وضعیت اشباع خرید و فروش؛ میل وافر برای خرید و فروش دارایی در بازار بورس

عرضه و تقاضا دو عامل مهم و غیرقابل انکار در بازار بورس است. این دو فاکتور یکی از عواملی هستند که تحرکات قیمتی در بازار بورس را رقم می‌زنند. اما زمانی تعادل میان عرضه و تقاضا به هم می‌خورد. بعضی وقت‌ها سهمی آن‌قدر مورد توجه قرار می‌گیرد که قیمتش از ارزش ذاتی‌اش بسیار بیشتر می‌شود. بعضی مواقع هم شرایط برعکس است. این دو مسئله وضعیت اشباع خرید و فروش در بورس را نشان می‌دهند که می‌تواند اطلاعات مهمی به معامله‌گران بدهد. اما چطور می‌توان این شرایط را تحلیل و بررسی کرد؟ یکی از مهم‌ترین کاربردهای اندیکاتورها، تشخیص ناحیه اشباع خرید و فروش است که در این مطلب به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

• وضعیت اشباع خرید (Overbought) چیست؟
• روش‌های تشخیص اشباع خرید
• وضعیت اشباع فروش (Oversold) چیست؟
• روش‌های تشخیص اشباع فروش
• شرایط تشخیص اشباع خرید و فروش با در نظر گرفتن RSI، MFI‌ و استوکاستیک
• فیلترنویسی اشباع خرید و فروش RSI
• نکاتی در مورد وضعیت اشباع خرید و فروش
• جمع‌بندی

وضعیت اشباع خرید (Overbought) چیست؟

اشباع خرید (Overbought) وضعیتی است که در آن سطح کنونی قیمت دارایی، بالاتر از ارزش ذاتی آن است. در واقع اشباع خرید منعکس‌کننده رفتار اخیر قیمت سهم است که در کوتاه‌مدت اتفاق می‌افتد. با مشاهده ورود به ناحیه اشباع خرید معامله‌گران انتظار دارند که شاهد اصلاح قیمتی در روزهای آینده باشند.

معمولا زمانی که تاریخچه قیمت سهام را به کمک تحلیل تکنیکال بررسی می‌کنیم، می‌توانیم به وضعیت اشباع پی ببریم. البته می‌توان از تحلیل بنیادی نیز به این منظور استفاده کرد. به عنوان یک قانون کلی، زمانی که سهم در وضعیت اشباع خرید قرار می‌گیرد، می‌توان به چشم یک گزینه مناسب برای فروش به آن نگاه کرد؛‌ اما نه تحت هر شرایطی.

مواقعی که سهم با قدرت زیاد رو به بالا حرکت می‌کند و تحلیل تکنیکال به ما می‌گوید که منتظر بمانیم تا اصلاحی رخ دهد، درمی‌یابیم که در ناحیه اشباع خرید هستیم. روند صعودی سهم می‌تواند به دلایل مختلفی مانند اخبار مثبت در داخل شرکت، صنعت و یا حتی کل بازار باشد.

زمانی که خریداران فشار زیادی را برای خرید دارایی وارد می‌کنند، قیمت سهم افزایش پیدا می‌کند. این قیمت تا جایی بالا می‌رود که از سطح انتظار معامله‌گران نیز می‌گذرد.

بسیاری از تریدرها از این شرایط با عنوان اشباع خرید یاد می‌کنند و انتظار دارند قیمت به زودی برگردد. همین مسئله موجب فروش دارایی از جانب آن‌ها خواهد شد.

روش‌های تشخیص اشباع خرید

وضعیت اشباع خرید را می‌توان به کمک روش‌های زیر تشخیص داد:

• تشخیص با کمک تحلیل تکنیکال
  • اندیکاتور RSI و باند بولینگر
• تشخیص با کمک تحلیل بنیادی

اشباع خرید به کمک تحلیل تکنیکال

به طور کلی اندیکاتورها به کمک تحلیل‌گران تکنیکال می‌آیند تا آن‌ها را از وضعیت اشباع خرید سهام مطلع کنند. این اندیکاتورها برای این کار قیمت، حجم و مومنتوم اخیر سهام را بررسی می‌کنند. به این ترتیب معامله‌گران می‌توانند سهامی را که بیش از حد ارزش‌گذاری شده‌اند شناسایی کنند. در صورتی که به تحلیل تکنیکال مسلط باشید، می‌توانید با ترکیب چندین اندیکاتور از میان انبوه اندیکاتورها، روش‌های شخصی تشخیص اشباع خرید و فروش خودتون رو به وجود بیاورید. با این حال یکی از محبوب‌ترین ترکیب‌های رایج در تحلیل تکنیکال برای تشخیص اشباع خرید، اندیکاتور RSI و باند بولینگر است.

پیدا کردن ناحیه اشباع خرید به کمک اندیکاتور RSI و باند بولینگر

در تحلیل تکنیکال به منظور یافتن نقاط اشباع خرید باید محاسبات پیچیده‌ای انجام شود. اما اندیکاتورها کار را آسان کرده‌اند و به کمک آن‌ها می‌توان به راحتی وضعیت اشباع را شناسایی کرد. یکی از این ابزارها اسیلاتور استوکاستیک است که با بررسی حرکت‌های اخیر قیمت، تغییرات احتمالی مومنتوم و روند را در سهم شناسایی می‌کند.

با گذشت زمان این اسیلاتور خود مبنای ساخت اندیکاتور دیگری شد که می‌تواند معامله‌گران را از وضعیت اشباع خرید و فروش مطلع کند. این اندیکاتور RSI نام دارد. بسیاری معتقدند که RSI بهترین اندیکاتور تشخیص اشباع خرید و فروش است. اگر RSI به ناحیه بالای ۷۰برسد، از ورود سهم به ناحیه اشباع خرید خبر می‌دهد و مدتی دیگر اصلاحی در سهم شاهد خواهیم بود. البته این فقط یک سیگنال است که به تایید نیاز دارد. برای تایید این سیگنال می‌توان از کانال‌های اندیکاتور باند بولینگر استفاده کرد. اگر RSI‌ به بالای ناحیه ۷۰ وارد شود و قیمت به باند بالای بولینگر برخورد کند،‌ معامله‌گران با اطمینان بیشتری منتظر اصلاح و کاهش قیمت سهم هستند.

در تصویر زیر می‌توانید نمونه‌ای را مشاهده کنید که در آن RSI در ناحیه بالای ۷۰ قرار گرفته است که نشان از وضعیت اشباع خرید دارد.

در این تصویر می‌بینید در شرایطی که قیمت در ناحیه اشباع فروش قرار دارد، در ماه اکتبر افزایش پیدا کرده است. این شرایط درست در زمان اشباع خرید نیز اتفاق می‌افتد که در ماه فوریه می‌توانید روی نمودار آن را ببینید. در این نقطه سهم یک اصلاح را تجربه خواهد کرد.

البته با ورود اندیکاتور استوکاستیک به ناحیه ۸۰ نیز می‌توان از وضعیت اشباع خرید مطلع شد.

اشباع خرید به کمک تحلیل بنیادی

در تحلیل بنیادی برای پی بردن به وضعیت اشباع خرید باید به ارزش سهام دقت کرد. شاخص استاندارد برای دستیابی به ارزش سهام، همان نسبت قیمت به درآمد یا P/E است. تحلیل‌گران به منظور اطلاع از قیمت مناسب یک سهم، به سراغ گزارش‌ها یا برآوردهای درآمدی آن شرکت می‌روند. سپس به بررسی P/E و مقایسه آن با شاخص مربوط به صنعت می‌پردازند. اگر P/E بزرگ‌تر از این شاخص باشد، معامله‌گران به دلیل ارزش‌گذاری بیش از حد از خرید چنین سهمی چشم‌پوشی می‌کنند. در این تحلیل از فاکتورهای اقتصاد کلان و صنعت به منظور تعیین قیمت مناسب سهام استفاده می‌شود.

وضعیت اشباع فروش (Oversold) چیست؟

مواردی که در خصوص اشباع خرید بیان کردیم، در شرایطی معکوس منجر به وضعیت اشباع فروش (Oversold) خواهد شد. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که سهم در قیمتی پایین‌تر از ارزش ذاتی‌اش معامله شود. در این مواقع باید منتظر بود که سهم به قیمت‌های بالا برسد.

البته دقت کنید که امکان دارد که سهم تا مدت‌ها در وضعیت اشباع فروش بماند. یعنی نمی‌توان با مشاهده ورود سهم به ناحیه اشباع فروش به افزایش سریع قیمت استناد کرد. درست مانند وضعیت اشباع خرید، اشباع فروش را نیز می‌توان به کمک اندیکاتورها و البته تحلیل‌های تکنیکال و بنیادی شناسایی کرد. اندیکاتورهای موجود می‌توانند با سنجش قیمت فعلی دارایی نسبت به قیمت‌های قبلی، این مسئله را بررسی کنند.

روش‌های تشخیص اشباع فروش

وضعیت اشباع فروش در تحلیل بنیادی نشان از معامله دارایی در قیمتی پایین‌تر از ارزش ذاتی آن است. در سمت دیگر تحلیل‌گران تکنیکال به کمک اندیکاتورها اشباع فروش را مشخص می‌کنند. البته هر دو شیوه کارآمد است و با توجه به روش تحلیل می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.

• تشخیص با کمک تحلیل تکنیکال
• تشخیص با کمک تحلیل بنیادی

اشباع فروش به کمک تحلیل تکنیکال و اندیکاتورها

اندیکاتور RSI همان‌گونه که وضعیت اشباع خرید را نشان می‌دهد، اشباع فروش را نیز شناسایی می‌کند. این اندیکاتور کاری به داده‌های بنیادی ندارد و تنها به مقایسه تاریخچه قیمت‌ها می‌پردازد.

با سقوط خط اندیکاتور به ناحیه زیر ۳۰، سیگنال اشباع فروش صادر می‌شود. این مسئله نشان می‌دهد که سهم در قیمتی پایین‌تر از یک سوم محدوده قیمتی اخیر خود معامله می‌شود.

در چنین شرایطی معامله‌گران با مشاهده نشانه‌هایی از افزایش قیمت سهام، می‌توانند اقدامات مناسبی را انجام دهند. باز هم تاکید می‌کنیم که نباید بلافاصله با مشاهده این اتفاق اقدام به خرید دارایی کرد. بلکه این شرایط می‌تواند که مدت‌های طولانی ادامه پیدا کند تا در نهایت به آغاز روند صعودی نزدیک شویم.

زمانی که اندیکاتور RSI خط ۳۰ را رو بالا بشکند، خرید منطقی و مطلوب به نظر می‌رسد.

کانال‌های قیمت باند بولینگر نیز ابزار دیگری هستند که برای شناسایی وضعیت اشباع فروش مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخورد نمودار قیمت به باند پایینی حکایت از ورود سهم به ناحیه اشباع فروش دارد. در چنین شرایطی لازم است معامله‌گران صبر کنند تا پس از شروع افزایش قیمت اقدام به خرید دارایی کنند.

تصویر زیر شناسایی وضعیت اشباع فروش را به کمک اندیکاتور RSI و هم‌چنین P/E نشان می‌دهد.

تشخیص اشباع فروش را علاوه بر RSI به کمک استوکاستیک نیز می‌توان انجام داد. قرار گرفتن این اندیکاتور در سطح ۲۰، این مسئله را نشان می‌دهد.

اشباع فروش به کمک تحلیل بنیادی

در دید تحلیل‌گران بنیادی وضعیت اشباع فروش زمانی رخ می‌دهد که سرمایه‌گذاران از معامله یک دارایی به قیمتی زیر ارزش ذاتی‌اش پی ببرند. این مسئله خبرهای ناخوشایندی را از شرکت بیان می‌کند و هم‌چنین ممکن است از ضعف روند پیشرفت شرکت و عدم تمایل سرمایه‌گذاران به صنعت مذکور یا به طور کلی بازار سرمایه خبر بدهد.

مجددا در اینجا نیز نسبت قیمت به درآمد مهم است. چنان‌چه P/E سهامی خاص از متوسط P/E صنعت کمتر شود یا به زیر دامنه تاریخی سهم برسد، این احتمال تقویت می‌شود که سرمایه‌گذاران به سراغ آن سهم بروند و به صورت بلندمدت روی آن سرمایه‌گذاری کنند.

مثلا در نظر بگیرید P/E سهمی در طول زمان بین ۱۰ تا ۱۵ بوده است و ناگهان این میزان به پنج رسیده است. این مسئله سیگنالی ارائه می‌کند که به سرمایه‌گذاران می‌گوید به بنیان‌های شرکت نگاهی جامع‌ و دقیق بیندازند. اگر هم‌چنان بتوان از قوت و قدرت شرکت مطمئن بود، این شرایط موجب می‌شود به سهم مذکور به چشم یک گزینه مطلوب نگاه کنند. البته لازم است تجزیه و تحلیل‌های بیشتری انجام شود. نمی‌توان تنها با استناد بر یک فاکتور دست به سرمایه‌گذاری زد.

نکته

• اندیکاتور CCI نیز با مقایسه قیمت فعلی با قیمتی متوسط در بازه زمانی مشخص، به بررسی وضعیت اشباع خرید و فروش می‌پردازد. زمانی که اندیکاتور در نواحی خارج از محدوده ۱۰۰+ و ۱۰۰- قرار می‌گیرد، می‌توان از قدرت یا ضعف شدید در روند قیمت مطلع شد و وضعیت اشباع خرید یا فروش را شناسایی کرد.

• اشباع خرید یا فروش به منزله ورود به سهم یا خروج از آن نیست. بلکه صرفا هشداری است که معامله‌گران را آگاه می‌کند تا قیمت را با دقت بیشتری بررسی کند. در موارد بسیباری پس از شناسایی ورود سهم به ناحیه اشباع فروش، هم‌چنان افت قیمت ادامه پیدا می‌کند. به همین دلیل است که باید منتظر علایم حرکت قیمت ماند و سپس دست به اقدام مناسب زد.

شرایط تشخیص اشباع خرید و فروش با در نظر گرفتن RSI، MFI‌ و استوکاستیک

اگر بخواهیم به طور خلاصه از وضعیت اشباع خرید و فروش توسط این سه اندیکاتور مطلع شویم باید این شرایط به صورت هم‌زمان در سهم برقرار باشد:

نام اندیکاتور‍	شرط اشباع خرید	شرط اشباع فروش
RSI	بیشتر از ۷۰	کمتر از ۳۰
MFI (شاخص جریان نقدینگی)	بیشتر از ۸۰	کمتر از ۲۰
استوکاستیک	بیشتر از ۸۰	کمتر از ۲۰

در هنگام اشباع خرید، رفتارهای هیجانی زیادی در بازار به چشم می‌خورد. یعنی هم ممکن است قیمت سهم به یک‌باره بریزد و هم به یک‌باره صعود کند. پس این موقعیت، شرایطی ریسکی را رقم می‌زند.

در اشباع فروش این هیجانات کمتر به چشم می‌خورد و ریسک کمتری در سهم وجود دارد. به همین خاطر بهتر است که این سهام را در واچ لیست خود داشته باشیم تا با مشاهده تحرکات قیمتی موقعیت‌های مناسبی را به دست آوریم.

فیلترنویسی اشباع خرید و فروش RSI

با توضیحاتی که ارائه شد اکنون می‌دانیم که اعداد ۳۰ و ۷۰ اعداد کلیدی در این اندیکاتور هستند. پس کافی است یک متغیر تعریف کنیم که اگر RSI‌ با این مقادیر مساوی باشد، می‌تواند وضعیت اشباع خرید یا فروش را نشان دهد. به طور کلی ممکن است به دنبال سهامی باشیم که در اندیکاتور RSI‌ مقدار مشخصی داشته باشند. باید متغیری تعریف کنیم و عدد سطح مورد نظر را به آن بدهیم تا بتوانیم سهامی را بیابیم که با معیارهای ما هم‌خوانی دارند. به این ترتیب می‌توانیم به آسانی بازار را رصد کنیم.

کد فیلتر اشباع خرید و فروش با RSI

برای استفاده از این کد ابتدا به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به آدرس www.tsetmc.com مراجعه کنید. سپس روی گزینه دیده‌بان کلیک کنید و به سربرگ قالب نمایش بروید و گزینه جدول + فیلدهای کاربر را در حالت انتخاب قرار دهید.

سپس گزینه‌ی فیلتر را انتخاب کنید:

و سپس رو فیلتر جدید بزنید:

سپس روی فیلتری که ساخته‌اید کلیک کنید. با چنین صفحه‌ای مواجه می‌شوید:

حال همه‌ شرایط فراهم است تا کد زیر را در قسمت مربوط به فیلترنویسی (کادر قرمز) وارد کنید. بعد کپی کد، روی گزینه ثبت کلیک کنید.

true==function()
{

var CalculateRSI =function(period){

var len=20;

for (var i = 0; i < len ; i++) { var rec=[ih][len-1-i]; var change=rec.PClosing-rec.PriceYesterday; if (change> 0) {
rec.gain=change;
rec.loss=0;
}
else
{
rec.gain=0;
rec.loss=-change;
}
}

// Calculate first "average gain" and "average loss"
var gainSum=0;
var lossSum=0;

for (var i = 0; i < period; i++) {
var rec=[ih][len-1-i];
gainSum += rec.gain;
lossSum += rec.loss;
}

var averageGain=gainSum /period;
var averageLoss=lossSum / period;

// Calculate subsequent "average gain" and "average loss" values
for (var i = period + 1; i < len; i++) {
var rec=[ih][len-1-i];

averageGain=(averageGain* (period - 1) + rec.gain) / period;
averageLoss=(averageLoss* (period - 1) + rec. loss)/ period;

rec.averageGain=averageGain;
rec.averageLoss=averageLoss;
}

// Calculate RSI
var RS = 0; // Relative strength
var RSIndex = 0; // Relative strength index

for (var i = period + 1; i < len; i++) { var rec=[ih][len-1-i]; RS = rec.averageGain/ rec.averageLoss; RSIndex = 100 - 100 / (1 + RS); rec.rsi=RSIndex; } }; if(typeof [ih][0].rsi=="undefined") CalculateRSI(14); (cfield0)=Math.floor([ih][0].rsi); if( [ih][0].rsi>80 || [ih][0].rsi<20)
return true;
else
return false;

}()

با اجرای این کد، نمادهایی نمایش داده می‌شود که RSI آن‌ها بالای ۸۰ یا زیر ۲۰ است.

نکاتی در مورد وضعیت اشباع خرید و فروش

باید تاکید کنیم که به محض رسیدن اندیکاتور RSI به ناحیه اشباع خرید یا فروش نباید بالافاصله وارد معامله شد؛ لازم است پیش از آن شرایط و روند بازار را نیز در نظر گرفت.

در روندهای صعودی ممکن است RSI به سطح اشباع خرید برسد ولی باز هم قیمت دارایی بیشتر و بیشتر شود. چون روند صعودی آن‌قدر قدرت دارد که سهم  را با خود هم‌جهت می‌کند و بعد از اصلاح‌های جزئی باز هم شاهد ادامه حرکت صعودی هستیم. بارها این اتفاق را در بازار بورس ایران نیز مشاهده کرده‌ایم. این وضعیت در روندهای نزولی و اشباع فروش نیز صادق است.

پس می‌توان گفت رسیدن اندیکاتور RSI به سطوح اشباع خرید و فروش در روندهای خنثی منطقی‌تر است چرا که در  روندهای خنثی قدرت بازار آن‌قدر نیست که بتواند برای جهت حرکت سهم تصمیمی بگیرید.

جمع‌بندی

در برخی شرایط اتفاقاتی رخ می‌دهد که ممکن است یک سهم در قیمتی بالاتر از ارزش ذاتی‌اش معامله شود. این قیمت چنان بالا می‌رود که دیگر جایی برای رشد پیدا نمی‌کند. این شرایط وضعیت اشباع خرید را رقم می‌زند. یعنی بدون آن‌ که خبری از اصلاح باشد، شاهد حرکات صعودی هستیم. در همین نقطه است که باید منتظر اصلاح و برگشت قیمت باشیم (هرچند ممکن است این مرحله مدتی طول بکشد.). گاهی نیز سهامی در قیمتی پایین‌تر از ارزش ذاتی‌اش معامله می‌شود که به منزله وضعیت اشباع فروش تلقی می‌شود. در این شرایط، تعداد خریداران کم است و عرضه بیشتر از تقاضا است و فروش دارایی به صورت افراطی و هیجانی صورت می‌گیرد. برای آگاهی از این شرایط، معامله‌گران به تحلیل تکنیکال و بنیادی و سایر ابزار روی می‌آورند. علاوه بر تشخیص اشباع خرید و فروش با RSI، می‌توان از اندیکاتور باند بولینگر به منظور تایید سیگنال استفاده کرد. با بررسی نسبت قیمت به درآمد هم می‌توان این نواحی را پیدا کرد و اقدامات لازم را انجام داد. هم‌چنین می‌توان به کمک فیلترنویسی، کدی نوشت که بتواند در هر زمان سهامی را که در ناحیه اشباع خرید یا فروش قرار دارند، پیدا کند.