شورای عالی بورس چیست و چه وظایفی را به عهده دارد؟
زمانی که هر یک از ما تصمیم می‌گیریم در بستری همچون بورس سرمایه‌گذاری کنیم، ممکن است با سوالات گوناگونی مواجه شویم. شاید اولین پرسش‌مان این باشد که «آیا می‌توانم به بورس اعتماد کنم و دارایی‌ام را در این بازار سرمایه‌گذاری کنم؟» اگر پاسخ مثبت است چه کسانی بر عملکرد این سازمان نظارت دارند و چه اقداماتی را برای بهبود آن انجام می‌دهند. در پاسخ باید به شورای عالی بورس و اوراق بهادار اشاره کرد. این شورا از اعضای خبره و برجسته‌ای تشکیل شده است که نظارت بر سیاست‌گذاری‌های بورس را بر عهده دارد. اما این همه‌ی مسئله نیست. این که وظایف شورای عالی بورس چیست و اعضای آن چه کسانی هستند مسائلی است که در این مقاله از توان تحلیل آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالب با دسترسی سریع
شورای عالی بورس چیست؟
شورای عالی بورس تشکلی است که نقش بسیار پررنگی در تصمیم‌گیری‌های بازار و هم‌چنین تجدیدنظر در قوانین بورس را به عهده دارد. به عنوان مثال ممکن است که در برهه‌ای از زمان دامنه‌ی نوسان تغییر کند، یا ممکن است که حجم مبنا حذف شود. به طور کلی در پشت هر تغییری که در قوانین و دستورالعمل‌های بورس رخ می‌دهد، می‌توان ردپای این شورا را یافت. سیاست‌گذاری‌های کلان بازار بورس امری خطیر است و از این رو این شورا مسئولیت بسیار مهمی به عهده دارد. پس شورای عالی بورس همان ناظر سازمان بورس است. در نتیجه می‌توان دریافت که جایگاه این شورا تا چه اندازه مهم است. چرا که تصمیم‌های این شورا بر سرمایه‌ی سرمایه‌گذاران اثر می‌گذارد.
شورای عالی سازمان بورس مهم‌ترین رکن بازار بورس ایران است که وظایفی همچون نظارت بر بازار و تصویب سیاست‌ها و قوانین مختلف را در این بستر به عهده دارد.
مسائل مختلف بازار بورس در جلسات این شورا بررسی می‌شوند و در نهایت اعضا در خصوص این موارد با هم به بحث و گفتگو می‌نشینند. در نتیجه تصمیم نهایی را می‌گیرند و اگر تغییراتی لازم باشد از طریق مصوبه‌های جدید به گوش سرمایه‌گذاران خواهد رسید.
اگر بخواهیم نگاهی به فلسفه‌ی وجودی و دلیل تشکیل این شورا بیندازیم، باید به یک هدف مهم یعنی حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران اشاره کنیم. این شورا تشکیل شده است تا علاوه بر عمل به این وظیفه، یک بازار کارا و شفاف را توسعه دهد که در آن جانب انصاف رعایت می‌شود. این شورا وظایف و اختیارات خاصی دارد که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهیم شد.
وظایف شورای عالی بورس
پس از آشنایی با شورای عالی بورس می‌خواهیم ببینیم که وظایف این رکن مهم بازار سرمایه چیست. مهم‌ترین وظیفه‌ی این شورا، نظارت بر عملکرد بورس است؛ با این همه وظایف دیگری نیز برای این شورا در نظر گرفته شده است که می‌توان در قالب سه زیرمجموعه آن‌ها را بررسی کرد.
- نظارت بر بازار سرمایه
- نظارت بر سازمان بورس
- سایر وظایف
در بخش‌های بعدی هر یک از این دسته‌بندی‌ها را بررسی خواهیم کرد.
نظارت بر بازار سرمایه
مهم‌ترین وظیفه‌ی این شورا نظارت بر بازار سرمایه است. اما منظور از نظارت چیست و این مسئله چه مواردی را در بر می‌گیرد؟ با هم چند مورد مهم‌تر را در این بخش بررسی می‌کنیم.
- تعیین سیاست‌های کلی بازار به منظور بهبود بورس ایران و توسعه‌ی آن
- نظارت بر اجرای قوانین تصویب‌شده
- پیشنهاد آیین‌نامه به هیئت وزیران
- وضع قوانین جدید برای بازار سرمایه تا جایی که در حیطه‌ی اختیارات این شوراست
- بحث و بررسی ابزارهای مالی جدید به منظور استفاده در بورس و تصویب آن‌ها
- صدور مجوزهای جدید برای فعالیت در بورس‌ها، شرکت‌های سپرده‌گذاری و تسویه‌ی وجوه و شرکت‌های تامین سرمایه؛ هم‌چنین تعلیق یا لغو این مجوزها نیز از جمله وظایف شورای عالی سازمان بورس است.
نظارت بر سازمان بورس
این وظیفه نیز همچون مورد قبلی خود زیرمجموعه‌های زیادی را در بر می‌گیرد. به عنوان مثال:
- عزل و نصب اعضای هیئت مدیره سازمان
- تعیین رئیس هیئت مدیره با توجه به نظر اعضای شورا
- تصویب صورت‌های مالی و بودجه‌ها
- تعیین بازرس و حسابرس و مشخص کردن حقالزحمهی آن‌ها
- تصویب و نظارت بر میزان وصولی‌های سازمان و نوع آن‌ها
- بررسی فعالیت‌ها و پیگیری شکایاتی که از سازمان می‌شود
- انتخاب اعضای غیرقضایی هیئت داوری و مشخص کردن حقالزحمهی آن‌ها (این هیئت مرجعی است برای رسیدگی به اختلافات در بازار سرمایه)
- اعطای مجوز به منظور انجام معاملات اوراق خارجی
- اعطای مجوز به معامله‌گران غیرایرانی
سایر وظایف
از این دو وظیفه‌ی مهم که بگذریم، هم‌چنان وظایف دیگری نیز برای شورای عالی سازمان بورس تعریف شده است که آن‌ها نیز اهمیت زیادی دارند که ممکن است در مواقع اضطراری مورد توجه قرار گیرند. از جمله‌ی این وظایف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تصمیم‌گیری در خصوص ادامه‌ی تعطیلی بورس در شرایط خاص
- توقف معاملات در برخی شرایط
- تعیین مصادیق تشکل‌های خودانتظام همچون بورس سهام یا بورس کالا
- تدوین و تهیه‌ی اساس‌نامه‌ی سازمان و تصویب آن در جلسه‌ی هیئت وزیران
اعضای شورای عالی بورس
حال زمان آن رسیده است تا دریابیم این شورا از چه افرادی تشکیل شده است و هر کدام چه سمتی دارند. شورای عالی سازمان بورس و اوراق بهادار ایران ۱۲ عضو دارد که به این شرح هستند:
- وزیر امور اقتصاد و دارایی
- رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار
- رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
- وزیر بازرگانی
- رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران
- رئیس اتاق تعاون
- دادستان کل کشور یا معاون او
- یک نماینده از طرف کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران و کانون کارگزاران
- سه نفر خبره‌ی مالی از بخش خصوص که با نظر تشکل‌های حرفه‌ای بازار اوراق بهادار و به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی معرفی می‌شوند و هیئت وزیران آن‌ها را تایید و تصویب می‌کنند
- یک نفر خبره از بخش خصوصی که وزیر مربوطه او را پیشنهاد می‌کند و هیئت وزیران برای هر بورس کالایی آن‌ها را تصویب و تایید می‌کنند
اعضای سه دسته‌ی هشت و ۹ و ۱۰ به مدت پنج سال در سمت خود فعالیت خواهند داشت. هم‌چنین باید توجه داشت که این اعضا نباید جزو هیئت مدیره یا کارکنان سازمان بورس باشند. به علاوه تنها می‌توان حداکثر برای دو دوره این اعضا را در سمت‌شان ابقا کرد و پس از آن باید افراد جدیدی جایگزین شوند. سایر اعضا نیز با توجه به عزل و نصب‌های دوره‌ای ممکن است زمان حضور متفاوتی داشته باشند.
در زمان نگارش این مقاله، آخرین ترکیب اعضای شورای عالی بورس ایران بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم به شرح زیر است:
چارت سازمانی شورای عالی بورس
حالا که با اعضای شورای عالی بورس آشنا شدیم، باید به جایگاه هر یک از آن‌ها نیز اشاره کنیم. وزیر امور اقتصاد و دارایی ریاست شورا را به عهده دارد. سخنگو و دبیر این شورا نیز، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار است. نمایندگان بورس کالا نیز تنها در جلساتی حاضر خواهند شد که مربوط به مسائل همان بورس باشد.
مطابق قوانین، مصوبات به منظور اجرایی شدن نیاز به تایید رئیس شورا دارند. اگر رئیس شورا به هر دلیلی مصوبه‌ای را تایید نکند، دیگر نمی‌توان آن را اجرایی کرد. اما سوالی که در این‌جا پیش می‌آید این است که چرا باید وزیر اقتصاد (که نماینده‌ای معتبر از دولت است.) در تصمیم‌های بازار سرمایه نقشی به این پررنگی داشته باشد؟ آیا این مسئله مانع از آن نمی‌شود که بورس به عنوان یک سازمان مستقل به فعالیت خود ادامه دهد؟ آیا آزادی عمل بورس به این ترتیب زیر سوال نمی‌رود؟
افزایش سود سهام‌داران و حمایت از دارایی‌های آن‌ها از جمله مهم‌ترین دلایل تشکیل شورای عالی سازمان بورس اوراق بهادار ایران به شمار می‌رود.
پاسخ این سوال‌ها منفی است. چرا که به منظور جلوگیری از تصمیم‌های جهت‌داری که ممکن است به نفع قشر خاصی باشد، اعضای شورا باید فعالیت‌های دو سال اخیرشان را به سمع و نظر رئیس قوه‌ی قضاییه برسانند. به این ترتیب صحت عملکرد اعضا و در نتیجه شورا مشخص خواهد شد. هم‌چنین در صورت بروز تخلفاتی نظیر استفاده‌ی مستقیم یا غیرمستقیم از اطلاعات نهانی، قانون با متخلفان برخورد خواهد کرد. اکنون می‌توان دریافت که ساختار سلسله‌مراتبی این شورا به گونه‌ای طراحی شده است که جلوی هرگونه تخطی یا اعمال سلایق شخصی را می‌گیرد.
روش دسترسی به مصوبات شورای عالی بورس
به منظور آگاهی از سایر مصوبات شورا هم می‌توانید به پایگاه قوانین و مقررات بازار سرمایه ایران مراجعه کنید و مراحل زیر را انجام دهید:
- انتخاب جستجوی پیشرفته
ابتدا از منوی سمت راست واقع در بالای صفحه، جستجوی پیشرفته را انتخاب کنید.
- فیلتر کردن گزینه‌ها
پس از آن در فیلد نهاد تصویب‌کننده گزینه‌ی «شورای عالی بورس و اوراق بهادار» را انتخاب کنید. در صورتی که تمایل داشته باشید می‌توانید سایر گزینه‌ها را نیز مطابق میل خود تنظیم کنید.
- مشاهده‌ی نتایج
در پایان با فشردن دکمه‌ی «جستجو» می‌توانید لیست مصوبات را در جدول پایین صفحه مشاهده کنید.
جمع بندی
بورس یکی از ارکان مهم در جامعه‌ی مالی هر کشوری است و بورس ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. پس مهم است که نظارت بر این بازار به عالی‌ترین شکل ممکن انجام شود. به همین منظور تشکلی با نام شورای عالی سازمان بورس و اوراق بهادار به وجود آمده است که وظایف متعددی را بر عهده دارد. عمده‌ی مسئولیت این شورا آن است که با اتخاذ تصمیم‌ها و تصویب سیاست‌های سالم و شفاف، سرمایه‌ی افراد را حفظ کند. بر همین اساس ۱۲ نفر از خبرگان و مسئولان مهم کشور در قالب این شورا گرد هم جمع می‌شوند تا بر عملکرد بازار سرمایه نظارت کنند. هم‌چنین در مواقع لزوم نیز تصمیم‌های جدیدی خواهند گرفت و یا ممکن است مصوبات قبلی را تغییر دهند.
سوالات متداول با پاسخ‌های کوتاه
یکی از ارکان نظارت بر بازار بورس است که وظیفه‌ی بررسی صحت و سلامت عملکرد قوانین مصوب بازار سرمایه را به عهده دارد.
این شورا ۱۲ عضو دارد. وزیر امور اقتصاد و دارایی کشور ریاست این شورا را به عهده دارد. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز به عنوان دبیر این شورا فعالیت می‌کند.
به طور کلی این شورا وظیفه‌ی نظارت بر بازار سرمایه و سازمان بورس ایران را به عهده دارد. این وظایف خود شامل زیرمجموعه‌های دیگری همچون تصویب قوانین و ابزارهای مالی جدید، تغییر قوانین فعلی به منظور بهبود آن‌ها، تصویب صورت‌های مالی، اعطای مجوزهای لازم و … است.
