اثر برجام بر نفت ایران؛ احیای توافق هسته‌ای چه معنایی را به دنبال دارد؟
مذاکرات برجام و احیای توافق هسته‌ای ایران، هم‌چنان مبهم است. اما این مسئله از آن جهت برای بازار جهانی نفت اهمیت دارد که احیای برجام می‌تواند بر صادرات نفت ایران به بازارهای جهانی اثر بگذارد. در صورتی که این اتفاق رخ دهد، ایران می‌تواند اوپک را برای تامین ذخایر مازاد، امیدوار کند. این مقاله از توان تحلیل نگاهی به وضعیت صادرات نفت ایران در صورت احیای توافق هسته‌ای دارد و گمانه‌زنی‌های کارشناسان را در این زمینه بررسی می‌کند.
دیدگاه رئیس اوپک
مخاطرات بازارهای جهانی نفت در سال جاری، هم‌چنان پابرجاست. هیثم الغیس (Haitham Al-Ghais) رئیس جدید اوپک تقاضا را انعطاف‌پذیر می‌بیند و هم‌چنان مشکل کمبود ظرفیت مازاد تولید را مبحثی جدی می‌داند که می‌تواند وضعیت خطرناکی را رقم بزند. او معتقد است نگرانی‌هایی که بابت کاهش تقاضا در چین و سایر نقاط جهان وجود داشت و کاهش ۱۶ درصدی بهای نفت را در ماه جاری رقم زد، اغراق‌آمیز بوده است. کمبود عرضه مازاد مشکل مهمی است که او همواره به آن اشاره دارد.
آنچه از ظواهر پیداست این است که در میانه‌ی رشد کند اقتصاد چین و کاهش رانندگی در فصل تعطیلات آمریکا، قیمت نفت کم شد و تقاضا نیز کاهش یافت. اما آنچه رئیس اوپک می‌بینید این است که تقاضای جهانی هم‌زمان با اتمام قرنطیه چین، افزایش پیدا خواهد شد. در آن زمان است که کمبود ذخایر مازاد خودنمایی می‌کند.
کاهش قیمت نفت در این هفته، با نشانه‌هایی که از احتمال احیای توافق هسته‌ای خبر می‌داد، تشدید شد. احیای مجدد برجام می‌تواند اثر تحریم‌های آمریکا را بر تجارت نفت ایران کمرنگ کند. آژانس بین‌المللی انرژی تخمین می‌زند که طی شش ماه بعد از توافق، تهران می‌تواند تولید خود را حدود ۱.۳ میلیون بشکه نفت در روز افزایش دهد. هم‌چنین می‌تواند تا قبل از انتهای سال، این رقم را به میزان صدها هزار بشکه نفت در روز افزایش بدهد تا بلکه مرهمی باشد بر جراحت ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین.
بنا بر حرف‌های رئیس اوپک، رونق تقاضا به اندازه‌ای است که بازارهای جهانی هرگونه ذخایر مازاد جمهوری اسلامی ایران را جذب کند. البته به این شرط که نفت به صورت مسئولانه و تدریجی آزاد شود. او معتقد است که هنوز نمی‌توان فهمید که ائتلاف اوپک پلاس در نشست ۵ سپتامبر چه تصمیمی را خواهد گرفت. این گردهمایی به صورت حضوری در وین انجام خواهد شد.
نفت ایران در جام برجام
ما مدت‌هاست چشم‌مان را به برجام دوخته‌ایم و خبرهای ضد و نقیضش را بارها شنیده‌ایم. اما این بار نه فقط ما، که دنیا هم منتظر است تا ببیند فرجام برجام چه خواهد شد. شرایط پیچیده‌ی اقتصادی عوامل زیادی را به هم مرتبط کرده است. به طوری که آخرین تلاش‌هایی غرب برای احیای توافق هسته‌ای ایران، انتظار تزریق میلیون‌ها بشکه نفت به بازارهای جهانی را پررنگ‌تر کرده است. اگر بازگشت اخیر تهران به مذاکرات را نشانه‌ای از این امر بدانیم، این بار ممکن است این اتفاق سریع رخ بدهد.
پس از توافق سال ۲۱۰۵، تحریم‌ها کم شد. در آن زمان بازسازی تولید نفت خام ایران سریع‌تر از پیش‌بینی‌ها صورت گرفت. همین امر می‌تواند این امید را زنده کند که این شاهکار بار دیگر هم تکرار شود. خلیج فارس حدود ۱۰۰ میلیون بشکه ذخایر نفت خام و میعانات گازی دارد که در صورت توافق، می‌تواند تقریبا بدون معطلی در بازار عرضه شود.
این هفته تهران به پیشنهاد «نهایی» برای احیای مجدد توافق سال ۲۰۱۵ پاسخ داده است. حالا اتحادیه اروپا هم دارد با آمریکا مشورت می‌کند تا راهی برای این توافق بیابند. طرح مذکور به نوعی آخرین امید برای نجات این توافق از برزخ تعلیق است. ایران باید بپذیرد که فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کند و در ازای آن از امتیاز کاهش تحریم‌ها به ویژه روی نفت برخوردار شود.
چشم‌انداز بازگشت سریع نفت ایران موجب شد که قیمت نفت خام برنت هم‌چنان زیر ۱۰۰ دلار در هر بشکه در این ماه باقی بماند. این همان سطحی است که از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه، اغلب از آن فراتر رفته است.
ظرفیت نفت ایران
ایمان ناصری، مدیر عامل مشاوران انرژی FGE مستقر در دبی از ۱۰۰ میلیون بشکه نفت ذخیره‌شده خبر داد. از این میزان، ۴۰ تا ۴۵ میلیون بشکه نفت خام است و باقی میعانات. یعنی نفت سبکی که همراه با گاز پمپاژ می‌شود. او گفت که ایران می‌تواند ظرف مدت سه ماه بعد از کاهش تحریم‌ها، ۹۰۰ هزار بشکه در روز به تولیداتش اضافه کند و ظرف شش ماه، این رقم را به نزدیکی‌های ظرفیت کاملش یعنی ۳.۷ میلیون بشکه در روز برساند.
البته باید به مسائل مربوط به ارسال، تنظیم قراردادها، کشتی‌ها، بیمه و مهم‌تر از همه احیای میادین نفتی خاموش هم توجه کرد. با اینهمه ایران در طول مدتی که دیگر در تجارت جهانی جایی نداشته است، بسیاری از روابط مهم خود را با مشتریانش حفظ کرده است.
داده‌های بلومبرگ نشان می‌دهد که ایران در حال حاضر چیزی در حدود ۲.۵ میلیون بشکه نفت خام در روز تولید می‌کند. بعد از معاهده‌ی ۲۰۱۵، تقریبا سه ماه طول کشید تا ۷۰۰ هزار بشکه در روز تولید کند. یک سال هم زمان برد تا مجددا به ظرفیت تولید کامل دست پیدا کند.
سرعت بازگشت مجدد نفت ایران، با توجه به احیای تقاضا برای سوخت پس از همه‌گیری، اجتناب خریداران از معامله با روسیه و بسیاری از کشورهای همراه در اوپک پلاس که به دنبال افزایش تولید هستند، از نزدیک زیر ذره‌بین قرار خواهد گرفت.
تقریبا ۱۸ ماه از گفتگو با قدرت‌های جهانی می‌گذارد. دلیلش هم اختلافات سیاسی درباره تحریم‌های تروریسم، درخواست‌های ایران برای تضمین عدم نقض مجدد توافق از جانب آمریکا، جنگ روسیه در اوکراین و بازبینی‌های هسته‌ای بود. هرچند احیای برجام هنوز قطعی نشده است اما می‌توان اثر آن را از همین حالابر نفت ایران و بازارهای جهانی دید.
نگاه گلدمن ساکس به توافق
بیایید آن روی سکه را هم ببینیم. گلدمن ساکس نگاه متفاوت‌تری به مسئله‌ی احیای برجام دارد. مطابق گفته‌های گلدمن ساکس، بعید است که احیای مجدد توافق هسته‌ای میان ایران، آمریکا و اتحادیه اروپا در آینده‌ی نزدیک محقق شود. حتی اگر هم این اتفاق بیفتد، نفت مازاد تا سال آینده به بازار سرازیر نخواهد شد.
تحلیل‌گران در یادداشتی در این خصوص نوشتند که بعید است در کوتاه‌مدت، این مذاکران راهی به بیرون از بن‌بست پیدا کنند. آن‌ها می‌گویند حتی اگر پیشرفتی هم در این زمینه حاصل شود، اجرای توافق به صورت مرحله‌ای خواهد بود که این امر مانع از بازگشت نفت ایران به بازارها تا ابتدای سال آینده خواهد شد.
در روزهای اخیر می‌توان تحول در بازار نفت را به خاطر این قضیه به وضوح دید. با در نظر گرفتن این موضوع که در صورت احیای توافق، نفت خام ایران می‌تواند خارج از سایه‌ی تحریم‌های آمریکا راهی به بازار جهانی پیدا کند، شاخص جهانی نفت برنت در میانه‌ی هفته، در کمترین سطح از ماه فوریه بسته شد.
اما موانع و مشکلاتی در این میان وجود دارد. از جمله اینکه ایالات متحده نمی‌تواند و البته تمایلی هم به ارائه‌ی تضامین مستمر به ایران ندارد. ایران می‌خواهد مطمئن شود که بار دیگر برجام از جانب آمریکا لغو نخواهد شد. هم‌چنین از آنجا که ایران در حال حاضر حدود یک میلیون بشکه نفت در روز صادر می‌کند و در مسیر اهداف میان مدت هسته‌ای در حال پیشرفت است، انگیزه‌های موافقت با احیای توافق، چندان قوی به نظر نمی‌رسد.
