فریب در بورس به شیوه‌های مختلف؛ خطر از دست دادن سرمایه

افراد سودجو و فریب‌کار همه‌جا وجود دارند؛ به ویژه زمانی که پای پول‌های زیادی در میان باشد. بازار سرمایه بستر مناسبی برای این افراد به نظر می‌رسد تا از عدم اطلاع برخی از فعالین این بازار، سواستفاده کنند. فریب در بورس می‌تواند به شیوه‌های گوناگونی انجام شود. شاید حتی افراد حرفه‌ای نیز گاهی اسیر انواع فریب‌ها در بورس شوند و سرمایه خود را از دست دهند. اما نکته مهم آن است که اگر سرمایه‌گذاران قوانین و اصول سرمایه‌گذاری در بورس را رعایت کنند، می‌توانند به میزان زیادی از این مساله جلوگیری کنند.

فریب در بورس به کلیه اقداماتی اطلاق می‌شود که تحریک سرمایه‌گذاران را در پی دارد. در واقع اقداماتی که از جانب افراد سودجو انجام می‌شود منجر به اتخاذ تصمیم‌های نادرست سهام‌داران می‌شود. فریب ممکن است به صورت آشکار صورت گیرد یا این‌که به طرق پنهانی انجام شود. مثلا دست‌کاری بازار، معامله با اطلاعات پنهان و یا اظهارنظر نادرست درباره گزارش‌های مالی شرکت‌ها می‌تواند از جمله این موارد باشد.

انواع شیوه‌های فریب سهام‌داران در بورس

هم‌زمان با رشد و توسعه بازار سرمایه، افراد بیشتری تمایل پیدا می‌کنند که به این بازار قدم بگذارند. مشخص است که بسیاری از افراد متخصص و حتی غیرمتخصص، در این شرایط دست‌به‌کار می‌شوند و پیشنهاد سرمایه‌گذاری می‌دهند. به این طریق سرمایه‌گذاران فریب می‌خورند و گاهی زیان‌های جبران‌ناپذیری به آن‌ها وارد می‌شود. قوانین سرمایه‌گذاری در بورس بیان می‌کنند که نباید بر اساس صحبت افراد دیگر اقدام کرد. همیشه بر این موضوع تاکید می‌شود که باید معاملات را بر اساس انواع شیوه‌های تحلیل‌ و هم‌چنین بررسی نمودارها انجام دهیم.

پیشنهاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری ریسکی به افرادی که غیرحرفه‌ای هستند و نمی‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری را ارزیابی کنند، یک مسئله جدی و خطیر به شمار می‌رود. مسئله‌ای که ممکن است باعث شود عده‌ای تمام سرمایه خود را از دست بدهند. اکنون به بررسی انواع فریب در بورس می‌پردازیم تا بیشتر با این مسئله آشنا شویم.

فریب از طریق اینترنت

شمار زیادی از سرمایه‌گذاران برای خرید و فروش سهام خود به اینترنت مراجعه می‌کنند. سودجویان نیز با توجه به این مسئله، برای فریب افراد، به طور مستمر و فعالانه‌ای در این فضا مشغول هستند. درست است که ابزارهای آنلاین اکنون موجب رونق بیشتر معاملات و پیشرفت بازار بورس شده است، اما کلاه‌برداران نیز می‌توانند به همین طریق مقاصد خود را پیاده کنند.

در کانال‌ها و شبکه‌های مجازی متعددی شاهد آن هستیم که افرادی خود را کارشناس بازار سرمایه معرفی می‌کنند و به گونه‌ای رفتار می‌کنند که سایرین به آن‌ها اعتماد می‌کنند. تشخیص درست یا غلط بودن اطلاعات امری است که هرکسی نمی‌تواند از عهده آن برآید. به همین دلیل و مطابق با قوانین سرمایه‌گذاری در بورس، بهتر است به مراجع معتبر مراجعه کنیم تا درگیر چنین دام‌هایی نشویم. در این بین عده‌ای نیز به ساخت صفحات جعلی از روی سایت‌های رسمی می‌پردازند و از سرمایه‌گذاران سرقت‌های مالی و اطلاعاتی می‌کنند.

فریب در سهام شرکت‌هایی که سرمایه کمی دارند

این شیوه نیز جزو انواع فریب در بورس به شمار می‌رود. بسیاری از مواقع افراد به سراغ سهامی می‌روند که رشد ناخواسته‌ای داشته است. اما برای سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها نمی‌توان بی‌گدار به آب زد. چرا که رشد صورت‌گرفته، ممکن است به صورت دستوری و برنامه‌ریزی‌شده باشد تا با بالا بردن قیمت سهام، منجر به ایجاد حباب شود. گاهی پیش می‌آید که مدیران شرکت و افراد مرتبط، موجب ایجاد یک موج خرید هیجانی می‌شوند و از فروش سهام خود به سود فراوانی می‌رسند. این شیوه فریب در بورس با نام الگوی پامپ و دامپ (Pump and dump) شناخته می‌شود.

به طور کلی این مسئله که بسیار هم شایع است، از جمله پرتکرارترین انواع فریب در بورس به شمار می‌رود. پر و خالی کردن سهم نوعی از کلاه‌برداری است چرا که موجب می‌شود قیمت سهم تا حد زیادی بالا رود و افراد زیادی سرمایه خود را پس از ریزش این قیمت ساختگی از دست بدهند. افرادی که به این شیوه کلاه‌برداری می‌کنند، سود زیادی را از این تفاوت قیمت به دست می‌آورند. آن‌ها در درجه نخست موقعیتی در یک سهم به وجود می‌آورند که سهام یک شرکت با سرمایه اندک را با شایعات خود ارزشمند جلوه می‌دهند.

مسئله مهم در این خصوص آن است که بدانیم کدام سهام در دسته سهام شرکت‌هایی قرار می‌گیرند که سرمایه اندکی دارند. اطلاعاتی که در مورد سهام این شرکت‌ها وجود دارد، معمولا کم است. به این ترتیب افراد سودجو می‌توانند به شیوه‌ای آسان دست به انتشار اطلاعات نادرست بزنند. به‌علاوه دست‌کاری قیمت سهام شرکت‌هایی که سرمایه‌ کمی دارند کار آسانی به نظر می‌رسد. چرا که این سهام نقدشوندگی کمی دارند و نوسان آن‌ها نیز زیاد است.

نشانه‌های بالا و پایین بردن قیمت‌ها

از جمله نشانه‌های تقلب در سهام شرکت‌های کوچک می‌توان به چند مورد زیر اشاره کرد:

• توصیه و پیشنهادهای غیرمتعارف در خصوص یک سهم
• رشد نابه‌جای یک سهم
• عدم فعالیت تجاری یا تولیدی منجر به کسب درآمد در یک شرکت به صورت واقعی
• افزایش غیرعادی و توجیه‌ناپذیر در قیمت یک سهم
• افزایش حجم معاملات یک سهم به صورت غیرقابل توجیه
• ایجاد تغییرات پی‌درپی در نام شرکت یا حتی نوع فعالیت آن

فریب در بورس از طریق حساب‌سازی

در برخی از مواقع پیش می‌آید که دارایی‌های شرکت بیش از اندازه‌ی واقعی خود اعلام می‌شود. یا بدهی‌های شرکت نیز کمتر از حدی است که بیان شده است. قوانین سرمایه‌گذاری در بورس همواره به سرمایه‌گذاران هشدار می‌دهد که فریب این حساب‌سازی‌ها را نخورند. حساب‌سازی با این هدف انجام می‌شود که سرپوشی بر روی کم و کاستی‌های شرکت گذاشته شود. به این ترتیب کسب‌وکار و فعالیت شرکت به لحاظ مالی با آن‌چه که در واقعیت وجود دارد متفاوت جلوه می‌کند.

حساب‌سازی به معنای آن است که فرد یا سازمانی اقدام به تغییر حساب‌های مرتبط با شرکت کند؛‌ یا آن‌ها را از بین ببرد یا محو کند. به این ترتیب آن‌چه که منتشر می‌شود، با ارزش واقعی یا فعالیت‌هایی که واقعا انجام می‌شود مغایرت دارد.

اما حساب‌سازی به چه دلایلی اتفاق می‌افتد؟‌ از جمله مطرح‌ترین دلایل در این خصوص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ایجاد فرصت برای تامین مالی اضافه از بانک‌ها
• گزارش دادن سودهای غیرواقعی
• ایجاد جذابیت برای سرمایه‌گذاران جدید
• افزایش قیمت سهم
• به دست آوردن پاداش‌های مرتبط با این امر

فریب از طریق دست‌کاری بازار

تغییر قیمت به صورت ساختگی، دخالت در روند معمول عرضه و تقاضا و همچنین کنترل قیمت اوراق بهادار به کمک معاملات ساختگی، از جمله انواع دست‌کاری بازار به شمار می‌رود. به طور کلی می‌توان گفت دست‌کاری بازار به تمام روش‌هایی گفته می‌شود که موجب اختلال در روند معاملات سهام می‌شود. یعنی قیمت‌ها به صورت ساختگی و کاذب نشان داده می‌شود که این امر موجب گمراهی سرمایه‌گذاران می‌شود. معمولا دست‌کاری در ابتدای رشد سهام یک شرکت انجام می‌شود. زمانی که بازار از کمبودهای ساختاری رنج می‌برد، فرصت به خوبی برای انجام این دست‌کاری‌ها فراهم می‌شود. در بازارهایی که میزان عرضه و تقاضا در آن محدود است، این مسئله بیشتر به چشم می‌خورد.

فریب در بورس از طریق انجام معاملات با اطلاعات پنهان

اطلاعات پنهان شامل اطلاعاتی می‌شود که عموم مردم از‌آن بی‌خبرند؛ چرا که افشا نشده است. این اطلاعات ممکن است به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به اوراق بهادار، معاملات یا ناشران آن‌ها مربوط شود. چنان‌چه این اطلاعات منتشر شوند، می‌توانند بر قیمت سهام تاثیر بگذارند. بدیهی است که سرمایه‌گذاران نیز از این موضوع متاثر می‌شوند. معامله بر مبنای اطلاعات پنهان در شرایطی انجام می‌شود که فرد یا سازمانی به این اطلاعات محرمانه دسترسی داشته باشند. به این ترتیب معاملاتی را روی سهام موردنظر خود انجام می‌دهد. از جمله افرادی که به این اطلاعات دسترسی دارند می‌توان به مدیران، هیئت‌مدیره و یا کارکنان شرکت اشاره کرد.

کلاه‌برداری از طریق ترفند پانزی

اگر بخواهیم به سابقه این ترفند اشاره کنیم، باید به قرن ۱۹ میلادی برگردیم. ایده اصلی این ترفند بر مبنای آن است که یک سازمان، سرمایه افراد عادی را جذب می‌کند. در ادامه این سازمان یا شرکت، به سرمایه‌گذاران وعده می‌دهد که سود مشارکتی بیش‌تر از نرخ معمول بازار به آن‌ها پرداخت خواهد کرد. به این ترتیب سرمایه‌گذاران وسوسه می‌شوند تا در این شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کنند. سپس شرکت نیز با این مبالغ، وعده‌هایی را که به سرمایه‌گذاران قبلی داده بود پرداخت می‌کند. به این ترتیب هر روز بر تعداد سرمایه‌گذاران افزوده می‌شود. در نهایت زمانی که تب این سرمایه‌گذاری‌ها فروکش می‌کند، موقعیت خوبی برای کلاه‌برداری فراهم می‌شود.

مثلا شرکت می‌تواند دارایی سرمایه‌گذاران را به جای سرمایه‌گذاری در حساب‌های بانکی خود نگه دارد. زمانی که فردی تمایل به پس گرفتن پولش داشته باشد، شرکت از محل آورده سایر سرمایه‌گذاران، دارایی او را پس می‌دهد. افرادی که در چنین مجموعه‌هایی فعالیت می‌کنند، گزارش‌های جعلی مبادله‌ای ایجاد می‌کنند. به این ترتیب سرمایه‌گذاران باور می‌کنند که بازده این شرکت بالاست.

اما زمانی می‌رسد که به هر دلیلی، سرمایه‌گذاران تصمیم می‌گیرند سرمایه‌های خود را به یک‌باره خارج کنند. در این نقطه است که مشکلات آغاز می‌شود. چرا که شرکت نمی‌تواند این حجم از پول را به صاحبان آن‌ها پس دهد. درست مانند شرایطی که بانک‌ها نمی‌توانند پول تمام مشتریان خود را در یک لحظه به آن‌ها پس بدهند. این امر منجر به ورشکستگی و یا افشای تخلف‌ها می‌شود.

سواستفاده از اطلاعات

نوع دیگری از فریب در بورس نیز وجود دارد که معمولا در داخل کارگزاری‌ها اتفاق می‌افتد. کارگزاری می‌تواند از اطلاعاتی که از مشتری‌های خود دارد، برای معاملات خود یا سایر شرکای تجاری‌اش استفاده کند. مثلا ممکن است در یک کارگزاری مشاهده شود که تعداد زیادی سفارش برای خرید یک سهم ثبت شده است. مشخص است که این امر منجر به افزایش قیمت سهم می‌شود. به این ترتیب کارگزار می‌تواند سهام را در بهترین زمان ممکن خریداری کند. مشخص است که کارگزار صبر می‌کند تا قیمت‌ها بالا رود و سپس از این معامله سود بالایی به دست می‌آورد.

طبیعتاً این امر یک تخلف محسوب می‌شود اما به هر حال اتفاقی است که در شرکت‌های بزرگ دنیا هم می‌افتد. شرکت‌هایی که خود مدافع شفافیت صنعت مالی هستند. متاسفانه چنین اتفاقی موجب می‌شود شرکت‌های بزرگ بتوانند سریع دست‌به‌کار شوند و با انجام معاملات فراوان، به سود قابل توجهی برسند.

برای مقابله با این موارد چه باید کرد؟

قوانین سرمایه‌گذاری در بورس به شما یاد می‌دهند که با تکیه بر نمودارهای سهام و اطلاعاتی که در سامانه کدال به آدرس codal.ir وجود دارد، بتوانید با چشمانی باز معامله کنید. همیشه باید حواس خود را جمع کنید و بدون تحقیق اقدام به خرید نکنید. آن‌چه بدیهی است این است که هیچ‌کس به جز شما به فکر سرمایه‌تان نیست. به کمک تابلوخوانی، تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی و روش‌هایی مانند پرایس اکشن و با بهره‌گیری از الگوهای کندل استیک و یا اندیکاتورها می‌توان به خوبی رفتار و روند سهام مختلف را تحلیل کرد.

جمع‌بندی

بازارهای مالی به سبب ماهیت گسترده و پیچیده‌ی خود، فرصت‌هایی را برای افراد سودجو فراهم می‌کنند تا نقشه‌های خود را پیاده کنند. فریب در بورس مسئله‌ای است که در سراسر دنیا اتفاق می‌افتد. تنها راه چاره آن است که بدون آگاهی سرمایه‌گذاری نکنیم و اطلاعات کافی را پیش از خرید سهام به دست آوریم. به طور کلی بهترین کار آن است که هرگز بر اساس حرف دیگران و یا شایعات پیرامون یک سهم اقدام به معامله نکنیم بلکه روی تحلیل‌های بنیادین و تکنیکال و مشاوره از کارشناسان معتبر تکیه کنیم. با آگاهی از قوانین سرمایه‌گذاری در بورس می‌توان به میزان زیادی از این مسئله جلوگیری کرد و مانع از دست دادن سرمایه شد. تمام این امر به آموزش و میزان اطلاع افراد بستگی دارد؛ مسئله‌ای که در نهایت می‌تواند به سودآوری منجر شود.