مواجهه با ریسک رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهند و بر این اساس می‌توان آن‌ها را ریسکگریز، ریسک‌پذیر با خنثی دانست.
