کاهش شدید سپرده های دولت نزد بانک مرکزی که نشان می دهد دولت در تنگنای درآمدی قرار دارد

یکی از اجزای اصلی پایه پولی، خالص مطالبات بانک مرکزی از دولت است که حاصل تفریق مطالبات بانک مرکزی از دولت ( بدهی دولت به بانک مرکزی ) و سپرده های دولت نزد بانک مرکزی می باشد. با توجه به گزارش رسمی متغیر های پولی و بانکی، از ابتدای سال 1402 تا شهریور ماه بدهی دولت به بانک مرکزی 12 هزار میلیارد تومان رشد داشته اما سپرده های دولت نزد بانک مرکزی در همین مدت 41% یا به عبارتی 194 همت از اوج خود در اسفند 1401 کاهش یافته است. بنابراین دولت در زمان تنگنای درآمدی، بجای بالابردن بدهی خود به بانک مرکزی، از سپرده های خود نزد بانک مرکزی استفاده کرده است.

با این تفاسیر، تاثیر کاهش سپرده های دولت نزد بانک مرکزی بر دیگر متغیر های پولی و بانکی به چه صورت است؟

در زمان استفاده دولت از سپرده خود نزد بانک مرکزی، بانک مرکزی به همان اندازه درخواست دولت، پایه پولی یا ذخایر بانکی به بانک ها تزریق میکند و بانک ها هم بلافاصله حساب سپرده های مدنظر دولت را شارژ می کنند. بنابراین کاهش سپرده های دولت نزد بانک مرکزی، باعث افزایش پایه پولی و خلق نقدینگی در سیستم بانکی می شود. همانطور که گفته شد یکی از پیامد های کاهش سپرده های دولت نزد بانک مرکزی افزایش ذخایر بانکی می باشد، نمودار زیر روند سپرده های دیداری بانک ها یا همان ذخایر بانک ها نزد بانک مرکزی را از ابتدای سال 1399 نشان می دهد، طبق این نمودار ذخایر بانکی از ابتدای امسال تا پایان شهریور حدود 30 همت یا 310 % افزایش یافته است و میزان ذخایر بانکی به سقف اردیبهشت 1400 رسیده است به عبارت بهتر شاهد کاهش کسری نقدینگی بانک ها هستیم و همانطور که می دانیم بانک ها از ذخایر خود نزد بانک مرکزی برای تسویه های بین بانکی، تسویه سپرده های قانونی و بدهی به بانک مرکزی استفاده می کنند.

افزایش ذخایر بانک ها نزد بانک مرکزی در کنار سیاست انقباضی کنترل ترازنامه بانک ها رقم خورده است و سیاست کنترل ترازنامه علاوه بر کاهش خلق نقدینگی بانک ها، میزان تسویه های بین بانکی را هم کاهش می دهد و کاهش تسویه های بین بانکی باعث استفاده کمتر از ذخایر می شود اما انتظار می رود همچنان ذخایر بانکی به منظور تسویه سپرده قانونی و همچنین بدهی بانک ها به بانک مرکزی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین پیش بینی می شود با عقب نشینی بانک مرکزی در استفاده از کنترل ترارنامه بانک ها، شتاب خلق نقدینگی بیشتر و استفاده از ذخایر بانک ها به منظور اعمال تسویه بین بانکی و تسویه ذخایر قانونی بالا رود که در این صورت بانک مرکزی با استفاده از ابزار های خود نظیر کاهش نرخ سپرده قانونی و افزایش تزریق پول در عملیات بازار باز می تواند ذخایر بانک ها را به تعادل برساند.