عمق بازار بورس چیست؟ تخمین زمان انتظار برای خرید و فروش دارایی

در بازارهای مالی، شرایط بازار هر لحظه تغییر می‌کند. در این‌جا پای سرمایه ما در میان است و خرید و فروش به موقع می‌تواند تاثیر مستقیمی روی حفظ سود و سرمایه یا افزایش آن داشته باشد. اما انجام به موقع یک معامله، علاوه بر ثبت به موقع سفارش، وابسته به وجود طرف دیگری برای آن معامله نیز هست. برای مثال اگر خریدار سهامی باشیم، باید فروشنده‌ای هم در آن سوی معامله وجود داشته باشد تا این معامله انجام شود. این مساله وابسته عمق بازاری است که در آن معامله می‌کنیم. هر چه بازار عمیق‌تر باشد، خرید و فروش در آن سریع‌تر انجام می‌شود و نقدشوندگی در آن بالاتر است. اما معنای عمق بازار در بورس چیست؟ چه عواملی عمق یک بازار را تعیین می‌کنند؟ آیا بازار بورس تهران، بازاری عمیق برای معامله است؟ در ادامه به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.

عمق بازار بورس چیست؟

به عنوان ساده‌ترین تعریف ممکن باید گفت عمق بازار نشان‌گر میزان سفارش‌های ثبت‌شده برای معامله یک دارایی در قیمت‌های مختلف است. چنین در نظر بگیرید که حجم عرضه و تقاضا در سطحی قرار گیرد که سهام‌داران بتوانند بدون آن‌که در صف خرید یا فروش قرار بگیرند، معاملات مورد نظرشان را انجام دهند. این شرایط در حالتی اتفاق می‌افتد که عمق زیاد بازار باشد. به این ترتیب مشخص است که یک بازار عمیق، بازاری است که نقدشوندگی بالایی داشته باشد. هم‌چنین سرعت انجام معاملات نیز در چنین بازاری بالاست.

در تعریف بازار عمیق باید گفت که در این بازار خرید و فروش دارایی به آسانی صورت می‌گیرد. یعنی زمان انتظار به منظور خرید یا فروش سهام در این بازار در کم‌ترین میزان ممکن است. در بازار عمیق تنها با حجم سفارش‌های بسیار بالا امکان تغییرات قیمتی وجود دارد. از آن‌جا که نقدشوندگی در این بازارها زیاد است، صف‌های خرید و فروش نیز در مدتی کوتاه جمع می‌شوند.

اندیکاتور عمق بازار بورس چیست؟

با نگاهی به نمودار عمق بازار بورس می‌توانیم میزان عرضه و تقاضای بازار را در قیمت‌های مختلف ببینیم. این نمودار، دو منحنی سبز و قرمز دارد. مانند همیشه منحنی سبز بیان‌گر سفارش‌های خرید و منحنی قرمز نشان‌دهنده‌ سفارش‌های فروش است. اما منظور از نقاطی که روی نمودار عمق بازار بورس قرار دارد چیست؟ این نقاط نشان می‌دهد که در آن محل تا چه اندازه می‌توان به انجام معامله پرداخت. در نمودار عمق بازار یک محور افقی داریم و یک محور عمودی. محور افقی قیمت‌هایی را نشان می‌دهد که سفارش‌های خرید و فروش در آن‌ها انجام شده‌اند. اما حجم سفارش‌های ثبت‌شده را می‌توانید در محور عمودی مشاهده کنید.

نمودار عمق بازار را می‌توان یک نمودار تجمعی دانست. در این نمودار نقطه‌های جدید با توجه به مجموع سفارش‌ها در هر قیمت به دست می‌آیند. تشخیص سفارش‌های خرید و فروش به عهده نرم‌افزار است. در واقع زمانی که قیمت پیشنهادی برای یک دارایی کم‌تر از قیمت کنونی‌اش باشد، می‌توان دریافت که این سفارش یک سفارش خرید است. به همین ترتیب قیمت پیشنهادی بالاتر از قیمت فعلی به منزله سفارش فروش تلقی می‌شود.

در دو طرف نمودار عمق بازار، سفارش‌های خرید و سفارش‌های فروش انجام‌نشده قرار دارد. اگر ‌حجم سفارش خرید بیشتر از سفارش فروش باشد، به بیان دیگر تقاضا بیشتر از عرضه باشد، در سمت مربوط به سفارش‌های خرید، دیوار خرید ایجاد خواهد شد. دقیقا عکس این موضوع نیز صادق است و در زمانی که حجم سفارش فروش بیش از سفارش خرید (عرضه بیشتر از تقاضا) باشد، دیوار فروش به وجود می‌آید.

بیشتر بودن حجم و تعداد سفارش‌های فروش نسبت به سفارش‌های خرید باعث می‌شود تا بازار در کوتاه مدت دچار کاهش قیمت شود و برعکس. در واقع ایجاد دیوار فروش را به عنوان یک مقاومت و دیوار خرید را به عنوان یک سطح حمایتی در نظر می‌گیریم.

اثر سرمایه‌گذاران بزرگ در عمق بازار بورس چیست؟

می‌دانیم که می‌توان پس از ثبت سفارش و پیش از آن‌که سفارش انجام شود، آن را لغو کرد. به این ترتیب سرمایه‌گذارانی که دارایی زیادی دارند، سفارش‌های خود را در قیمت‌هایی خاص و البته با حجم‌های بالا ثبت می‌کنند. اما درست پیش از انجام خرید یا فروش، سفارش‌های خود را لغو می‌کنند. به این ترتیب می‌توان دریافت که سفارش‌های ثبتی همگی فیک و جعلی بوده‌اند. این سفارش‌ها را می‌توان در نمودار عمق بازار مشاهده کرد.

اما دلیل این عمل چیست؟ در واقع سرمایه‌گذاران بزرگ با این کار، سعی دارند روند قیمتی بازار را کنترل کنند. به این ترتیب می‌توانند قیمت سهام را به سمت‌وسویی که خود تمایل دارند بکشند. با این تفاسیر بهتر است به سراغ نمودارهایی بروید که به صورت تدریجی شکل گرفته‌اند. چرا که خبری از سفارش‌های فیک در این نمودارها نیست. به این ترتیب می‌توان دریافت که اطلاعات نمودار واقعی است.

عوامل موثر بر عمق بازار بورس

در این بخش چند مورد از مهم‌ترین عوامل موثر بر عمق بازار را بررسی می‌کنیم.

• اختلاف قیمت پیشنهادی عرضه و تقاضا (هرچه اختلاف میان این دو قیمت کمتر باشد، نشان‌گر عمق بیشتر بازار است.)
• تعداد شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته‌ شده‌اند
• تعداد سهام‌داران حقیقی در این بازار
• نهادهای مالی فعال در بازار بورس
• محدودیت نوسان قیمتی سهام
• وجود بازارسازان
• شفافیت اطلاعاتی
• وجود ابزارهای مالی متنوع و گوناگون

چنان‌چه بخواهیم عمق بازار یک سهام را بسنجیم، باید به تعداد سهام‌داران و هم‌چنین تنوع آن‌ها دقت کنیم. تعداد سهام‌داران بیشتر مساوی است با عمق معاملات بیشتر. این افراد می‌توانند از گروه‌های مختلفی مانند‌ مالکان و سهام‌داران عمده، هلدینگ‌ها، بازارگردان‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی، سهام‌داران خرد و یا نوسان‌گیران روزانه باشند.

سطوح عمق بازار بورس

عمق بازار بورس را می‌توان به سه سطح مختلف تقسیم کرد. به این ترتیب عمق بازار در سطح کلیت بازار، سطح صنعت و سطح تک‌سهم‌ها قابل بررسی خواهد بود. پس با این حساب می‌توان گفت ممکن است یک بازار عمق کمی داشته باشد اما سهامی در آن پیدا شود که به هر دلیل معاملاتی با حجم بالا داشته باشد.

عمق بازار در بورس تهران

در خصوص عمق بازار بورس تهران باید گفت که این بازار در دسته‌ بازارهای کم‌عمق جای می‌گیرد. رشد سریع قیمت سهام در بازه‌های زمانی کوتاه در ابتدای سال پیش و هم‌چنین صف‌های فروش سنگین و طولانی در زمان رکود بازار، خود مهر تاییدی بر این مسئله است. عوامل مختلفی در این میان موجب شده‌اند که بورس تهران با عمقی کم به فعالیت خود ادامه دهد. از آن‌جا که محدودیت‌هایی در بورس تهران وجود دارد، عمق‌بخشی به این بازار چندان موفق نبوده است. به همین دلیل است که اکثر مردم بورس را بازاری پرریسک می‌دانند که ممکن است موجب از دست رفتن سرمایه‌شان شود.

صف های خرید و فروش که در برخی موارد چندین روز ادامه پیدا می‌کند در کنار فقدان ابزارهای مالی بازارساز در معاملات، از جمله دلایلی است که موجب کم بودن عمق بازار بورس تهران شده است. پیش‌تر گفتیم که بازار پرعمق نقدشوندگی بالایی دارد؛ چرا که شمار زیادی از سهام‌داران در این بازار همواره در حال معامله هستند.

از آن‌جا که در بازار بورس تهران شفافیت اطلاعاتی کم است و شمار معامله‌گران تحلیل‌گر نسبت به معامله‌گران کم‌تجربه کم‌تر است،‌ فاصله میان ارزش ذاتی سهام و قیمتی که دارایی در آن معامله می‌شود، زیاد است. این امر به کاهش عمق بازار دامن می‌زند. بدیهی است که قیمت سهام در این بازار واقعی نخواهد بود.

مهم‌ترین دلیل عمق کم بورس تهران

این مشکل به عدم توازن در فعالیت‌ گروه‌های مختلفی که در این بازار فعالیت می‌کنند، برمی‌گردد. اکنون سرمایه‌گذاران نهادی بزرگ که در شرایط رکود و بحران باید مانع از تلاطم بیش از اندازه بازار شوند، عملکردی منفعلانه دارند. در سمت مقابل سهام‌داران خرد و صندوق‌های سرمایه‌گذاری که در شرایط عدم اطمینان به این بازار سهام خود را می‌فروشند، فعالیت بیشتری در بازار دارند. دیدگاه این گروه عاملی است که ریزش و تلاطم بازار را در پی دارد. در نتیجه تمام این موارد، کم‌عمق‌تر شدن بازار بورس تهران رقم می‌خورد.

راه‌کارهایی برای افزایش عمق بازار بورس تهران

اما با انجام چند راه‌کار موثر می‌توان عمق بازار بورس تهران را افزایش داد. در ادامه چند مورد از اقداماتی را بیان کرده‌ایم که می‌توانند به افزایش عمق بازار بورس تهران بینجامند.

• تشویق سرمایه‌گذاران از طیف‌های مختلف به منظور ورود به بورس
• حضور صاحبان شرکت‌ها در بورس
• طراحی ابزارهای لازم به منظور انتقال منابع افراد عادی و سهام‌داران خرد به بورس
• ورود سرمایه‌گذاران نهادی به بازار بورس
• افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در بورس

لازم به ذکر است که نهادهای مالی بزرگ می‌توانند عمق بازار را افزایش دهند. هم‌چنین باید به این امر دقت کرد که ابداع اوراق بهادار جدید می‌تواند نیازهای مشتریان را به شکلی متنوع‌تر برآورده کند.

جمع‌بندی

در این مطلب توضیح دادیم که عمق بازار یعنی چه. در مباحث مالی این مسئله به مدت‌زمان خرید و فروش در بازار مربوط است. یعنی اگر زمان کمی برای خرید یا فروش صرف شود، این امر نشان‌گر عمق زیاد بازار بورس است. از جمله ویژگی‌های بازار عمیق می‌توان به نقدشوندگی بالا در چنین بسترهایی اشاره کرد. در بازارهای عمیق تنها با حجم‌های بسیار بالا می‌توان قیمت را تغییر داد. این تغییر می‌تواند به صورت صعود و یا نزول قیمت باشد. در این بازارها ورود یا خروج مقادیر زیاد پول اثر چندانی بر قیمت‌های سهام ندارد.

در یک بازار عمیق، سفارش‌ها هیچ‌گاه بدون پاسخ نمی‌مانند. شفافیت و کارایی بازار در کنار عدم محدودیت نوسان قیمت و هم‌چنین وجود ابزارهای متنوع سرمایه‌گذاری به منظور تامین مالی از جمله مواردی هستند که می‌توانند منجر به زیاد شدن عمق یک بازار شوند. هم‌چنین اگر نمادهای بورسی به مدت طولانی متوقف بمانند و یا نهادهای مالی که توان مالی بالایی دارند برای بازارگردانی اقدامی نکنند، عمق بازار کم خواهد بود.

در پایان نیز لازم است به این امر اشاره کنیم که با توجه به فراهم نبودن شرایط و عدم هماهنگی میان ارگان‌های مختلف و با در نظر گرفتن محدودیت‌های موجود، بورس تهران از عمق کمی برخوردار است. چنان‌چه سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و نهادهای مالی بزرگ قدم به این بازار بگذارند، می‌توانند در افزایش عمق آن کمک شایانی کنند.