درسی که باید از بورس ونزوئلا گرفت

شاید تصور این مسئله که شاخص بورس در یک روز ۹۹ درصد سقوط کند برای سهامداران وحشتناک باشد اما در این مقاله می‌خواهیم به بررسی بورس ونزوئلا بپردازیم که چنین تجربه‌ای را در تاریخ ۶ نومبر ۲۰۱۸ پشت سر گذاشت و شاخص بورسش در یک روز ۹۹ درصد افت کرد اما پس از آن ۶۳ هزار و ۸۶۵ درصد صعود داشت.

پدیده ابرتورم در ونزوئلا

ونزوئلا کشوری واقع در آمریکای جنوبی است که طی سالیان گذشته، فساد و سیاست‌های شکست خورده دولت آن، اقتصاد این کشور را به فروپاشی کشانده؛ مساله‌ای که باعث تخریب زیرساخت‌ها و فقر میلیون‌ها ونزوئلایی شده است.

پس از سال‌ها مشکلات اقتصادی، در این کشور ابرتورم به مرحله‌ای ویرانگر و تکان دهنده رسیده؛ به نحوی که بر اساس آمارها، تورم در این کشور در سال ۲۰۱۹ به رقم باور نکردنی ۱۰ میلیون درصد رسیده است.

روزگاری ونزوئلا یک کشور ثروتمند و غنی از نظر منابع نفتی بود. زمانی که قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ با کاهش شدید مواجه شد، ارزش پول ملی این کشور نیز به شدت سقوط پیدا کرد. هم چنین صادرات و واردات کالاها در کشور ونزوئلا کاهش چشمگیری داشت.

 ونزوئلا که بیشترین ذخایر نفتی کشف شده در جهان را داراست، اکنون شاهد تبدیل شدن بولیوار (واحد پولی ونزوئلا) به یک تکه کاغذ بی‌ارزش است.

در اوت ۲۰۱۸، نیکلاس مادورو، رییس جمهور ونزوئلا واحد پول کشور را از نو ارزش گذاری کرد و ۵ صفر از آن را حذف کرد. اکنون نزدیک به دو سال از این اقدام سپری شده و تغییر چهره و جراحی پلاستیک واحد پولی ونزوئلا هیچ کمکی به اقتصاد در حال سقوط این کشور نکرده است.

هوگو چاوز، رئیس جمهور پیشین ونزوئلا تا حدودی توانسته بود بر برخی از بحران‌های اقتصادی غلبه کند و به ثبات نسبی  برسد. او در دوران ریاست جمهوری خود سیاست خارجی خود را بر پایه دیپلماسی نفتی قرار داد. او در سال ۲۰۰۷ پیشنهادی ارائه کرد که طبق آن برخی از کشورهای آمریکای جنوبی و آمریکای لاتین این امکان را می‌یافتند که بهای ۴۰ درصد از نفت خریداری شده از ونزوئلا را برای ۲۵ سال، با سود تنها یک درصد عقب بیندازند. منتقدان چاوز او را متهم کردند که از ثروت نفتی کشور برای گسترش نفوذ سیاسی خود و دولت کوبا در سراسر منطقه استفاده می‌کند.

چاوز میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی ونزوئلا را در کشورهای دیگر آمریکای لاتین سرمایه‌گذاری یا صرف کمک به بازپرداخت بدهی کشورهایی چون آرژانتین و برزیل کرد. با این وجود چاوز از طریق افزایش قیمت نفت و ایجاد اتحاد سیاسی در میان کشورهای آمریکای جنوبی و روابط مستحکم با کشورهای فرامنطقه‌ای همچون ایران، روسیه، چین و ترکیه توانست برای مدت کوتاهی ثبات نسبی را در اقتصاد کشورش حاکم کند.

ماجرای سقوط شاخص

شاخص بورس هر کشور خلاصه‌ای از وضعیت اقتصادی آن کشور را نشان می‌دهد؛ به طوری که با رشد شاخص بورس، باید انتظار رشد اقتصادی در آن کشور را داشته باشیم. اما این موضوع برای کشورهای تورم‌زا صدق نمی‌کند. در واقع در این شرایط، بازار بورس تبدیل به بازاری می‌شود که سعی می‌کند ارزش پول را در برابر تورم حفظ کند و این رشدهای تورم‌زا، هیچ رفاهی برای اقتصاد کشورهای تورمی به ارمغان نیاورده است.

 به طور کلی در شرایط تورمی، قیمت اسمی سهام افزایش می‌یابد و گاهی ممکن است از ارزش واقعی سهام نیز بیشتر شود. دلیل این امر جو روانی موجود در بازار سرمایه و تورم بالای کشور است.

در سال  ۱۸۰۵ میلادی، بازار سهام در ونزوئلا تأسیس شد. در آن زمان که امپراتوری اسپانیا حاکمیت این کشور را بر عهده داشت، امور مبادلات سهام در تجارت خانه‌ای که توسط « دون برونو آباسولو » پایه‌گذاری شده بود، انجام می‌شد.

بورس اوراق بهادار کاراکاس اما برای اولین بار در سال ۱۹۴۷ به ثبت رسید. نمادهای قابل معامله در بورس در سال ۲۰۱۸، ۱۵ نماد و در سال ۲۰۲۰، به ۳۲ نماد رسیده است. تقریبا تمام نمادهای قابل معامله در این بورس، شرکت‌ها و بانک‌های دولتی و نیمه دولتی هستند که فعلاً در بحران اقتصادی این کشور زنده مانده‌اند.

در کشور ونزوئلا میان افزایش نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی و نوسان بورس همبستگی بالایی را می‌توان مشاهده کرد.

به عنوان مثال، در پایان سال ۲۰۱۷ میلادی رقم شاخص بورس کاراکاس ۱۲۶۳ واحد بود، در حالی که نرخ تورم ۱۲ ماه منتهی به دسامبر ۲۰۱۷ در این کشور ۸۶۲ درصد تخمین زده می‌شد و هر دلار نیز ۱۱۱ هزار و ۴۱۳ بولیوار قوی معامله می‌شد.

در ۲۱ اوت، پس از ورود بولیوار با ثبات به بازار، شاخص بورس به ۳۳۷ هزار و ۱۳۳ واحد رسید. در روز دوم نوامبر سال ۲۰۱۸ شاخص بورس در ونزوئلا به ۵۰۴ هزار و ۸۳۵ واحد رسید که رکوردی بی‌سابقه در تاریخ بازارهای مالی این کشور محسوب می‌شد که به معنای رشد ۳۹ هزار و ۸۷۱ درصدی شاخص بورس از ابتدای سال ۲۰۱۸ بود.

در همین زمان مجلس ملی ونزوئلا که تحت کنترل مخالفان مادورو بود، نرخ تورم این کشور را در ۱۲ ماه منتهی به نوامبر ۲۰۱۸ یک میلیون و ۳۰۰ هزار درصد اعلام کرد.

در روز معاملاتی پس از اعلام این آمار، یعنی ۶ نوامبر، شاخص بورس کاراکاس ۹۹/ ۹۹ درصد که برابر با ۵۰۴ هزار و ۳۲۸ واحد بود، سقوط کرد و شاخص کل بازار عدد ۵۰۷ واحد را نشان داد.  این سقوط به علت واکنش بازار به نرخ تورم حیرت‌انگیز حذف صفر از پول ملی و تزریق دیوانه‌وار نقدینگی از بانک مرکزی به بازار بود.

دولت با حذف ۵ صفر از پول ملی، واحد پولی را  به «بولیوار با ثبات» تغییر داد و هر بولیوار با ثبات برابر با ۱۰۰ هزار «بولیوار قوی» اعلام شد. گرچه این راه حل موثر واقع نشد و نتوانست مشکلات فزاینده این کشور را حل کند.

در واقع می‌توان گفت، بازار سهام کاراکاس به عنوان نوعی بانک تورمی عمل کرد؛ به طوری که اقلیتی از فعالان بازار از آن برای تبدیل پول نقد به دارایی‌های واقعی و تلاش برای حفظ حداقل بخشی از ارزش آن استفاده می‌کنند.

به عبارت دیگر می‌توان گفت رشد عددی شاخص بورس در ونزوئلا بیشتر به دلیل تورم و رکود فزاینده است که بر اقتصاد این کشور حاکم است. به عبارتی دیگر می‌توان گفت دلیل عمده رشد عددی شاخص بورس در ونزوئلا، ابرتورم و رکود فزاینده‌ای است که بر اقتصاد این کشور حاکم است.

پسا سقوط

بورس کاراکاس پس از سقوط در سال ۲۰۱۸ بار دیگر روند رشد خود را در پیش گرفت و سرمایه‌های باقی مانده در بازار که به دلار آمریکا، یورو، رئال برزیل یا رمز ارزهایی مانند پترو (رمز ارز پشتیبانی شده توسط دولت ونزوئلا) و بیت‌کوین تبدیل نشده بودند به سوی بورس روانه شدند.

گرچه در ابتدا حذف ۵ صفر از پول ملی باعث رشد تاریخی در میزان عددی شاخص بازار شد، با نخستین آمار از تورم ونزوئلا خود را به مقدار همان ۵ صفر تعدیل کرد. بازار پس از سقوط ۶ نوامبر تا روز ۲۸ دسامبر (۵۲ روز) که معاملات سال ۲۰۱۸ به پایان رسید، بار دیگر ۲۱۶ درصد رشد کرد.

در واقع شاخص بازار سرمایه در کاراکاس از زمان سقوط ۹۹ درصدی خود در تاریخ ۶ نوامبر ۲۰۱۸ تا ۲۰ ژوئیه ۲۰۲۰ (حدود ۲۱ ماه) توانسته ۶۳ هزار و ۸۶۵ درصد افزایش پیدا کند.

اما نکته مهم اینجاست که این رقم نشانگر هیچ چیز مثبتی در بازار نیست، میزان رشد شاخص بورس (تعدیل شده با تورم) از ابتدای سال جاری میلادی تاکنون عددی منفی خواهد بود. طبق آمار بانک مرکزی ونزوئلا نرخ تورم ۱۲ ماه منتهی به مه ۲۰۲۰ برابر با ۲۲۹۶ درصد بوده است.

مرگ افسانه

برخی معتقدند که بزرگ‌تر شدن بورس لزوما به معنای رشد اقتصادی، رونق بازارها، اعتماد و سوددهی کسب و کارها و مسائلی از این دست است، در حالی ‌که تجربه ونزوئلا دقیقا عکس این مساله را نشان می‌دهد.

بورس در شرایطی رکوردهای صعودی را برای خود ثبت کرده که علاوه بر اینکه بسیاری از شرکت‌ها در حال ورشکستگی و تعطیلی بودند، براساس آمار بانک مرکزی ونزوئلا نرخ تولید ناخالص ملی سالانه این کشور از سال ۲۰۱۴ تاکنون دائما منفی بوده است.

مطابق آمار صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی این کشور در سال ۲۰۱۹ میلادی برابر با منفی ۳۵ درصد بوده است و در همین بازه زمانی شاخص بورس این کشور ۵ هزار و ۵۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است. به عبارتی دیگر، درست همزمان با کوچک‌تر شدن ۳۵ درصدی اقتصاد این کشور، بورس کاراکاس به شکل افسارگسیخته‌ای بزرگ‌تر شده است.

مهم‌ترین نتیجه‌ای که از تجربه ونزوئلا می‌توان گرفت، این است که با تکیه بر بازار سرمایه، تزریق گسترده نقدینگی بدون پشتوانه و حذف صفر نمی‌توان پدیده‌هایی چون تورم، رکود اقتصادی، تحریم‌های شدید اقتصادی و بحران نقدینگی را ریشه کن کرد. در چنین شرایطی اساسا رشد بورس خود می‌تواند سیگنالی جدی از انتظارات تورمی، بی‌ارزش شدن پول ملی و نابودی بخش واقعی اقتصاد و تولید باشد.